Albert Vataj
Historia, derimtash nuk ka regjistruar një më të çmendur se atë, një njeri që arriti të ndahej copa-copa dhe sërish të ishte aty ku spektakli i ferrit skërmiste dhëmbët përbindshëm. Askush më guximshëm se ai nuk sfidoi frikën dhe rrezikun. Ishte dhe mbeti unik në gjithçka ishte dhe gjithçka bëri, duke shtytur në limite ambiciet e njeriut.
Ka pak imazhe që mund të shpalosin me kaq forcë ekstremet e qëndrueshmërisë njerëzore dhe guximit të pakufishëm, sa ky që kemi përpara: në njërën anë, radiografia e shtyllës kurrizore të Evel Knievel-it, dhe në anën tjetër, aparati kirurgjikal që mbante trupin e tij të bashkuar — tashmë i ndryshkur, por ende i ngarkuar me historinë e dhimbjes, sfidës dhe madhështisë.
Evel Knievel, performuesi amerikan i akrobacive më të rrezikshme me motor, nuk ishte thjesht një spektakël i gjallë, ai ishte një paradoks mes së pamundshmes dhe të mundshmes, një trup i brishtë i veshur me guxim të çeliktë. I njohur për kërcimet spektakolare mbi makina, autobusë, kanione dhe shatërvane, Knievel nuk i shmangej rrezikut, përkundrazi, ai e përqafoi me krenari atë. Por ky përqafim kishte një çmim të rëndë.
Radiografia flet më shumë sesa mijëra fjalë. Një sistem metalik dominon shtyllën e tij kurrizore: vida të gjata, shufra të çelikut dhe pllaka që ndihmojnë në mbajtjen e trupit. Kjo nuk është më thjesht një shtyllë kurrizore, është një makineri e ndërtuar mbi mishin e njeriut. Një ndërtim kirurgjikal që dëshmon për një jetë të kaluar në kufijtë e së mundshmes.
Në krah, qëndron i ekspozuar aparati që njëherë ishte i fshehur brenda tij. Ngjan më tepër me një pjesë makinerie të vjetër industriale, sesa me një pajisje mjekësore. E ndryshkur, e çoroditur nga koha, por ende e frikshme në formën e saj, ajo mbart historinë e sakrificës ekstreme. Ky është thesari i errët i një legjende, dëshmi konkrete e çmimit që ai pagoi për të qenë simbol i guximit.
Evel Knievel ka thyer më shumë se 400 kocka gjatë karrierës së tij, një rekord Guinness. Ai ka pësuar konkuzione të shumta, kocka të shtypura, shpinë të thyer, bërryla të shqyer, dhe mbi 12 operacione të mëdha, shumica nën presionin e kohës dhe me rehabilitim të kufizuar. Në vend të tërhiqej, ai i sfidoi kufijtë njerëzorë me një vullnet që nuk thyhej, edhe kur trupi i tij i thyhej rregullisht.
Por ajo që e bënte vërtet të pavdekshëm nuk ishte vetëm rreziku që ndërmerrte, por refuzimi për t’u dorëzuar. Ai u ngrit pas çdo rrëzimi, më i lënduar por edhe më i vendosur. Ai u bë një simbol rebelimi, kuraje dhe qëndrese, një ikonë e ëndrrave që ndiqen deri në skajet e dhimbjes.
Sot, këto dy imazhe, radiografia dhe aparati, nuk janë thjesht relike mjekësore, por dokumente të një qëndrese epike. Ato janë një homazh për çmimin fizik të madhështisë, një thirrje për të kuptuar se legjendat nuk lindin, ato ndërtohen, vida pas vide, mbi plagët e hapura të pasionit dhe guximit.
Knievel ka thënë dikur: “Nuk mund të thuash se do të hidhem mbi makina, dhe pastaj të tërhiqesh. Duhet të jesh burrë dhe ta bësh.”
Këto imazhe flasin më shumë: ai nuk hidhej thjesht mbi makina, ai kapërcente frikën, dhimbjen dhe vetë vdekjen.
Ka ikona që qëndrojnë në histori jo për atë që arritën, por për atë që guxuan të bëjnë. Evel Knievel, njeriu që i sfidoi gravitetit dhe vdekjes me motorin e tij, ishte një mit që u ndërgjegjësua në mish. Dhe ky mit ka një formë: një shtyllë kurrizore që nuk është më trupore, por makinerike, një përzierje tronditëse mes njeriut dhe metaleve që e mbanin atë në këmbë.
