Nga Albert Vataj
Rainer Maria Rilke lindi më 4 dhjetor të vitit 1875 në Pragë, Austro-Hungari dhe vdiq më 29 dhjetor të vitit 1926 në senatoriumin Valmont afër Montreux, Zvicër. Ishte autor austriak dhe një prej lirikëve më të rrëndësishëm të gjuhës gjermane. Shkroi tregime, nji roman si dhe disa artikuj mbi artin dhe kulturën si dhe kishte të përkthyer një numër të madh të veprave të letërsisë lirike ndër tjerash kryesisht nga gjuha frenge. Një prej veprave të tija më të rrëndësishme njihen dhe letrat e këmbyera.
Arti s’ka bërë tjetër veçse ka treguar rrëmujën, ku gjendemi më së shumti. Ai na ka frikësuar, në vend të na qetësonte e urtësonte. Ai ka dëshmuar se secili prej nesh gjendet në një ishull; vetëm se ishujt nuk janë aq larg, sa të mbetemi të vetmuar e të patrazuar. Secili mund ta ngacmojë tjetrin ose ta trembë, ose ta gjëmojë me patërshanë – vetëm ndihmë nuk jep askush.
I. Siç dhe e sheh, në fillim jemi ne. Si para gjithçkaje. Me një mijë e një ëndrra pas vetes dhe pa veprime.
II. Nuk arrij të mendoj dije më të shelbuar, sesa këtë të vetme: që gjithkush duhet të bëhet nistar. Dikush që shkruan fjalën e parë mbas një vijë-pauze shekullore.
III. Një gjë më bie në sy gjatë këtij vrojtimi: ne ende i vizatojmë njerëzit me aureola, njësoj si primitivët. Ata qëndrojnë para diçkaje të papërcaktuar. Herë para të artës, herë para ngjyrës gri. Herë në dritë dhe shpesh me një errësirë të mistershme nga prapa.
IV. Kjo kuptohet. Për t’i njohur njerëzit, duhet t’i vëmë veçan. Por mbas një përvoje të gjatë, do të ishte më mirë që vrojtimet e veçanta të vendosen në një lidhje midis tyre dhe të gjitha gjestet e tyre të shoqërohen me një shikim të pjekur.
V. Krahaso një herë një pikturë me aureolë nga të Trecento-s me një nga kompozimet e mëvonshme të mjeshtrave të hershëm italianë, ku figurat vendosen në një Santa Conversacione para një natyre ndriçuese, në ajrin e rrallë të krahinës së Umbrias. Aureola izolon çdo gjë tjetër, natyra vezullon prapa tyre si një shpirt i përbashkët, prej së cilës ato marrin buzëqeshjen dhe dashurinë.
VI. Mendo pak për vetë jetën. Kujtohu që ka shumë gjeste të gufuara dhe fjalë pabesueshmërisht të mëdha. Nëse ato do të ishin vetëm për një çast po aq të qeta dhe të pasura, sa edhe shenjtorët e bukur të Marko Basaitit, atëherë ti duhet të gjesh edhe natyrën, e cila hapet pas tyre dhe që e kanë të përbashkët.
VII. Por ka edhe çaste, kur një njeri shfaqet para teje i qetë dhe i qartë, falë madhështisë së tij. Këto janë festa të rralla, që ti s’i harron asnjëherë. Që nga ky çast, ti e adhuron këtë njeri. Domethënë, përpiqesh të vizatosh me duart e tua të brishta konturet e personalitetit të tij, ashtu siç e ke njohur në atë çast.
VIII. Të njëjtën gjë bën edhe arti. Ai është dashuria më e gjerë dhe e thjeshtë. Ai është dashuria e perëndisë. Ai nuk duhet të mbetet tek individi, që është thjesht porta e jetës. Ai duhet ta përshkojë atë, siç përshkon një pyll. Arti nuk duhet të lodhet. Për t’u vetëmbushur, ai duhet të veprojë atje, ku të gjithë – janë një. Nëse ai gostit këtë një, atëherë shpërndahet një pasuri e pafund te të gjithë.
IX. Se sa larg është ai nga kjo, mund të shihet në skenë, ku ai thotë ose do të thotë se si e sodit jetën, jo individin në qetësinë e tij reale, por lëvizjen dhe qarkullimin e shumë njerëzve. Kjo na bën të kuptojmë që ai i vendos njerëzit thjesht pranë e pranë, siç ndodhte edhe në epokën e Trecento-s, duke ua lënë atyre në dorë si të miqësohen me njëri-tjetrin, përtej ngjyrës gri apo të artë të sfondit.
X. Dhe prandaj ndodh kështu. Njerëzit përpiqen me fjalë e gjeste të arrijnë njëri-tjetrin. Ata pothuaj ndrydhin krahët, ngaqë gjestet janë shumë të shkurtra. Ata bëjnë stërmundime pa fund për t’i hedhur rrokje njëri-tjetrit, e janë pa të keq edhe lojtarë të këqinj, që nuk mund të kapin gjë.
Dhe, kështu, koha shkon me përkulje e kërkime – njësoj si në jetë.
