Fjala e vogël “zen” përmban gjithë evolucionin e vetëdijes religjioze dhe përfaqëson lirinë nga organizimet fetare, kleri, çdo lloj teologjie e Zoti. Kjo fjalë e vogël mund të ndezë zjarrin e qenies suaj.
Zen është thelbi i vërtetë i të gjitha feve, pa ritualet e tyre idiote dhe teologjitë e pakuptimta. Ka flakur çdo gjë që mund të hidhet tutje e ka ruajtur vetëm atë që është vetë shpirti i besimtarisë. Prandaj, edhe sikur të pish vetëm një filxhan çaj me një mjeshtër Zen po merrni pjesë në një ngjarje fetare.
Zen beson se e vërteta nuk mund të shprehet me fjalë, por me gjeste, aksione. Diçka mund të bëhet, nuk mund ta thuash, por ta tregosh.
Zen, në radhë të parë, nuk është mësim, por mjet për të zgjuar. Nuk është informacion, dije. Është një metodë për të shkundur, zgjuar. Të mësuarit është se ty të zë gjumi shpejt, kurse tjetri të flet për zgjimin; ti ia ke futur gërrhimës e dikush vazhdon të flasë. TI je në gjumë, AI po fle; ndryshe nuk do të vazhdonte të të fliste, të paktën kur sheh se ti po gërrhet me të madhe.
Zen kërkon t’i qaseni jetës pa kushte. Do të thotë pa paragjykime, parapërgatitje, pritshmëri. Mund të jeni të plotë vetëm nëse qëndroni në brendësinë tuaj të vërtetë.
Zen u qaset gjërave nga skaji i kundërt: kudo gjendet mëkati është Zoti, kudo ku ka shenjtëri Zoti është. Jo e kundërta – që prania e Zotit nuk bën vendet të shenjta, por nëse ti shenjtëron një vend atëherë prania e hyjnores, besimit ndihet menjëherë atje. Zen bën të shenjtë çdo gjë. Asnjë fe tjetër nuk ka shkuar aq larg, lart, thellësisht me këtë ide. Në Zen nuk ka Zot, por vetëm ti e vetëdija jote. Ndërgjegja jote është lulëzimi më i lartë deri tani në ekzistencë. Mund të shkojë edhe më lart, e rruga është bërja e shenjtë e gjithë jetës sate.
Dhimbja ka një vlerë të madhe në hapjen e syve. Ajo është përdorur nga shumë mjeshtra të zgjojnë dishepullin e fjetur. Gjithë fetë tuaja, përkundrazi, e ngushëllojnë e ndihmojnë të flejë sa më mirë: Zoti është në qiell e gjithçka shkon mirë në tokë, mos u shqetëso! Por Zen nuk i plas fare për të të ngushëlluar: kërkon të të zgjojë.
E quaj Zen të vetmin religjion të gjallë sepse nuk është fe, por vetëm besimtari. Nuk ka dogma e nuk bazohet në ndonjë themelues. Nuk ka të shkuar e, në fakt, asgjë për të të mësuar. Është gjëja më e çuditshme që ka ndodhur në historinë e njerëzimit: sepse gëzohet në zbrazëti, lulëzon në boshllëk. Përmbushet në pafajësi, në të mosditurin e gjërave. Nuk bën dallim mes të zakonshmes e të shenjtës. Për të gjithçka është e shenjtë. Jeta është e shenjtë në çdo formë e pamje, çdo gjë e gjallë është e shenjtë.
Zen ka krijuar vetëm mjete, mënyra, duke të lënë fare të lirë të gjesh të vërtetën. Dhe është e çuditshme: më shumë njerëz janë ndriçuar përmes Zen sesa feve të tjera në botë. Fetë e tjera janë tepër të mëdha, kurse Zen një përrua i vogël. Ti i sheh këto gjëra të vogla, por mjeshti i përdor në mënyrë të tillë sa ato ngjiten në hënë. Religjionet e organizuara janë politike, Zen është besim jopolitik. Madje nuk mund ta quash as religjion. Është kaq individualist e kaq prerazi i interesuar vetëm me potencialin e individit. Nuk kërkon gjë prej individit, përveç të jetë vetvetja.
