Nga Albert Vataj
Pontormo ishte një nga individët më radikalë në historinë e artit të Rilindjes italiane. I njohur kryesisht si një piktor fetar, ai mori vlerësime të përhapura gjithashtu për një numër portretesh perceptuese. Fërkimi i shpatullave me disa nga mjeshtrit e mëdhenj të Rilindjes së Lartë , duke përfshirë mikun e tij Michelangelo, Pontormo (ndryshe nga bashkatdhetarët e tij të nderuar) shikoi drejt artit të Evropës veriore ku gjeti frymëzim në gdhendjet në dru të artit gjerman dhe holandez. Shenjat dalluese të stilit të tij të pjekur manierist ishin të dukshme në praninë shpirtërore dhe jo fizike të figurave të tij; në përdorimin e gjallë të ngjyrës; linjat e konturuara, dhe në qasjen e paqartë ndaj hapësirës piktorike. Gjatë dekadës së fundit të jetës së tij, Pontormo u bë gjithnjë e më i izoluar dhe i shqetësuar, duke e shtyrë atë të refuzonte shoqërinë edhe të të madhit Bronzino, i cili kishte qenë si një djalë i birësuar për të.
Arti që ai krijoi ishte dhe mbeti një gurthemel në histori. Puna e hershme e Pontormos demonstron zotërimin e tij të parimeve të kontrollit dhe shpërndarjes kompozicionale që karakterizuan stilin e Rilindjes. Megjithatë, edhe herët, kur Pontormo i çoi përpara efektet kiaroskuro dhe sfumato që mori nga mjeshtri i tij i hershëm Leonardo da Vinci , figurat e zgjatura “lundruese” të Pontormos lanë të kuptohet një agim i ri për artin italian që do ta shihte atë të lëvizte drejt një më pak natyraliste, më ekspresive dhe stil. Veprat e pjekura të Pontormos u gjallëruan nga paleta e tij e pastër, e mrekullueshme, e cila shërbeu për t’i dhënë veshjeve dhe shprehive të fytyrave një gjallëri të vetme. Stili i tij jo-naturalist shtrihej edhe në ansamblin e figurave të zgjatura gjarpëruese, asnjë prej të cilëve nuk dukej i lidhur nga rregullat e gravitetit. Kjo fazë e mëvonshme manieriste shihet si paraardhëse e periudhës barok .
I riu i vetëtimshëm, pati mjeshtra të mëdhenj e mëkues shenjtorë, dhe pranoi të kërkonte prej diellit të tyre magjik, atë të magjishmen ku rrekej shpirtja e artit. La gjurmë në pikturë dhe vepër në art. Krijoi një temperament ndjesor dhe përshkoi me zjarrin e shpirtit të tij çdo dritë e ngjyrë. Dhe mbërriti deri në ditët tona si një veçanti, si një unitet krijues, si një vetëvetet që arrinte të dilte e të merrte frymë në lirinë krijuese, duke u “ç’burgosur” nga malet e lartë të artit të Rilindjes së Artë, të ciklët e ngjitën në eter, që ai ta kishte më pranë qiellin ku do të bënte altarin e vet. Duke lënë pas disiplinat kompozicionale të ish-mjeshtërve të tij, Pontormo prezantoi një cilësi ritmike në artin italian që mori ndikimin e saj nga Evropa Veriore dhe veçanërisht nga gdhendjet e drurit të Albrecht Dürer dhe gdhendjet e Lucas van Leyden. Përparimi drejt një stili të plotë manierist u rrit më tej nga refuzimi i Pontormos për të vendosur figurat e tij në mjedise natyraliste. Figurat e tij rrotulluese, gjarpërore, zënë të gjithë kornizën e tij duke sjellë një aspekt të lartë psikologjik në pikturën e tij.
***
Pontormo ishte një piktor italian i Rilindjes, i cili u shkëput nga stili mbizotërues i kohës, për t’iu dhënë prodhimit të veprave të tij (Manneriste”. Megjithëse piktura të tilla si “Zbritja nga Kryqi” (1528), tregojnë ndikimin e Michelangelos, përdorimi nga Pontormo i formave të zgjatura dhe hapësirës së paqartë, shfaqte ndikimin e Albrecht Dürer, pikturat e të cilit u qarkulluan gjerësisht në Italinë e saj kohe.