XI. Dhe arti s’ka bërë tjetër veçse ka treguar rrëmujën, ku gjendemi më së shumti. Ai na ka frikësuar, në vend të na qetësonte dhe urtësonte. Ai ka dëshmuar se secili prej nesh gjendet në një ishull; vetëm se ishujt nuk janë aq larg, sa të mbetemi të vetmuar e të patrazuar.
Secili mund ta ngacmojë tjetrin ose ta trembë, ose ta gjëmojë me patërshanë – vetëm ndihmë nuk jep askush.
XII. Nga njëri ishull në tjetrin ka vetëm një mundësi: kërcime të rrezikshme, ku nuk rrezikohen vetëm këmbët. Një ecejake hopthesh të përjetshme krijohet me rastësira e hare, sepse ndodh që dy syresh i ndërsehen njëri-tjetrit në të njëjtën kohë, kështu që takohen në ajër dhe në këtë këmbim sfilitës janë po aq larg njëri nga tjetri, sa edhe më parë.
XIII. Kjo nuk është e habitshme, sepse fakturat për te njëri-tjetri, mbi të cilat kalojmë të bukur e festivë, nuk janë në ne, por prapa nesh, njësoj si te natyra e Fra Bartholomeo-s ose ajo e Leonardo-s. E megjithatë, ndodh që jeta kristalizohet në personalitet. Nga maja në majë filli përshkon lugina të gjera.
XIV. Në qoftë se dy a tre njerëz piqen së bashku, kjo nuk do të thotë se janë miq. Ata janë si kukulla, shtizat e të cilave ndodhen në duar të ndryshme.Vetëm kur të gjitha ato i drejton një dorë, atëherë lind e përbashkëta mes tyre, e cila i detyron të përkulen ose të godasin. Edhe fuqitë e njeriut janë aty ku përfundojnë shtizat, në dorën që mban e zotëron.
XV. Vetëm në orën e përbashkët, në stuhinë e përbashkët, në odën ku takohen ata gjejnë njëri-tjetrin. Vetëm kur të hapet një sfond prapa tyre, ata fillojnë të ndërliken me njëri-tjetrin. Ata duhet të kenë mundësi të mbështeten te një vendlindje.
Ata, si të thuash, duhet t’i tregojnë njëri-tjetrit kartat e identitetit, të cilat i mbajnë me vete dhe që kanë kuptimin dhe vulën e të njëjtit princ.
XVI. Qoftë kënga e një drite ose zëri i stuhisë, qoftë frymëmarrja e mbrëmjes ose gulçimi i detit që të rrethon – gjithmonë rri zgjuar prapa teje një melodi e shtrirë, e thurur nga mijëra zëra, tek e cila gjen vend ndonjëherë solo-ja jote.
Për të ditur se kur duhet të biesh në sy, kjo është e fshehta e vetmisë sate, sikundër është edhe arti i lëvizjes së vërtetë. Për hir të melodisë së përbashkët, çliroje veten nga fjalët e larta.
XVII. Nëse shenjtorët e Marko Basaitit do të kishin për t’i besuar diçka njëri-tjetrit veç pranisë së tyre të salvuar, nuk do të zgjasnin aty përpara, në pikturën ku prehen, ato duart e tyre të buta e të brishta.
Ata do të tërhiqeshin prapa, do të bëheshin të vegjël e do të shkonin për te njëri-tjetri mbi urëzat e tokës gumëzhitëse.
XVIII. Po kështu jemi edhe ne, që ndodhemi përpara. Përmallime të bekuara. Ato përmbushen diku në sfondet vezulluese. Atje ka lëvizje e vullnet. Atje ndodhin historitë, tituj të errët të të cilëve jemi ne. Atje janë mohimi dhe ndarja, ngushëllimi dhe pikëllimi ynë.
Atje jemi ne, ndërkohë që shkojmë e vijmë në ballinë.
XIX. Pa kujto njëherë njerëzit që gjete bashkë, ndërkohë që kishin mbi një orë që ishin takuar. Për shembull, të afërmit që gjenden në dhomën e vdekjes së njeriut të dashur. Njëri jeton në një kujtim e tjetri në një tjetër. Fjalët vërtiten andej-këndej, pa ditur gjë se për çfarë po flitet. Duart e tyre humbasin në hutimin e parë – derisa dhe dhimbja bëhet edhe më e madhe.
Ata ulen, vërejnë sytë e heshtin. Kokat u qesin tym. Dhe janë më pranë njëri-tjetrit se kurrë.
XX. Përndryshe, në qoftë se njerëzit nuk i vë në heshtje një dhimbje e thellë, njëri dëgjon pak e tjetri më shumë nga melodia e furishme e gjërave në sfond. Disa pothuaj nuk e dëgjojnë fare. Ata janë si pemët, të cilat kanë humbur rrënjët dhe mendojnë se furia e degëve është fuqia e jeta e tyre. Shumë të tjerë nuk kanë kohë për ta dëgjuar. Ata nuk durojnë dot asnjë orë të vetme të këqyrin veten. Këta janë komb-humbës të mjerë, që kanë humbur kuptimin e të qenit.
Ata godasin në tastet e ditëve dhe luajnë gjithmonë të njëjtin ton të humbur e mononton.
