Nga Albert Vataj
Sarah Bernhardt ishte një superstar ndërkombëtar në shekullin e 19-të. Ajo jo vetëm që ishte gruaja më e famshme e kohës së saj, por ishte edhe një nga aktoret më të suksesshme në histori, edhe para shfaqjes së yjeve të kinemasë dhe Hollivudit. Me një talent të tejngarkuar me role, karaktere dhe personazhe, të cilave ajo u dha shpirt, Bernhardt magjepsi gjysmën e botës falë edhe një personaliteti prej uragani njerëzor. Ajo ndërtoi një reputacion si një aktore e gjithanshme me një tipar shprehës dhe gjeste poetike, gjithashtu zhvilloi stilin emocional të aktrimit romantik, bazuar në zërin e saj lirik (i njohur si “zëri i artë”), veprimin e llogaritur nervor dhe përmbysjen e pritjeve të shikuesve, në lidhje me personazhet, duke zbuluar forcën në dobësi dhe dobësinë në forcë. Bernhardt luajti rreth 70 role në 125 prodhime në Evropë, Shtetet e Bashkuara, Kanada, Amerikën e Jugut, Australi dhe Lindjen e Mesme.
Bernhardt ishte vajza jolegjitime e Julie Bernard, një kurtizane holandeze, e cila ishte vendosur në Paris (identiteti i babait të saj është i pasigurt). Meqenëse prania e një foshnje ndërhynte në jetën e nënës së saj, Sara në fillim u rrit në pension dhe më vonë në një manastir. Një fëmijë e vështirë, me mjaft të papritura dhe shëndet delikat, ajo donte të bëhej murgeshë, por një nga të dashuruarit e nënës së saj, Duka de Morny, gjysmëvëllai i Napoleonit III, vendosi që ajo të bëhej aktore dhe, kur ishte 16 vjeçe, organizoi që ajo të hynte në Konservatori i Parisit, shkollë aktrimi e sponsorizuar nga qeveria. Ajo nuk konsiderohej një studente e spikatur, megjithëse i nderonte disa nga mësuesit e saj, sërish ajo i konsideronte metodat e Konservatorit si të vjetruara.
Sarah Bernhardt u largua nga Konservatori në vitin 1862 dhe, falë ndikimit të Dukës, u pranua nga kompania e teatrit kombëtar, Comédie-Française, si fillestar në provë. Gjatë tre debutimeve të detyrueshme të kërkuara nga sprovuesit, ajo mezi u vu re nga kritikët. Kontrata e saj me Comédie-Française u anulua më 1863 pasi ajo goditi në fytyrë një aktore të moshuar, e cila ishte treguar e vrazhdë me motrën e saj më të vogël. Për një kohë ajo gjeti punë në Théâtre du Gymnase-Dramatique. Pasi luajti rolin e një princeshe budallaqe ruse, ajo hyri në një periudhë të kërkimit të shpirtit, duke vënë në dyshim talentin e saj për aktrim. Gjatë këtyre muajve kritikë ajo u bë e dashura e Henrit, princit de Ligne dhe lindi fëmijën e saj të vetëm, Maurice. (Më vonë Bernhardt u martua me një oficer ushtarak grek të kthyer në aktor, Jacques Damala, por martesa ishte jetëshkurtër, ai vdiq nga abuzimi me drogën.
***
Për Sarah Bernhardt thuhet se ajo përloti publikun falë pasionit që transmetoi në skenë dhe se ishte ajo që interpretoi më së miri veprat e Shekspirit. Karriera e saj e paharrueshme filloi në vitin 1874, kur u prezantua në Comédie Française si një aktore e re që do të interpretonte Phaedra, kryeveprën e dramaturgut francez, Jean Racine. Askush nuk e priste atë performancë mjeshtërore dhe, natyrisht, pritja si nga publiku ashtu edhe nga kritika ishte gjithashtu dërrmuese. Një yll sapo kishte lindur.
