Albert Vataj
Në vitin 1977, restauratoria italiane, Pinin Brambilla filloi procesin sfidues të restaurimit të Darkës së Fundit të Leonardo da Vinçit, një prej kryeveprave, me të cilën identifikohet kryemjeshtri i Rilindjes dhe e cila është ndoshta më përfaqësuesja e këtij momenti kulmor të Darkës së Fundit të Jezusit me dishepujt, kapitulli më i rëndësishëm biblik i jetësuar në një vepër arti dhe piktura murale më e debatuar nga kritika, më e përfshirë në teori konspiracioni dhe mistikja e historisë së artit.
Puna, e vendosur në Manastirin e Santa Maria delle Grazie në Milano, ishte jashtëzakonisht e përkeqësuar, e mbuluar nga disa shtresa bojë dhe suva.
Piktura e famshme “Darka e Fundit” u krijua nga Leonardo da Vinci midis viteve 1495 dhe 1498, në tryezën e manastirit të Santa Maria delle Grazie, në Milano, Itali.
Leonardo e mori këtë porosi nga Duka Ludovico Sforza, sundimtar i Milanos, si pjesë e rinovimit të manastirit.
Ndryshe nga afresket tradicionale, Da Vinci përdori një teknikë eksperimentale të temporës dhe vajit në suva të thatë, gjë që bëri që puna të përkeqësohej para kohe.
Piktura përshkruan momentin kur Jezusi shpall se do të tradhtohet, duke kapur reagimet dramatike të apostujve.
Darka e Fundit është një nga veprat më ikonike në historinë e artit dhe fama e saj është për shkak se Leonardo revolucionarizoi paraqitjen e skenës duke kapur shprehjet dhe emocionet e apostujve pikërisht në momentin kur Jezusi shpall se do të tradhtohet.
Çdo personazh ka një reagim të veçantë, duke krijuar një dinamizëm dramatik të rrallë për kohën.
Puna është në trapezinën e Manastirit Santa Maria delle Grazie, në Milano.
Gjatë Luftës së Dytë Botërore, manastiri u bombardua, por për mrekulli, piktura mbijetoi.
Kujtojmë se kjo vepër ka gjeneruar teori të panumërta gjatë shekujve, mesazhe të supozuara të fshehura, madje edhe frymëzim për libra si “Kodi i Da Vinçit”.
Elemente të tilla si pozicioni i duarve, renditja e personazheve dhe madje edhe llogaritja matematikore e perspektivës janë pjesë e gjeniut të Leonardos.
Brambilla i kushtoi më shumë se 20 vjet punës së përpiktë të heqjes së ndërhyrjeve të mëparshme, të cilat kishin ndryshuar shprehjet e apostujve dhe madje pamjen e Jezusit.
Qëllimi ishte të rivendoste karakterin origjinal të pikturës dhe të sigurohej se ajo do t’i rezistonte kohës.
Një nga sfidat më të mëdha ishte korrigjimi i një gabimi teknik nga Da Vinci.
Mjeshtri nuk përdori teknikën tradicionale të afreskut, ai pikturoi në një mur të thatë, gjë që bëri që puna të fillonte të përkeqësohej pothuajse menjëherë pasi përfundoi në vitin 1498.
Në afresket, boja aplikohet mbi llaç të freskët, duke lejuar që pigmentet të integrohen në mur ndërsa thahen, duke e bërë punën më të qëndrueshme.
Por Da Vinçi donte një përfundim më të detajuar, kështu që zgjodhi të pikturonte mbi suva të thatë, gjë që bëri që boja të fillonte të përkeqësohej shpejt.
Piktura e parë filloi të zbehej dhe të zhvishej nga tonaliteti i ngjyrës dhe rrjedhimisht nga elementet shprehëse përmes lojës së dritëhijes dhe thyerjeve të tonit, disa vjet pasi ajo u përfundua.
Ka pasur disa përpjekje për restaurim, disa prej të cilave ndryshuan pjesë origjinale të veprës. Lagështia dhe kushtet e manastirit përshpejtuan procesin e degradimit. Me restaurimin e Pinin Brambilla, piktura u stabilizua dhe u rikuperua pjesërisht.
Leonardo da Vinci nuk pikturoi një version tjetër të “Darkës së Fundit” dhe kjo vepër në manastirin e Santa Maria delle Grazie në Milano është unike. Megjithatë, siç dihet ai hulumtoi tema fetare në piktura të tjera.
Megjithëse teknika e tij inovative në Darkën e Fundit shkaktoi përkeqësim të parakohshëm, Da Vinci vazhdoi të eksperimentonte me metoda të ndryshme pikture. Ai gjithashtu punoi në afreske dhe murale të tjera, megjithëse asnjë nuk arriti famë në interpretimin e tij të Darkës së Fundit të Krishtit.
Restauruesja, Pinin Brambilla i kushtoi 20 vjet punë dhe përkushtim Darkës së Fundit për shkak të përkeqësimit ekstrem të pikturës së Leonardo da Vinçit. Dhe Odisea e kësaj sfide nisi në vitin 1977, kohë kur Pinin Brambilla, filloi nga puna pas studimeve të hollësishme mbi gjendjen e pikturës.
Do të vijonte ajo me heqjen e shtresave të bojës së aplikuar në restaurimet e mëparshme, në vitin 1980. Për të identifikuar fragmentet origjinale dhe rikuperimin e tipareve autentike të Da Vinçit, më 1985.
Viti 1990, shënon aplikimin e teknikave moderne për stabilizimin e punës dhe parandalimin e përkeqësimit të mëtejshëm. Shtatë vite më vonë përmbushet faza përfundimtare e restaurimit, me mbrojtje të përforcuar nga lagështia dhe ndotja.
Viti 1999, është kurorëzimi i realizimit të kësaj supersfide restauruese, e cila pason me rihapjen e pikturës për publikun, pas plot 20 vitesh punë të përpiktë dhe një beteje me kohën dhe përgjegjësinë për të rikthyer në jetën e saj të gjallë, duke rimishëruar vetë mjeshtrin në këtë përmbushje, në këtë sfidë, e cila jo vetëm i riktheu artit një nga kryeveprat, duke e nxjerrë atë nga zjarri shkatërrues i degradimit.
Restaurimi ka zbuluar ngjyra dhe detaje të papara më parë, duke lejuar që goditjet e ngjyrshme origjinale të Leonardos të vlerësohen edhe një herë, duke kthyer pas pesë shekuj dhe rivendosur në tempullin e lartë të besimit praninë e hyjshme të Jezusit.
Falë punës restauruese, piktura Darka e Fundit mund të ruhet për disa shekuj, për sa kohë që mbahet në kushte strikte konservimi dhe përkujdesi, si kontrolli i lagështisë dhe temperaturës, dhoma ka një sistem të veçantë për të parandaluar degradimin.
Në kuadrin e mbrojtjes dhe zgjatimit të jetës së veprës, vetëm grupe të vogla vizitorësh mund të hyjnë në dhomën ku është shtruar “Darka e fundit” e Leonardo Da Vinçit, për të reduktuar ndikimet mjedisore.
Dinamika e ruajtjes dhe mirëmbajtjes është e vazhdueshme dhe strikte, filtrat mbrojnë punën nga ndotja e ajrit, ndërkohë që ekspertët vlerësojnë vazhdimisht qëndrueshmërinë e bojës. Këto masa sigurojnë që ajo të mbetet e dukshme për shumë vite në vijim dhe Leonardo të jetë duke folur me zërin dhe shprehjen e tij mistike për këtë akt solemn biblik.
