“Unë funksionoj vetëm duke u dashuruar: me francezët dhe Francën; me shekullin e 15-të; me mikrobiologjinë, kozmologjinë, kërkimin e gjumit”, shkroi Ursula K. Le Guin në librin e saj të ditës, duke kapur pasionin e nevojshëm që e bën shkrimin të ngjashëm me të rënët në dashuri.. Por leximi është aty ku fillon paralelja. Disa prej nesh lexojnë në mënyrë që të shkruajnë – së pari duhet lexuar për shekullin e pesëmbëdhjetë dhe mikrobiologjinë dhe hulumtimin e gjumit përpara se të shkruajmë për të – dhe disa lexojnë thjesht për gëzimin privat të një bote të zgjeruar. Leximi është pikëmbështetja e vërtetë që na ngre në sfera të reja të mendimit dhe ndjenjës, në atmosfera të reja të realitetit, nga të cilat ne biem lirisht në një dashuri më të thellë për vetë jetën. Dhe sa herë që lexojmë, ne lexojmë ashtu siç dashurojmë, me gjithë qenien tonë, duke u mëkuar nga ajo që lexojmë si me shijen e çdo përvoje që kemi pasur ndonjëherë, çdo mbetje të përshtypjeve gjysmë të kujtuara dhe dhimbjeve gjysmë të mbijetuara. Gjurmët e çdo libri që kemi lexuar ndonjëherë kanë mbetur në ndërgjegjen tonë duke u bërë pjesë e mendimit dhe veprimit, gjykimit dhe arsyetimit, mënyrës se si ne i perceptojmë gjërat dhe se si i përjetojmë gjëndjet.
Nga Italo Calvino (15 tetor 1923 – 19 shtator 1985) vjen një festë e pazakontë depërtuese, e butë dhe sensuale e kësaj paralele midis leximit dhe dashurisë – krijimit të tij, rënia në të – në një pasazh të mrekullueshëm nga romani i vitit 1979 “Nëse në një natë dimri një udhëtar”. Nga rrëfimi i kornizës rreth një lexuesi që përpiqet të lexojë një libër, deri te vetë titulli i romanit, i stiluar qëllimisht si një fjali dhe jo si një mbishkrim fjalësh me shkronja të mëdha, ky libër është meta-homazhi përfundimtar për leximin – një libër nga dhe për të paturpshmit, dashamirës obsesiv i librave; një libër që ilustron të gjitha katërmbëdhjetë kriteret e Calvinos për një klasik, por veçanërisht i katërti: “një libër që me çdo rilexim ofron po aq ndjesi zbulimi sa leximi i parë”.
Duke tërhequr një paralele qendrore midis një tregimi në letërsi dhe një historie dashurie në jetë, Calvino shkruan:
Si të përcaktohet momenti i saktë në të cilin fillon një histori? Gjithçka ka filluar tashmë më parë, rreshti i parë i faqes së parë të çdo romani i referohet diçkaje që ka ndodhur tashmë jashtë librit. Përndryshe, historia e vërtetë është ajo që fillon dhjetë apo njëqind faqe më tutje, dhe gjithçka që i paraprin është vetëm një prolog. Jetët e individëve të racës njerëzore formojnë një komplot të vazhdueshëm, në të cilin çdo përpjekje për të izoluar një pjesë jetese që ka një kuptim të veçantë nga pjesa tjetër – për shembull, takimi i dy njerëzve, i cili do të bëhet vendimtar për të dy – duhet të ketë duke pasur parasysh se secili prej të dyve sjell me vete një strukturë ngjarjesh, mjedisesh, njerëzish të tjerë dhe se nga takimi, nga ana tjetër, do të rrjedhin histori të tjera që do të shkëputen nga historia e tyre e përbashkët.)
Ai konsideron se si leximi, si intimiteti fizik, është një akt zhytjeje totale që në rastin më të mirë kërkon një ekuilibër delikat osmotik të dorëzimit total dhe sovranitetit të padiskutueshëm – njëra e mendjes, tjetra e trupit:
Tani, meqenëse trupat tuaj po përpiqen të gjejnë, lëkurë me lëkurë, ngjitjen më bujare në ndjesi, për të transmetuar dhe marrë dridhje dhe valë, për të kompensuar plotësit dhe zbrazëtitë, pasi në aktivitetin mendor keni rënë dakord edhe për marrëveshjen maksimale, ju mund të drejtoheni me një fjalim të artikuluar që ju përfshin të dyve në një person të vetëm, me dy koka. Para së gjithash, fusha e veprimit ose e ekzistencës duhet të krijohet për këtë entitet të dyfishtë që ju formoni. Ku po çon identifikimi reciprok? Cila është tema qendrore që përsëritet në variacionet dhe modulimet tuaja? Një tension i përqendruar në të mos humbur asgjë nga potenciali i tij, në zgjatjen e një gjendje reaktiviteti, në shfrytëzimin e akumulimit të dëshirës së tjetrit për të shumëfishuar ngarkesën e vet? Apo është braktisja më e nënshtruar, eksplorimi i pafundësisë së hapësirave të prekshme dhe reciproke, shpërbërja e qenies së dikujt në një liqen, sipërfaqja e të cilit është pafundësisht e prekshme?
