“Suksesi i papritur është gjithmonë i rrezikshëm për një artist. Në vitin 1828, Balzaku ishte një haker letrar, i falimentuar, deri në sytë e borxhit, një djall i varfër që rrëfeu se qëndronte në shtëpi për të shpëtuar rrobat e tij. Dy ose tre vjet më vonë, ai ishte një nga shkrimtarët më të famshëm në Evropë, me një publik adhurues në Rusi, Gjermani, Angli dhe vendet skandinave, me revista dhe recensione që brohoritnin për kontribute nga pena e tij, të shoqëruara nga të gjithë botuesit, të mbushura me bojë me letra nga lexuesit e admiruar. Ambiciet e rinisë së tij ishin përmbushur, “la gloire”, fama verbuese që e mbajti emrin e tij nëpër botë me krahë rrezatues.
Edhe një person me mendjen më të kthjellët se Balzaku, nuk mund të mos ishte i dehur nga një sukses i tillë, dhe Balzaku ishte larg nga të qenit i matur. Ai kishte jetuar shumë vite në errësirë, i varfër dhe i uritur, i mbushur me dëshpërim të padurueshëm, duke parë në çaste kalimtare zilie, se ishin gjithmonë të tjerët, asnjëherë ai, por gjithmonë të tjerët, që fitonin; pasuri, gra, sukses, luks, dhe të ardhura të begata të jetës. Me natyrën e tij sensuale, është e kuptueshme që ai duhet të dëshirojë të shfrytëzojë trazirat që kishte bërë dhe të shijojë kënaqësitë që bota kishte për të ofruar.
Ai donte të merrte frymë në famën që i kishte ardhur, ta shijonte në gjuhë, ta prekte me gishta, ta perceptonte me të gjitha shqisat, të ndjente ngrohtësinë komode të turmave duartrokitëse, frymën e ëmbël të lajkave. Tani që bota ishte në dijeni të talentit të tij, ai donte t’i tregohej asaj. Ai ishte i lodhur nga poshtërimet dhe kundërshtimet, nga vitet e skllavërisë dhe sikletit financiar, dhe ishte gati t’i dorëzohej tundimeve joshëse që fama solli me vete, kënaqësive të luksit dhe ekstravagancës. Ai e dinte se bota tani ishte skena e tij, ndaj vendosi të dilte para publikut dhe të luante një rol në shoqëri.
Jo më pak e shquar se gjenialiteti i Balzakut si shkrimtar, ishte mungesa e aftësisë së tij për rolin e luanit të shoqërisë. Është një tipar i veçantë i trurit të njeriut që edhe shkalla më e lartë e kapacitetit intelektual dhe akumulimi më i larmishëm i përvojës, nuk janë në gjendje të kapërcejnë paaftësinë e lindur të njeriut. Sado i qartë të ketë një pasqyrë për defektet e tij të temperamentit, ai nuk ka fuqi t’i eliminojë ato. Diagnoza nuk është e njëjta gjë si shërimi, dhe ne mund të shohim përsëri dhe përsëri se si njerëzit më të mençur nuk janë në gjendje të kontrollojnë marrëzitë e tyre të vogla, të cilat janë shtylla e talljes së njerëzve të tjerë. Ndonëse ishte i vetëdijshëm për fëmijërinë e snobizmit të tij, ai nuk ishte në gjendje të shtypte këtë dobësi më të keqe.
(…)
Është një qëndrim i mendjes që nuk mund të analizohet në mënyrë racionale. Jemi përballë një paradoksi të pakuptueshëm. Për t’u ngjitur në një “sferë më të lartë të shoqërisë”, ai i’u nënshtrua poshtërimeve gjatë gjithë jetës së tij. Për të jetuar në luks, ai e dënoi veten me punë të detyruar. Për t’u dukur elegant, ai e bëri veten të dukej absurd. Në mënyrë të pandërgjegjshme ai ishte ai vetë është një provë e gjallë e ligjit që ai e demonstroi njëqind herë në romanet e tij – se një mjeshtër në një sferë mund të jetë një gungël kur ai futet në një tjetër për të cilën nuk është i përshtatshëm.
(…)
Mund t’i drejtohemi përshkrimeve të panumërta bashkëkohore të Balzakut siç ishte në këtë kohë. Disa janë thjesht zbavitës, të tjerët janë të mprehtë; disa janë përbuzës, të tjerë janë keqdashës apo edhe helmues; por të gjithë e shohin atë në perspektivën e ngushtë, mashtruese të shoqërisë dhe gazetarisë pariziane.
