Në vitin 2012 në Shqipëri vjen shkrimtari i famshëm amerikan, kandidat për Nobel, Jonathan Franzen. Ai ishte dërguar nga gjigandi National Geographic në Shqipëri, si edhe në disa vende të tjera, për të realizuar disa dokumentarë rreth zogjve, që është pasioni i tij i dytë, pas shkrimit.
Pikërisht ato ditë gazetarja Rudina Xhunga realizoi një intervistë me të që dritare.net po e risjell të plotë.
Jonathan Franzen
Franzen ka namin e një të intervistuari të parehatshëm dhe famën e dy bestsellerëve planetarë. “Korrigjimet” dhe “Liria” janë cilësuar nga kritika, thjesht si të jashtëzakonshëm. Ngjan si një student i hutuar, por është kandidat për “Nobel”. Është i pari shkrimtar amerikan, që prestigjiozja “Time” i kushtoi kopertinën, pas asaj të Stefen King. Presidenti Obama inauguroi Kindle-in e tij me “Lirinë” e Franzen, por kjo nuk bëri aspak që Franzen të dojë e-book. Madje as Twitter. E quan fastfood të kulturës dhe betohet se nuk do jetë kurrë një ndjekës i tij. Në fakt nuk e ka mbajtur fjalën. Nuk e mbajti fjalën as kur tha se nuk do të shkelte kurrë te salloni i librit të Opras. Edhe atje shkoi. Por Jonathan Franzen nuk është i jashtëzakonshëm për fjalën e mbajtur, as për karakterin. Ai është i tillë për ambicien e papërmbajtshme. Synimi i tij është ripërcaktimi rrënjësor i tregimtarisë amerikane dhe guximi për të propozuar rikthimin në një strukturë klasike. Së fundmi librat e tij po ekranizohen dhe Franzen është bërë edhe më popullor për shkak të skenarëve për HBO. Dashuria më e fundit e Franzen, ajo që edhe e zbuti, është dashuria për zogjtë. Duke e kthyer hobin në profesion, National Geographic e dërgon në vende të ndryshme të botës për të realizuar dokumentarë. Kjo qe arsyeja që na bëri ta takojmë Jonathan Franzen në Shqipëri.
Z. Franzen, shumë faleminderit për këtë intervistë! Uroj që ju të mos ikni direkt pas pyetjes së dytë, siç ka ndodhur në disa intervista.
Oh, mos! Jo, jo, jo… kam bërë gjithë atë rrugë. Do t’i përgjigjem të paktën tre pyetjeve.
Çfarë e bën të mirë një intervistë? Nëse ju do ta bënit një të tillë me Jonathan Franzen, si do ta nisnit?
Oh, duhet të intervistoj veten tani? Po si të them. Çdo intervistë rreth romanit tim “Freedom”, që nuk përmban pyetjen “Ç’do të thotë liri”?, do të ishte intervistë e mirë. Ajo që ka rëndësi në njëfarë mënyre është ajo që bëjmë, jo ajo që nuk bëjmë. Pra, mos më pyet “Ç’është liria”?
Jo, do t’ju pyes ç’është Tirana? Ç’është Shqipëria për ju?
Atëherë, në mendjet e brezit tim, Shqipëria futej në të njëjtin grup me Korenë e Veriut, Kubën dhe Kinën deri në vitin ’76, si një nga vendet më të mbyllura në botë, kështu që kur isha adoleshent, seç më jepte një lloj ndjesie radioaktive dhe besoj se u bëra i ndërgjegjshëm për këtë në kohën, kur refugjatët shqiptarë u dyndën me anije për në Itali. Ky lajm bëri shumë bujë. Që kishte ikur koha e Hoxhës besoj se dihej, por për sa i përket perceptimit të shqiptarëve, mendoj se imazhi i parë, i qartë dhe real që ne patëm ishin pikërisht ata njerëz në anije, aty kuptuam se këtu ka njerëz.
Por ju keni ardhur për zogjtë, më shumë se për njerëzit, këtë herë. Çfarë ndodh me zogjtë në Shqipëri?
Nuk e di saktësisht se çfarë ndodh. Shqipëria përbën një vendqëndrim shumë të rëndësishëm për zogjtë shtegtarë dhe për zogjtë e vegjël që fluturojnë nga Afrika deri në veri e që kthehen sërish në jug. Unë do të shoh disa laguna përgjatë bregdetit tuaj, duke shpresuar se do t’i shoh disa prej këtyre zogjve. Dhe si një njeri që interesohet për jetën e zogjve, mendoj se ekziston njëfarë konflikti midis dëshirës për t’i parë ekonomitë të lulëzojnë dhe faktit që, kur ekonomitë nuk janë në rritje, për kafshët e egra është mirë.