Në Zen, një budalla kokëbosh është gjithmonë gati për meditim. Një dijetar është larg meditimit. Kokëbosh është vetëm një mënyrë e dashur të thëni se jeni një qime larg të qenit i ditur. Kokëboshi mund të bëhet i zgjuar, më i zgjuari: mendjebosh. Por njeriu që mban në kokë gradat, shkrimet e shenjta, libraritë, është shumë larg. Mjeshtri nuk do të humbte aspak kohë me një të tillë.
Brendia dhe e jashtmja janë në harmoni absolute, padyshim, por njeriu krijon ndasi e kaq shumë ankth për të. Tejkaloni ndasinë e ankthin. Duke flakur dualizmin bëheni besimtarë. Mos e mendoni veten të ndarë nga bota. Prandaj njerëzit Zen thonë: “Bota është Nirvana. Nuk ka ndriçim tjetër.”
Zen nuk i kërkon kujt të bëhet besimtar. Provoje ose shko në shtëpi. Përveç përvojës asgjë nuk të ndihmon. Prandaj ata që ndoqën mjeshtrat Zen nuk ishin ndjekës, por bashkudhëtarë. I gëzoheshin përndritjes së mjeshtrit, përthithnin sa të mundeshin nga urtia e tij dhe gjenin të njëjtën përvojë të ndritur që shkrin gjithë ndarjet, pyetjet, përgjigjet, duke i lënë thjesht të pafajshëm, të qendërzuar – me përjetësinë në duar. Nuk ishin ndjekës, por kjo është e tepër vështirë për tu kuptuar nga turmat.
Kur bëhesh mjeshtër i qenies sate jeton në të njëjtën botë, por me sy të tjerë – e njëjta botë bëhet hyjnore. Ky është kuptimi i shpalljes së mjeshtrave Zen: Samsara është Nirvana. Vetë kjo botë është ndriçim. Duhet vetëm një ndryshim në ty, nga marrëzia në urtësi, nga pavetëdija në vetëdije.
Shtegu i Zen nis duke lëshuar mendimet, duke u bërë gjithnjë e më vigjilent ndaj procesit të të menduarit – kaq i vetëdijshëm sa në atë vetëndërgjegjësim të lartë, mendimet fillojnë të avullojnë derisa ngelesh plotësisht lakuriq e vetëm. Kjo është rruga e meditimit; fuksionon përmes mendjes. Është kundër mendjes, kapërcen mendjen, por shtegu duhet të kalojë përmes mendjes.
AUM është tingulli pa zhurmë; nuk ka instrument. Ku bëhesh absolutisht i heshtur, papritur është aty. Njerëzit Zen kanë shprehjen e duhur për të: “tingulli i përplasjes së një dore”. Nëse dy duar përplasen kuptohet, duartrokitja ështe lehtë, por përplasja e vetëm njërës dorë duket absurde – në fakt ata shprehin realitetin. Kur nisesh përbrenda e je absolutisht i heshtur dëgjon për herë të parë muzikën e brendshme.
Zen kërkon nga të gjithë të jenë lavdi në vetvete. Nuk është arritje, garë, drejtim, por thjesht origjinalitet, vërtetësi, i cili është tashmë atje: thjesht ti duhet hedhësh tutje gjithë plehrat që ke mbledhur prej të tjerëve. Sado me vlerë të jenë, po shkatërrojnë qenien tënde origjinale, e mbulojnë me pluhur e baltë dhe nuk do të jesh kurrë i lumtur nëse nuk gjen qenien tënde të vërtetë.
“Mendja nuk bëhet dot buddha;
Trupi nuk bëhet dot buddha;
Vetëm çka nuk bëhet dot buddha
mund të bëhet buddha.”
“Çfarë janë përbërësit e tu? Trupi nuk mund të bëhet buddha, mendja nuk mund të bëhet buddha. Përveç këtyre, ka diçka tjetër brenda teje, ajo që quaj vëmendje, të dëshmuarit, vigjilencë. Vetëm kjo, por që s’mund të bëhet buddha, është tashmë buddha. Janë vargje të bukura Zen, që tregojnë, sidomos pjesa e fundit, se nuk ka nevojë të bëheni buddha. Jeni tashmë një buddhë, vetëm se duhet ta zbuloni, nuk e dini. Jeni të mbuluar me trup e mendje. Duhet vetëm të zbuloni veten, nuk ka nevojë të bëheni. Thjesht duhet ta njihni veten, të depërtoni në trup e mendje, deri në thelb të qenies suaj – papritur jeni buddhë. Thjesht nuk keni parë brenda vetes.
Përktheu Arben Orhani
