“Dua të punoj jashtëzakonisht shumë,” vendosi i riu Fjodor Dostojevski (11 nëntor 1821–9 shkurt 1881), duke menduar për të ardhmen e tij letrare, duke iu lutur nënës së tij të varfër t’i blinte libra. Në moshën 27 vjeç, ai u arrestua sepse i përkiste një shoqërie letrare që qarkullonte libra të konsideruar të rrezikshëm nga regjimi carist. Ai u dënua me vdekje. Më 22 dhjetor 1849, u dërgua në një shesh publik në Shën Petersburg, së bashku me një grusht të burgosurish të tjerë, ku ata do të ekzekutoheshin si një paralajmërim për masat. Atyre iu lexua dënimi i tyre me vdekje, u vunë në ekzekutim të veshur me këmisha të bardha dhe ju lejuan të puthin kryqin për s’fundi herë. Kur gjithçka ishte gati në Sheshin Semyonov, i’a beku kaluar një lajmëtar nga Cari duke valëvitur një flamur të bardhë. Ai deklaroi se kishte për të komunikuar një falje zyrtare nga Cari i Rusisë, Nikolla I, në një “shfaqje mëshire” për grupin Rrethi Petrashevsky.
I gjithë spektakli ishte orkestruar si një marifet mizor publicitar për të përshkruar despotin si një sundimtar dashamirës. Dostojevski duhej të kalonte katër vjet në një kamp pune siberian, të ndjekur nga disa vite shërbim të detyrueshëm ushtarak në forcat e armatosura të carit, në mërgim. Ai do të ishte gati dyzet vjeç kur të merrte sërish stilolapsin për të rifilluar ambiciet e tij letrare. Pas një arratisje nga vdekja, i rilindur në një dashuri të re të jetës, ai e derdhi ngazëllimin e tij në një letër mahnitëse drejtuar vëllait të tij Mikhail, shkruar disa orë pas ekzekutimit të inskenuar dhe gjeti në vëllimin e parë të koleksionit të pa shtypur të korrespondencës së tij të plotë, thesarin e vitit 1988 Letrat e Dostojevskit.
Vëlla!
Unë nuk jam i dëshpëruar dhe nuk më ka rënë zemra. Jeta është kudo, jeta është në ne vetë, jo jashtë saj. Do të ketë njerëz pranë meje dhe të jem një qenie njerëzore mes njerëzve dhe të mbetem i tillë përgjithmonë, pavarësisht në çfarë rrethanash, të mos dëshpërohem dhe të mos humbas zemrën – kjo është jeta, kjo është detyra e saj.
Unë kam arritur ta kuptoj këtë. Ideja ka hyrë në mishin dhe gjakun tim… Koka që krijoi, jetoi jetën më të lartë të artit, që njohu dhe u mësua me kërkesat më të larta të shpirtit, ajo kokë tashmë është prerë nga supet e mia… Por në mua ka mbetur një zemër dhe i njëjti mish e gjak që gjithashtu mund të dashurojë, të vuajë, të mëshirojë dhe të kujtojë, dhe kjo është edhe jeta!
…
Nuk më ka rënë zemra, kujto se shpresa nuk më ka braktisur… Në fund të fundit sot isha në derën e vdekjes, jetova me atë mendim për tre çerek ore, u përballa me momentin e fundit, dhe tani jam përsëri gjallë.!
…
Nëse dikush më kujton me keqdashje, dhe nëse jam grindur me dikë, nëse i kam lënë përshtypje të keqe dikujt – thuaju ta harrojë këtë nëse arrin t’i takosh. Në shpirtin tim nuk ka vrer apo inat, do të doja të dua dhe të përqafoj të paktën dikë nga e kaluara që mund ta kem lënduar, në këtë moment.
[…]
Kur kthej kokën pas në të kaluarën dhe mendoj se sa kohë kaloi kot, sa shumë prej saj humbi në iluzionet, në gabime, në përtaci, në pamundësi për të jetuar; sa nuk arrita ta vlerësoja, sa herë mëkatova kundër zemrës dhe shpirtit tim – atëherë zemra ime tkurret nga dhembja. Jeta është një dhuratë, jeta është lumturi, çdo moment mund të ketë qenë një përjetësi lumturie. Si jeunesse savait! [Sikur ta dinte rinia!]
Tani, duke ndryshuar jetën time, po rigjenerohem në një formë të re.
Vëlla!
Ju betohem se nuk do ta humbas shpresën dhe do ta ruaj zemrën dhe shpirtin tim në pastërti. Unë do të rilind për të mirë. Kjo është e gjithë shpresa ime, i gjithë ngushëllimi im.
Jeta në kazerma, tashmë më ka zhdukur mjaftueshëm nevojat e mishit që nuk ishin plotësisht i pastër; para kësaj përvoje kujdesesha pak për veten. Tani privimet nuk më shqetësojnë më, prandaj mos kini frikë se vështirësitë materiale do të më vrasin.
The Marginalian
Përgatiti: Albert Vataj