Ju i krijoni marrëdhëniet me vendet në varësi të mënyrës se si ata i trajtojnë zogjtë?
Nuk është tamam ashtu, por në të vërtetë më ndodhi që të zemërohesha shumë me Kinën, katër vjet më parë, për shkak të situatës së tmerrshme mjedisore për zogjtë atje. Kështu që shkova në Kinë, se nuk doja të rrija duarkryq në Nju Jork, i zemëruar me kinezët. Thashë me vete “s’mund të jenë gjithë kinezët të këqij, duhet të ketë patjetër ca kinezë të mirë”. Kështu që qëndrova disa javë me këta zogjdashës në Kinë, por në fakt, ende jam i inatosur me disa nga politikat e tyre, me indiferentizmin e tyre ndaj mjedisit. Megjithatë, mjafton të njohësh disa njerëz të mirë në një vend dhe gjithçka mund të ndryshojë.
Ju ka qëlluar, t’ju shohin me çudi për këtë dashurinë tuaj?
Ja ku dolëm prapë te Kina. Del atje me dylbi dhe dikush të afrohet e të pyet “Kushton shumë ai zogu që po shikon”? Por kjo, për mua, është pjesë e asaj çka e bën tërheqës vëzhgimin e zogjve. Fakti që nuk është diçka për modë, është për ata që nuk rrinë dot pa e bërë këtë gjë, u intereson kjo gjë dhe nuk rrinë dot pa të.
Pasion është, apo obsesion?
Po, ashtu është, pasion, por unë besoj se pasioni është pjesërisht obsesion dhe pjesërisht dashuri.
Ju a ka bërë jetën më cilësore, a jeni më i mirë, qyshkur keni zbuluar këtë dashuri?
Oh, absolutisht. Ma ka ndryshuar jetën komplet. I ka dhënë çuditërisht kuptim asaj pjese të jetë sime që më përpara nuk kishte kuptim. Ka ndryshuar gjithashtu edhe mënyrën se si i përjetoj vendet e reja. Unë e kam kaluar gjysmën e parë të jetës sime, duke vizituar kisha e muzeume, sa herë që shkoja në një vend të ri, kurse tani shkoj të shoh impiantet e trajtimit të ujërave të zeza.
Duhet të zbulosh një pasion në jetë që të jesh më i qetë, më pak i zemëruar?
Është e çuditshme sesi jam bërë më i qetë dhe pikërisht, kur u bëra më pak i zemëruar, hyra plotësisht në botën e zogjve. Nuk jam i sigurt nëse ndodh kështu për të gjithë, por për mua po.
Po librat a janë më të mirë, kur je më pak i zemëruar?
Në fakt, romani im i tretë është shkuar nga një shkrimtar shumë i zemëruar. Por unë ende jam krenar për atë libër. Mendoj se është libër i mirë. “Korrigjimet”. Dhe në fakt, isha i shqetësuar se mos nuk do të isha në gjendje të shkruaja pa atë zemërim. Zemërimi i bën gjërat më të mprehta. U jep shumë humor sidomos skenave për të qeshur. Është një lloj mënyre për të trajtuar zemërimin dhe agresivitetin. Satira, për shembull. Nuk mund të bësh satirë, nëse nuk je i zemëruar. Kështu që, vërtet gjatë 25 viteve të para të jetës sime si shkrimtar, unë kam shkruar me këtë impuls zemërimi dhe vrisja mendjen se çfarë do të bëja, kur të mos isha aq i zemëruar, por “Freedom” është pikërisht ky libër. Një libër më pak i zemëruar.
Por “The Corrections” ju çoi në kopertinën e revistës Time, gjë e rrallë për shkrimtarë të gjallë, shumë e rrallë madje.
Jo, jo, jo. Ishte “Freedom”. “The Corrections” ishte libri që më futi në telashe me Oprah Winfrey.
Telashe që i mbyllët megjithatë.
Po, u pajtuam në transmetim. U përqafuam para audiencës televizive. Të paktën unë dhe Oprah nuk flasim më për këtë problem.