“Ka pesë lloje aktoresh: ato të këqijat, ato mesatare, të mirat, të mëdhatë dhe Sarah Bernhardt”, kësisoj do ta lartësonte shkrimtari i madh Mark Twain.
Askush nuk kishte vepruar kështu më parë. Sarah Bernhardt ishte në gjendje të kapte në mënyrë të përsosur psikologjinë e personazheve, duke e mahnitur menjëherë shikuesin me talentin e saj të madh dhe forcën dhe ndjenjën e jashtëzakonshme. Pa dyshim, Sarah Bernhardt shënoi kolmin e virtuozitetet që u konceptua si teatër deri në fund të shekullit të 19-të. Ajo transformoi aktrimin, u bë legjendë dhe suksesi i saj shumë shpejt i kaloi kufijtë, duke alternuar sezonet me turnetë që nisnin nga Parisi deri në Rusi, Amerikë dhe Australi. Madje ajo filloi të pagëzohej si Sara Hyjnore.
Në atë çfarë ajo arriti nuk ishte gjithçka talenti. Nëse Sarah Bernhardt arriti nivele kaq të larta suksesi, ishte sepse ajo kishte gjithashtu një personalitet i jashtëzakonshëm, një karakter i paepur dhe një sharm personal. Shtojini kësaj edhe vuajtjen e saj të thellë, bukurinë e saj të pashoqe dhe ambicien e saj të pakufishme, dhe rezultati është kombinimi shpërthyes që lëshoi çmenduri në publikun e kohës.
Një nga revolucionet e saj ishte të ikte nga artifici dhe të zgjidhte natyralitetin. Por merita e Bernhardt qëndronte gjithashtu edhe në guximin për të ndërmarrë rreziqe dramatike që shumica e aktoreve të kohës së saj nuk guxuan t’i merrnin. Ajo guxoi me gjithçka. Në vitin 1899 ajo u bë e para që luajti një rol mashkulli. Në moshën 55-vjeçare, Sarah Bernhardt luajti me mjeshtëri një nga personazhet meshkuj më të rëndësishëm në historinë e letërsisë: Hamletin.
Pavarësisht nga fakti se në karrierën e saj të pasur 60-vjeçare si aktore, ajo u përqendrua kryesisht te teatri. Ajo interpretoi pothuajse 70 pjesë të mëdha midis periudhës ndërvitase 1862 – 1913.
Sarah Bernhardt ishte gjithashtu një nga aktoret e para të filmit, duke luajtur një duzinë filmash, duke përfshirë vitet 1908 dhe 1923. Po kështu, ajo ndërthuri profesionin e saj si aktore me skulpturën, pikturën dhe letërsinë dhe ishte biznesmenja e parë në botën e argëtimit, e ngarkuar me përpunimin dhe drejtimin e disa produksioneve në teatrot e ndryshme të Parisit.
Përveç talentit të jashtëzakonshëm, përkthyesja u bë e njohur gjerësisht për ekstravagancat e saj, për të cilën ajo rrëfen edhe në kujtimet e saj. Në apartamentin e saj parizian në Rue de Rome, Bernhardt kishte një arkivol në të cilin hyri për të mësuar letrat. Një arkivol që e shoqëronte gjithmonë në turnetë e saj dhe ku ajo flinte me kënaqësi, sa herë që motra e vizitonte në banesën e saj dhe asaj i duhej t’i linte shtratin.
Asaj i pëlqente të zbukuronte kapelet dhe të mbante kafshë, prej të cilëve më të preferuarin kishte një aligator të quajtur Ali Gaga, i cili ngordhi pasi piu shumë qumësht dhe shampanjë. Mes kafshëve të tjera shtëpiake të aktores, ishin edhe papagaj, breshka, majmunë, hardhuca, një gatopard dhe një boa, të cilën e vrau pasi gëlltiti një nga jastëkët e divanit të saj.