Na shfaqet Balzaku me pallton blu me butonat prej ari të ndjekur dhe duke mbajtur shkopin e tij masiv të zbukuruar me xhevahir, Balzac en pantouffles, Balzaku ngiste në tilbury e tij me dhëndrin dhe këmbësorin, Balzaku duke shëtitur përgjatë bulevardit dhe duke lexuar të gjitha tabelat e dyqaneve për të gjetur emra për personazhet e tij, Balzaku koleksionisti i tullave që gjuante nëpër dyqanet antike me shpresën për të marrë një Rembrandt për shtatë franga ose një tas nga Benvenuto Cellini për dymbëdhjetë sous, Balzaku tmerri i botuesve të tij dhe kërpudha e kompozitorëve, Balzaku mburravec dhe mashtrues që predikonte dëlirësinë si parakusht thelbësor për punën krijuese dhe Balzak i dashuri që ndryshoi gratë më shpesh sesa ai ndërronte këmishën e tij, Balzaku gustatori që mund të gëlltiste tre duzina goca deti në një takim dhe ta ndiqte atë me një biftek dhe shpendë, Balzaku vizionari që fliste për milionat që do të nxirrte nga minierat e tij, serrat e tij dhe interesat e tij të biznesit,megjithatë iu desh të fshihej nën një emër të rremë për javë të tëra, sepse nuk ishte në gjendje të paguante një faturë prej një mijë frangash.
Nuk është thjesht rastësi që tre të katërtat e fotografive të Balzakut që na kanë ardhur nuk janë portrete, por karikatura, ose që bashkëkohësit e tij kanë regjistruar anekdota të panumërta për të, por nuk na kanë lënë trashëgim një biografi të vetme të saktë dhe të rëndësishme. Nga e gjithë kjo është e qartë se ndikimi te parizianët e personalitetit të Balzakut ishte që ata ta konsideronin atë jo si një gjeni, por si një ekscentrik, dhe në një farë kuptimi ata mund të kenë gjykuar drejt. Ai ishte i detyruar të shfaqej i çuditshëm në publik, sepse, në kuptimin e vërtetë të fjalës, ai u largua nga orbita e tij sapo la dhomën, tavolinën e shkrimit dhe punën e tij.
Balzaku thelbësor ishte i padukshëm për Gozlanët, Werdetët dhe Janinët, për dembelët dhe endacakët në bulevard, sepse ata e njihnin atë vetëm gjatë “një orë në ditë” që duhej t’i jepte botës, dhe jo gjatë njëzet e tre orët e tjera të vetmisë së tij krijuese.
Kur dilte mes bashkënjerëzve të tij, ishte si një pushim i shkurtër që i lejohej një të burgosuri kur ai ecën në oborrin e burgut për t’u mbushur me ajër të pastër. Ose, si fantazma që në goditjen e fundit të mesnatës duhet të zhduket përsëri në zonat e errëta nga erdhi, kështu Balzakut iu desh të kthehej në punët e tij pas interludës së bollëkut të pafrenuar; dhe asnjë nga ata që u kënaqën me ironinë në kurriz të tij nuk kishte asnjë ide për madhështinë e punës së tij apo disiplinën e ashpër nën të cilën ajo u krye. Balzaku thelbësor ishte ai që në njëzet vjet, përveç dramave të shumta, tregimeve dhe eseve, shkroi shtatëdhjetë e katër romane, nga të cilët pothuajse secili është i rangut të parë. Dhe këto shtatëdhjetë e katër romane përmbajnë një botë të tyren, me të gjitha peizazhet, rrugët, shtëpitë dhe personazhet e ndryshme që kërkohen për ta populluar atë. Ky është standardi i vetëm me të cilin mund të matet Balzaku. Vetëm në veprën e tij mund të njihet Balzaku i vërtetë.
Njeriu që bashkëkohësit e tij e konsideronin si një ekscentrik budalla, zotëronte inteligjencën artistike më të disiplinuar të epokës. Ndërsa ata talleshin me të për ekstravagancën e tij, ai ishte një asket i zellshëm me durimin e palëkundur dhe këmbëngulës të një ankoriti. Ata që zgjodhën rrugën e mesme dhe ishin të sigurt në vetëdijen e tyre, për të qenë qenie njerëzore normale, talleshin me të për prirjen e tij ndaj ekzagjerimit, por ai prodhoi më shumë nga ajo mendje krijuese e tij sesa të gjithë kolegët e tij së bashku.
Ai ishte ndoshta i vetmi prej të cilit mund të thuhet me të vërtetë se punoi vetë deri në vdekje. Kalendari i tij ishte i ndryshëm nga ai i bashkëkohësve. Dita e tyre ishte nata e tij dhe nata e tyre ishte dita e tij. Jeta e tij e vërtetë jetohej në një botë të tijën, një botë që e kishte bërë vetë, dhe Balzaku i vërtetë shihej dhe dëgjohej vetëm nga katër muret e dhomës ku shkruante. Asnjë bashkëkohës nuk mund ta kishte shkruar biografinë e tij, e cila gjendet në vetë librat e tij”.
KAPITULLI VIII / Kafe e zezë (1946)
Përgatiti: Albert Vataj