Por në të gjitha intervistat që unë lexoja për ju, të gjithë gazetaret, cilësonin qysh në krye për kopertinën e “Time”. Flisnin për të, për rëndësinë e të qenit në ‘cover’-in e Time-s. Për ju në fakt, çfarë qe, të ishit në kopertinën e kësaj reviste prestigjioze amerikane?
Revista Time është revista që im atë lexoi për 45 vjet. Libra nuk lexonte shumë, por ajo që nuk linte pa lexuar çdo javë ishte revista Time. Dhe kur fillova të shkruaja, ambicia ime specifike ishte që, për librat e mi të rinj të shkruhej pikërisht në këtë revistë, nuk më shkonte mendja për të dalë në kopertinë aspak, vetëm që për to të shkruhej aty. Kur doli romani im i parë, ai u prezantua në një rivale të Time-s, që ishte Newsweek. Në revistën Newsweek u botua një foto imja, por nuk ishte revista Time, kështu që për babanë tim pak rëndësi kishte. Ai vdiq në vitin 1995, shumë kohë para se unë të dilja në kopertinën e Time, por unë edhe tani kënaqem, kur imagjinoj se sa do ta gëzonte atë kjo gjë. Sa për të tjerat, unë kisha shkruar një ese në vitet ’90 se si në kopertinën e revistës Time nuk kishte më vend për shkrimtarë të mirë. Thosha në atë ese se që të dilje në kopertinën e Time, duhet të kishe shitur shumë kopje, kështu që aty dilte Stephen King. Atë mund ta shihje në kopertinën e revistës Time, por asnjë shkrimtar letrar. Pra, ishte ironike që dola pikërisht vetë e ndoshta nuk do të kisha dalë, po të mos ishin shitur aq shumë kopje të librit.
Jeni një shkrimtar i angazhuar? A mund ta përdor fjalën i angazhuar për ju, z. Franzen?
Letërsia ime nuk është e angazhuar politikisht, letërsia ime i kushtohet komplikimit të gjërave, që është e kundërta e asaj çka bën politika. Politika e komplikuar nuk i hyn kujt në punë. Politika do që njerëzit ta dinë mirë se ç’duhet të bëjnë e për kë të votojnë. Unë, si romancier, dua që njeriu të mendohet dy herë që ta gjejë se cila është gjëja e duhur. Unë dua që njeriu të mendojë se edhe pala tjetër mund të ketë të drejtë. Kështu që unë sigurisht që kam përmbajtje politike në librat e mi dhe kam bindjet e mia politike si qytetar, por letërsia ime nuk është e angazhuar politikisht. Madje as nuk e kam idenë, nuk mund ta imagjinoj se si do të ishte po ta kishte angazhim politik. Pra, angazhimi im si romancier ka të bëjë më shumë me angazhimin tim ndaj lexuesve, një angazhim ndaj nocionit të letërsisë, një angazhim ndaj një komuniteti të caktuar letrar dhe ndaj disa vlerave që vijnë bashkë me atë letërsi, që unë bëj dhe besoj. Kështu që unë flas hapur kundër Twitter-it, për shembull. Mendoj se Twitter-i mbivlerësohet dhe e them këtë sepse vlerat që Twitter mishëron janë e kundërta e vlerave të asaj lloj letërsie që mua më pëlqen.
Fast food-i i kulturës.
Po, tamam. Dhe në fakt, unë jam pjesë e lëvizjes për ushqim të ngadaltë, kur flasim për romanet.
Ndiheni pas kohe me ritmin që ka teknologjia? Apo doni të tjerët të qëndrojnë në ritmet tuaja?
Jo, nuk ndjehem ashtu. Mendoj se jam ende përpara. Një njeriu të përkushtuar ndaj Facebook-ut, mund t’i duhen pesë vjet që t’i mërzitet Facebook-u, kurse mua m’u deshën dy javë. Jam shumë përpara.
Po për librat, të cilët janë në ‘kindle’? Jeni edhe kundër tyre?
Qarkullojnë shumë libra elektronikë këtu?
Jo shumë.