“Ky rinok do ta bartë për të çuar në qiej këtë art, nëse ai jeton dhe vazhdon në këtë mënyrë,” ka thënë për të Michelangelo.
I riu Pontormo u transferua në Firence, duke marrë mësime nga Leonardo da Vinci, Piero di Cosimo dhe Andrea del Sarto. Punimet e hershme të artistit u realizuan me strukturën dhe perspektivën e ekuilibruar të bashkëkohësve të tij dhe shpesh ato porositen nga Mediçët.
Më 1522, Pontormo iku nga Firence gjatë një shpërthimi të murtajës, duke qëndruar në një manastir dhe duke krijuar një cikël afreskesh që përshkruan ringjalljen e Krishtit. Gjatë dekadave në vijim, puna e artistit u përqendrua gjithnjë e më shumë në përçimin e lëvizjes dhe shprehjes, siç dëshmohet në pikturën e tij “Vizita” (1528).
Stili i Pontormo kishte pak ndikim nga bashkëmoshatarët, përveç nxënësit të tij Bronzino, i cili vazhdoi Manerizmin. Pothuajse e gjithë vepra e tij, ose më saktë, ajo më e njohura ka tematikë religjioze, gjithëpoaq, portretet që krijoi Pontormo janë të një karakteristike dalluese nga bashkëkohësit. Ngjet se të gjithë personazhet që ai ka jetësuar me penel, vështrojnë me një lloj ngulmi përpirës. Aq tipizues është kjo veçori, sa vështruesit të krijon një ndjesi përfshirje në kapërcyellin e shpirtrave që rrëzohen përtej atyre syve. Kjo e deshifron në një farë mënyre botën shpirtërore të piktorit, trazimin e tij që lexohet në këtë ngulm shikimi.
Gjithsesi Pontormo do të mbetet një kapitull i rëndësishëm i artit, konkretisht i manierizmit që ai solli, skizmës që ai mori mbi vete, sfidës që ai po i bënte një regjimi krijues, triumfit që po i shpallte kolosëve të Rilindjes së Artë. Ai guxoi si një hov vital për t’u përballur, dhe fitoi.
Manerizmi, së cilës Pontormo ju dha, lindi si një reagim ndaj harmonisë së klasicizmit dhe natyralizmit të idealizuar të Rilindjes, siç u praktikua nga Leonardo, Michelangelo dhe Raphael, në dy dekadat e para të shekullit të 16-të. Në portretizimin e njeriut nudo, standardet e kompleksitetit formal ishin vendosur nga Michelangelo, dhe norma e bukurisë së idealizuar nga Raphael. Por, në punën e pasardhësve të Manierizmit të këtyre artistëve, një fiksim me stilin dhe teknikën në përbërjen e figurales, shpesh tejkaloi rëndësinë dhe kuptimin e çështjes. Në të vërtetë, vlera më e lartë u vendos në zgjidhjen e dukshme dhe të mundimshme të problemeve të ndërlikuara artistike, siç është portretizimi i nudove në poza komplekse dhe artificiale.
Pontormo, i cili nga kritika u konsiderua si manieristi i hershëm, i përmbushi këto aspirata krijuese duke marrë mbi vete dhe rrisqet që ia toleronte karakteri i tij. Pontormo u bë gjithnjë e më shumë një tërbim në jetën e mëvonshme. Një ditar mbijeton nga 1554 deri në 1557, por afresket e rëndësishme në San Lorenzo, mbi të cilat ai punoi gjatë dekadës së fundit të jetës së tij, tani njihen vetëm nga vizatimet; në këto punë ndikimi i Michelangelo është i dukshëm.
Artisti vdiq më 2 janar 1557 në Firence, Itali. Sot, veprat e tij mbahen në koleksionet e Galerisë Uffizi në Firence, Muzeut Louvre në Paris, Muzeut Metropolitik të Artit në New York dhe Muzeut të Hermitation në Shën Petersburg, etj. Ai është kudo ku arti i madh ekspozohet, kudo ku gjenitë e pikturës shfaqen me madhështinë dhe rrezatimin e një arti që ka sfiduar pesë qindvjeçarë, për të qenë atëditë e sot një magji.
Albert Vataj