Në mitologjinë greke, Prometeu u dënua për guximin për t’u dhënë zjarrin njerëzve, një akt që i solli vuajtje të përjetshme. Evel Knievel, në një version modern, i dha botës një zjarr tjetër, zjarrin e sfidës ndaj frikës, ndjenjën e ekstazës që vjen vetëm kur shkel mbi tehun e mundësisë dhe pamundësisë. Dhe, ashtu si Prometeu, edhe ai u lidh, jo me zinxhirë të hekurt, por me vida kirurgjikale dhe pajisje ortopedike që e kthyen trupin e tij në një vepër të përhershme ndërhyrjeje.
Figura e Knievel-it qëndron pranë një panteoni modern heronjsh tragjikë që u dogjën nga vetë flaka që ndezën: James Dean në makinën e tij, Jim Morrison në rrugët e errëta të shpirtit, ose Amy Winehouse në dhimbjen që këndonte. Por Knievel nuk kishte asgjë bohemiane. Ai ishte një punëtor i rrezikut, një mjeshtër i skenave që nuk ishin teatër, por realitet në kufijtë e jetës dhe vdekjes.
Në një botë ku spektakli shpesh është simulim, Evel Knievel mbetet e vërteta më e dhimbshme: ai nuk bëri show, ai bëri flijim.
Radiografia dhe aparati i tij sot mund të jenë pjesë e një muzeu, një blogu, ose një ekspozite retrospektive, por përtej vendit fizik, ato janë objekte meditimi për njeriun modern. Çfarë jemi gati të sakrifikojmë për të qenë të pavdekshëm? A kemi ende atë guxim të pamatur për të jetuar, edhe kur e dimë se mund të thyhemi?
Kjo është çfarë Knievel na lë si trashëgimi: jo thjesht spektaklin, por mesazhin që madhështia lind atje ku dhimbja nuk është më pengesë, por rrugë për të ecur përpara.
Cili është Evel Knievel?
Evel Knievel (emri i vërtetë: Robert Craig Knievel) ishte një daredevil dhe kaskader amerikan, i lindur më 17 tetor 1938 në Butte, Montana, dhe i ndarë nga jeta më 30 nëntor 2007. Ai u bë i famshëm në vitet 1960 dhe 1970 për hedhjet spektakolare me motoçikletë mbi makina, kamionë, kanione dhe përmes flakëve, shpesh përpara mijëra shikuesve në stadiume apo miliona në televizion.
Ai nuk ishte thjesht një kaskader — Evel Knievel ishte një mit modern i guximit të çmendur, një ikonë e kulturës pop amerikane, që u kthye në simbol të guximit ekstrem, por edhe të shpirtit të pakompromis që nuk tërhiqej as përballë rrezikut të sigurt për jetën.
Ai u hedh me motoçikletë mbi Grand Canyon-in (përmes një rakete të vogël të personalizuar).
Ka kryer më shumë se 75 hedhje të rrezikshme, nga të cilat shumë përfunduan në aksidente të tmerrshme.
Në karrierën e tij, theu mbi 400 kocka – një rekord i regjistruar në Guinness World Records.
U bë një ikonë televizive, me transmetime të drejtpërdrejta të hedhjeve të tij, ku miliona shikonin me frymë të ndalur nëse do të mbijetonte apo jo.
U shndërrua në një figurë kulturore, me lodra, veshje, filma dhe këngë të frymëzuara nga ai.
Evel Knievel ishte pararendës i asaj që më vonë do të bëhej sport ekstrem (siç është sot X-Games). Ai frymëzoi breza të tërë jo vetëm për të guxuar, por për të jetuar me stilin e jetës “të jap gjithçka, edhe nëse më kushton gjithçka”.
Figura e tij është përmendur në filma, këngë, dokumentarë dhe madje u bë subjekt i një biografie filmike me titullin “Viva Knievel!” në vitin 1977.
Nëse do ta përkufizonim në një fjali: Evel Knievel ishte njeriu që sfidoi jetën për të treguar se frika është vetëm një shkallë drejt legjendës.