Nuk besoj se në Evropë janë përhapur aq shumë sa në Shtetet e Bashkuara. Në fakt, është e pamundur për mua që të jem kundër librave elektronikë në përgjithësi. Një e treta e kopjeve të romanit tim “Freedom” është shitur në formën e librave elektronikë. Është një shifër e jashtëzakonshme. Një e treta e të gjitha shitjeve të mia janë bërë përmes librave elektronikë. Pra, unë nuk jam kundër atyre që përdorin ‘kindle’, por unë vetë nuk jam përdorues i ‘kindle’-it. Mua më pëlqen objekti fizik. Më pëlqen boja mbi letër. E përdor kompjuterin për të bërë redaktime, sepse kompjuteri gjithmonë të sugjeron që mund të bësh ndryshime dhe ndryshime që vërtet duhen bërë. Dhe kështu ekrani mbetet po ai, por faqet ndryshojnë. Jo, jo, nuk më pëlqen. Por nuk pres që edhe të tjerët të mos e pëlqejnë.
Kur Obama e lexoi librin tuaj, ju ishit pavarësisht mbështetës i tij. Kjo nuk kishte lidhje me faktin që ai mori librin tuaj “Freedom” me vete në pushime.
E pëlqeja Obamën pavarësisht kësaj. Ishte hera e parë që një kandidat për President ishte një njeri më i ri se unë në moshë, dhe vërtet një njeri që unë e respektoja intelektualisht. Ai ishte një nga ne. Një njeri që shkon me pushime dhe lexon romane dhe unë kam besim se ai e di se cilat romane janë të mira. Është elokuent dhe është një njeri me ngjyrë. Më pëlqen.
Vazhdoni e pëlqeni, vazhdoni e mbështesni, vazhdoni të besoni se ai do t’i fitojë zgjedhjet e ardhshme presidenciale?
Oh, zgjedhjeve tona nuk i dihet asnjëherë. Besoj se ka shumë shanse për të fituar. Nuk besoj se njerëzit janë shumë të entuziazmuar për kundërshtarët e tij të mundshëm, por nuk i dihet. Presidenti paraardhës e çoi vendin në greminë. Bushi nuk dukej si Berluskoni, por fare mirë mund të kishte qenë edhe Berluskoni. Ai dhe miqtë e vet morën paratë e tyre dhe ikën. Nuk mund të shpenzosh triliona dollarë për dy luftëra. Në të njëjtën kohë, t’u ulësh taksat të pasurve e të mendosh se Presidenti që vjen pas teje ka për ta pasur të lehtë. Obama nuk është i përsosur, po kush është i përsosur?
Çfarë i bëjnë botës njerëz si Berluskoni, apo si Bushi? Çfarë shkaktuan këta njerëz me botën tonë? Për shembull, 11 shtatori do të ndodhte pa Bushin?
Në fakt, nëse do të kishim pasur një President, që do t’i kushtonte vëmendjen e duhur, mund ta kishim parandaluar. Por këtë nuk kemi për ta marrë vesh kurrë. Mendoj se dëmi i vërtetë u bë nga shfrytëzimi cinik që iu bë 11 shtatorit, pasuar nga besimi i verbër për ekzistencën e armëve të shkatërrimit në masë në Irak. Ajo çka Berluskoni dhe Bushi kishin të përbashkët, mendoj se te dy nuk i marrin gjërat seriozisht, shpikin gjëra nga mendja e tyre. Dhe sidomos ajo çfarë shkaktojnë tek të tjerët është e keqe. Udhëheqës si ata i bëjnë njerëzit cinikë. Mendoj se mungesa e ndershmërisë nis nga koka. Aty prishet e gjitha dhe pak nga pak njerëzit humbin shpresat, humbin kauzat, dhe kur ndodh kjo, ata bëhen cinikë. Në Itali kjo duket qartë. Askush nuk mendon se bëhet një lojë e ndershme. Dhe mendoj se në gjithë Amerikën ekziston ndjesia se nuk ka më lojë të ndershme. Kjo, sipas meje është një ndjesi e re, gjurmët e së cilës më çojnë te Bushi.
Ju jeni i majtë, z. Franzen?
Si qytetar i zakonshëm? Po, sa i përket çështjeve sociale, jam shumë i majtë. Për çështjet ekonomike mesatarisht i majtë, madje i qendrës. Mendoj se duhet të më rriten taksat.
“Liria” si është, është e djathtë, apo e majtë?
Unë jam përpjekur shumë që të shkruaj një roman që mund të shijohet nga njerëz të të gjitha bindjeve politike. Në njëfarë mënyre, personazhi më simpatik për mua në këtë libër është një republikan i ri në moshë, kurse personazhet më pak simpatikë janë personazhe dytësorë, të cilët janë demokratë, por nuk mendoj se të gjithë njerëzit e mirë në botë janë ata që kanë bindjet e mia politike.