Në një ndjenjë evokuese të vëzhgimit prekës të Rilke se “madje edhe midis qenieve njerëzore më të afërta vazhdojnë të ekzistojnë distanca të pafundme” dhe se një dashuri e shëndetshme është ajo e bashkimit të gjerë midis dy vetmive fqinje, Calvino përfundon për këtë negociatë të nevojshme midis ndarjes dhe unitetit:
Në të dyja situatat sigurisht që nuk ekzistoni përveçse në raport me njëri-tjetrin, por, për t’i bërë të mundura ato situata, egot tuaja përkatëse nuk kanë aq shumë për të fshirë veten, sa për të zënë, pa rezervë, të gjithë boshllëkun e hapësirës mendore, investojnë në veten me interesin maksimal ose të shpenzohet deri në qindarkën e fundit. Me pak fjalë, kjo që po bëni është shumë e bukur, por gramatikisht nuk ndryshon asgjë. Në momentin kur më së shumti dukeni si një vetmi e bashkuar, një vetë i dytë shumës, jeni dy ju, më të ndarë dhe më të kufizuar se më parë.
Në atë që mund të jetë pasazhi më sensual i kompozuar ndonjëherë mbi këtë temë, ai e krahason aktin e leximit me aktin e të bërit dashuri, duke iu drejtuar lexuesit-dashnor, Calvin shkruan:
Tani ju jeni duke u lexuar. Trupi juaj po i nënshtrohet një leximi sistematik, përmes kanaleve të informacionit të prekshëm, vizual, nuhatës dhe jo pa ndërhyrjen e sythave të shijes. Dëgjimi gjithashtu ka rolin e tij, vigjilent ndaj gulçimeve dhe trillimeve tuaja. Nuk është vetëm trupi që është, tek ju, objekti i leximit: trupi ka rëndësi për aq sa është pjesë e një kompleksi elementësh të përpunuar, jo të gjithë të dukshëm dhe jo të gjithë të pranishëm, por të manifestuar në ngjarje të dukshme dhe të pranishme: mjegullimi. të syve tuaj, të qeshurës suaj, fjalëve që flisni, mënyrës tuaj të mbledhjes dhe shtrirjes së flokëve, iniciativave tuaja dhe rezervave tuaja, dhe të gjitha shenjave që janë në kufirin midis jush dhe përdorimit, zakoneve, kujtesës, parahistorisë dhe modës, të gjitha kodet, të gjithë alfabetet e dobëta me të cilat një qenie njerëzore beson në momente të caktuara se po lexon një qenie tjetër njerëzore… Lexuesi tjetër tani po shqyrton trupin tuaj sikur po kalon indeksin dhe në disa momente ajo e konsulton atë sikur është e kapluar nga kuriozitete të papritura dhe specifike, pastaj ajo zgjatet, e pyet dhe pret derisa t’i arrijë një përgjigje e heshtur, sikur çdo inspektim i pjesshëm i interesonte vetëm në dritën e një zbulimi më të gjerë hapësinor. Tani ajo ndalet në detaje të papërfillshme, ndoshta gabime të vogla stilistike… dhe i shfrytëzon ato për të krijuar një diferencë shkëputjeje, rezervë kritike ose intimitet shakaje; tani, në vend të kësaj, detaji i zbuluar aksidentalisht vlerësohet tej mase – për shembull, forma e mjekrës suaj ose një thithje e veçantë që merrni në shpatullën e saj – dhe që nga ky fillim ajo fiton një shtysë, ju mbështilleni te njëri-tjetri, mbuloheni me njëri-tjetrin faqe pas faqeje nga lart poshtë, pa lejuar t’u shpëtojë një presje e vetme. Jetoni duke përjetuar dhe lexoni duke u kapluar prej asaj ndjenje që nuk ju lë të kuptoni kur jeni duke lexuar dhe vetëm duke lexuar apo kur jeni duke bërë dashuri ndërsa përfshiheni.
Por më pas Calvino e ankoron analogjinë në një ndryshim thelbësor brenda ngjashmërisë së dy përvojave, duke u shprehur se:
Leximi i trupave të njëri-tjetrit nga të dashuruarit (të atij koncentrati të mendjes dhe trupit që të dashuruarit përdorin për të shkuar në shtrat së bashku) ndryshon nga leximi i faqeve të shkruara në atë që nuk është linear. Fillon në çdo moment, kapërcen, përsëritet, shkon prapa, këmbëngul, degëzon në mesazhe të njëkohshme dhe divergjente, konvergon përsëri, ka momente acarimi, kthen faqen, gjen vendin, humbet. Në të mund të njihet një drejtim, një rrugë drejt një fundi, pasi priret drejt një kulmi, dhe me këtë qëllim ai rregullon faza ritmike, skanime metrike, përsëritje të motiveve. Por a është vërtet fundi kulmi? Apo gara drejt atij përfundimi kundërshtohet nga një shtysë tjetër që funksionon në drejtim të kundërt, duke notuar kundër momenteve, duke rikuperuar kohën?
Nëse dikush do të donte ta përshkruante të gjithë në mënyrë grafike, çdo episod, me kulmin e tij, do të kërkonte një model tredimensional, ndoshta katërdimensional, ose, më mirë, asnjë model: çdo përvojë është e papërsëritshme. Ajo që e bën dashurinë dhe leximin t’i ngjajnë më shumë njëra-tjetrës është se brenda të dyjave hapen kohë dhe hapësira, të ndryshme nga koha dhe hapësira e matshme.
Nga The Marginalian
Përgatiti: Albert Vataj