Por mbi të gjitha, ajo ishte një grua me vendosmëri dhe këmbëngulje të palëkundur. Gjatë rrethimit të Parisit të vitit 1870, ajo mori përsipër teatrin Odéon dhe e shndërroi atë në një spital ushtarak, duke mbushur dhomat e zhveshjes, auditorin dhe skenën me shtretër për ushtarët e plagosur. E famshme Sarah Bernhardt braktisi aktrimi duke ju kushtuar shërbimit si infermiere për ushtarët e plagosur.
Dekada më vonë, gjatë Luftës së Parë Botërore, ajo kërkoi që këmba e saj e majtë, e gangrenizuar nga një dëmtim i vjetër në gju, t’i pritej, në mënyrë që të mund të shkonte në një turne rraskapitës në vijën e parë të frontit për të argëtuar ushtarët. Tashmë ajo ishte 70 vjeç. Çdo divë tjetër nuk do të pranonte të ngjitej më në skenë, por jo Sarah Bernhardt nuk ishte nga ato që dorëzohej.
Aktorja e gjithanshme ishte objekt pasioni dhe u bë muzë e personaliteteve të mëdha. Për shembull, Victor Hugo, i cili u mahnit nga talenti i saj, aq sa i kërkoi të ishte aktorja kryesore në shumë prej veprave të tij. Thuhet se Sigmund Freud, babai i madh i psikanalizës, kishte një foto të madhe të saj në hyrje të zyrës së tij për të inkurajuar pacientët që vinin ta shihnin, dhe se Oscar Wilde ia kushtoi aktores shfaqjen e tij Salome. Dramaturgu e admiroi aktoren deri në atë masë sa e shkroi këtë shfaqje në frëngjisht, sepse dëshironte që ajo ta jepte premierë, gjë që fatkeqësisht nuk ndodhi pasi u ndaluanga censora britanike.
“Sarah Bernhardt është një qenie e veçantë. Imagjinoj që në jetë nuk duhet të jetë ndryshe se në skenë.” Ka thënë për të Sigmund Freud.
Sarah Bernhardt ishte e njohura dhe e përfshira në lidhje sentimentale me personalitete të mëdha të kohës, si artisti francez Gustave Doré, çeku, Alphonse Mucha dhe piktorja franceze, Louise Abbéma, artistja zyrtare e portretit të Sarës dhe gruaja me të cilën ajo do të ndante pjesën më të madhe të jetës së saj.
A është e vërtetë që të dyja kishin një lidhje të gjatë romantike? Është shumë e mundur. Në çdo rast, më e rëndësishmja është se ata ishin shoqe të shkëlqyer të jetës për më shumë se 50 vjet. Ata u takuan falë prestigjit që mbolli piktorja në ekspozitat e shumta që zhvillonte në sallonet e artit parizian.
Ato u takuan për herë të parë në vitin 1875, sepse aktorja donte të bënte një portret. Që atëherë ata nuk u ndanë deri në vitin 1923. Louise e donte Sarën dhe anasjelltas. Dhe si dëshmi, janë ruajtur portrete të shumta të aktores të realizuara prej saj, si dhe një medaljon bronzi me bustin e Sarës dhe një skulpturë që dy gratë kanë bërë me duart e tyre të ndërthurura.
Kjo është historia e Sarës hyjnore, e një talentu të pashoq artit skenik, aktorja më e mirë e teatrit në histori dhe nga të parat që ka ngritur pasionet në të katër anët e planetit. Por edhe atë të një gruaje që kishte guximin të jetonte si të donte, pa kohë të shqetësohej për ‘çfarë do të thonë’ apo rregullat që vendosi shoqëria. Ajo nuk u largua kurrë nga tavolina deri sa vdiq në vitin 1923, në moshën 78-vjeçare. Ajo jetoi me dhe për profesionin e saj.
Varrimi i i saj ishte i bujshëm. Më shumë se 150,000 njerëz dolën në rrugët e Parisit për të shoqëruar arkivolin me trupin e pajetë të aktores, rrugës për në varrezat Père-Lachaisea. Të gjithë donin t’u jepnin lamtumirën atyre që do të mbahen mend si aktorja që diti të rinovojë dhe fisnikërojë artin dramatik.