Sa zgjati shkrimi i Lirisë? Sa kohë shkoi? Vërtet nëntë vjet?
Në fakt për ta shkruar m’u desh pak më shumë se një vit. Kaluan nëntë vjet nga “Korrigjimet” tek “Liria”. Nxitoj gjithmonë të them se në periudhën midis tyre kam shkruar edhe dy libra, por që nuk ishin romane. Më merr shumë kohë procesi i zhvillimit të një romani, dhe nuk është se punoj gjithë kohën për të, e provoj për tre muaj, dështoj, e ndodh që më duhet ta bëj këtë për dy vjet rresht, por në momentin që e vendos në kokën time rrjedhën e romanit, të shkruarit ecën shumë shpejt.
Është një zog në kopertinën e librit tuaj “Liria”. A janë zogjtë të lirë?
Mendoj se ajo çka i bën zogjtë të lirë, nuk është ajo që njerëzit mendojnë se i bën ata të lirë. Zogjtë mund të fluturojnë. “I lirë si zog” – është shprehja. Nuk e di nëse përdoret e njëjta shprehje në shqip, por ne patjetër që e përdorim, e megjithatë, po të kalosh ca kohë me ta, e kupton se ata janë plotësisht krijesa të instinktit. A e dini se zogjtë, ky zogu në kopertinë për shembull, e kalon dimrin në Kolumbi dhe Peru, fl uturon në Lindje të Shteteve të Bashkuara e pastaj kthehet prapë? Po të ishte i lirë, i lirë në kuptimin që kanë parasysh njerëzit kur thonë ‘i lirë si zog’, atëherë ai ndonjëherë do të fluturonte deri në Kubë e ndonjëherë deri në Kaliforni. Por jo, ai fluturon në një drejtim, në vijë të drejtë dhe sapo mbërrin, shtron vezët, rrit të vegjlit dhe pastaj ikën. Pra, unë mendoj se ajo çka e bën një zog të lirë është fakti që atij nuk i duhet të mendojë se çfarë duhet të bëjë, ai e di çfarë duhet të bëjë. Kjo është ‘liria’ për zogjtë.
Le të flasim për lirinë e njerëzve tani. Fakti që je njeri i lirë të bën njëkohësisht njeri të lumtur?
Jua thashë se ç’e bën të mirë një intervistë.
Po njeriun çfarë e bën më të mirë? Dashuria, suksesi, apo paraja?
Atëherë, të gjithë filmat e Hollivudit na thonë se është dashuria, jo paratë, ajo që e bën njeriun të lumtur. Dhe të gjithë këta filma hollivudianë bëhen nga njerëz shumë të pasur.
Ju keni gjithë famën e mundshme. Askush në Amerikë nuk mund të mos e dijë kush jeni ju. Ju keni shumë sukses, ju keni bërë shumë para prej librave tuaj. Jeni ju një njeri më i lumtur tani, apo thjesht jeni një njeri më i qetë?
Tani jam pak më rehat. Për shembull, nëse në Nju Jork bie shi dhe unë dua të shkoj diku, thjesht marr një taksi dhe nuk e vras mendjen fare. Nuk më duhet të marr mundimin të eci në shi nëse nuk dua. Dhe nuk më del gjumi në mes të natës duke u menduar për punë parash. Fama është diçka neutrale, kurse suksesi është shumë i rëndësishëm dhe besoj se po, suksesi më ka bërë më të lumtur. Para se romani “Korrigjimet” të korrte një sukses të madh, më duhej të ecja me besimin se dikujt mund t’i pëlqente të lexonte librat e mi, se dikujt mund t’i interesonte, kurse tani dal e bëj shumë prezantime të librave të mi dhe kudo që shkoj gjej shumë njerëz të cilëve u interesojnë. Vrisja mendjen më parë se çfarë duhet të bëja, me çfarë duhet të merresha dhe kush duhet të isha, por vetëm atëherë kur u bëra vërtet shumë i suksesshëm u sigurova plotësisht për atë çka duhet të bëja. Dhe kthehemi prapë te zogjtë. Zogjtë janë të lirë dhe të lumtur, sepse e dinë se ku shkojnë. Dhe pak a shumë, kështu ndihem edhe unë aktualisht.
Po të mirë? Çfarë e bën të mirë një shkrimtar? Të qenit i talentuar, apo të qenit gjatë në këtë punë?
Talenti plus karakteri. Nëse shkruan shumë, nuk e fsheh dot karakterin tënd. Dhe gjithmonë e më shumë më duket se më pëlqejnë librat e shkruar nga njerëz, karakterin e të cilëve unë e admiroj.
Cilët libra pëlqeni ju tani?
Unë gjithmonë përmend dy shkrimtarë amerikano-veriorë, të cilët janë shumë të ndryshëm nga njëri-tjetri dhe asnjëri prej tyre nuk njihet aq sa duhet në Evropë. Don DeLillo… Është edhe shkrimtarja e madhe kanadeze, Alice Munro, e cila nuk shkruan romane, por vetëm tregime. Ajo ka më shumë se pesëdhjetë vjet që shkruan dhe është talenti i madh i Amerikës së Veriut. Është një shkrimtare e mrekullueshme. Dhe të dy ndryshojnë shumë. DeLillo është më shumë një artist i gjuhës. Ai është më shumë një artist i historisë dhe ka një lloj ndjeshmërie post-moderniste, kurse Munroja është patjetër një tregimtare klasike, dhe secili në mënyrën e vet, është i mrekullueshëm.
Dhe në fund media. Ju gjithashtu jeni shumë i përfshirë në median amerikane. Pse e bëni këtë? Nuk mjaftoheni me librat për të ndikuar tek njerëzit?
Unë duhet të bëhem një person i ri sa herë që shkruaj një roman të ri, por unë nuk bëhem person i ri çdo vit dhe as çdo tre vjet. Dhe ngaqë i shkruaj shpejt, më mbetet shumë kohë e lirë. Kështu që u gëzova shumë kur zbulova se mund të isha edhe gazetar. Që të jesh gazetar, duhet të jesh një njeri i përulur. Duhet të marrësh telefonin e të pyesësh “A mund të flisni me mua, ju lutem?”. Pra, duhet t’i marrësh njerëzit në telefon. Unë jam tip i turpshëm, kështu që nuk e kam të lehtë t’i pyes njerëzit kështu. Romancierët janë si ata fëmijët e sëmurë në dhomën e gjumit. Rrinë në shtëpi gjithë ditën, ndërsa gjithë të tjerët shkojnë në punë. Rrinë në shtëpi, duke u ndier keq. Si gazetar, një herë, apo dy herë në vit të lejohet të bësh gati valixhen, të rrish në një hotel, të kesh një llogari shpenzimesh, t’ia dalësh mbanë vetë, siç bënte im atë. Më pëlqen kjo gjë. Është tamam punë.
Ka gazetarë të mirë, që ju i pëlqeni, i ndiqni?
Ka ende shumë gazetarë të mrekullueshëm. Shqetësohem kur mendoj se ç’do të bëhet me ta, sidomos me gazetarët e gazetave ndërkohë që ecim drejt një sistemi të ri. Gazetaria e mirë kushton dhe gazetat janë në hall. Unë njoh shumë gazetarë të mirë, të cilët janë të shqetësuar se pas pesë vjetëve mund të mos kenë më punë. Ndryshe është situata për revistat dhe televizionin, jo edhe aq e vështirë, por gazetarë të mirë ka.
Dhe pyetja e fundit ka të bëjë me mikun tuaj. Ai ishte miku, ishte rivali juaj. Ju ia dolët, ai jo. Ai ishte David Foster Wallas. Si ia bëjnë ca njerëz që ia dalin, ndërsa të tjerë nuk ia dalin dot?
Në fund të ditës, asnjë nga ne nuk ia del, por besoj se ajo që keni ndërmend ju, me t’ia dalësh, lidhet shumë me gjenetikën. Në shumë aspekte, ne kemi pasur fëmijëri shumë të ngjashme, por më duket se prindërit e mi ishin shumë më të ashpër me mua. Ata ishin striktë. Kur shoh ndryshimet midis fëmijërisë sime dhe të tijës, kuptoj se bashkë me gjenetikën edhe ato kanë ndikuar shumë. Shoh ashpërsinë e prindërve të mi, të cilën kur isha i vogël, sigurisht që e urreja, por kur ata nuk ishin më, u ndjeva shumë mirënjohës që kishin qenë të tillë. Gjithsesi, kur vjen fjala tek vetëvrasja, apo gjëra të tilla, kam frikë se është para së gjithash, një gjë që lidhet me kiminë e trurit.
