Ishte qershor 2011 kur e kam takuar fare rastësisht në protestën e parë të një grupi të rinjsh, në atë tipit “Vërshoni në rrugë”. Dukej si i huaj me aparate ndër duar që po na fotografonte! E më pas kur mbaroi protesta, u ulëm diku pranë një shatërvani të tharë te Piramida. Pasi të gjithë mbaruam me idetë tona, ai filloi të fliste për mënyrat që të dilnin edhe të tjerët në rrugë, që të bëheshin sa më shumë protesta të tipit Ocuppay në Tiranë! Aty rifilluan fjalët edhe për Pranverën Arabe, pasi të gjithë donim vetëm të dëgjonim! Ka më shumë se një vit që dua të bëj një intervistë me të. Vudi nuk të jep aspak përshtypjen e një shqiptari, as nga e folura, por as nga pamja! Nëse shikon në “Google” për emrin Vedat Xhymshiti, do të gjesh një sërë fotosh nga vendet më në rrezik. Prej një lloj pozitiveje që ai ka si karakter, më çudit fakti se si e sheh anën e luftës! Në një pritje të gjatë për më shumë se disa pyetje që kanë lidhje me fotoreportazhin, tani jam përballë me të.
Origjina juaj është nga Shqipëria e sipërme, pra Kosova, apo këtej nga Shqipëria e poshtme?
Unë jam shqiptar, jam me origjinë nga Shqipëria e sipërme, pra veriore.
Si nisën kontaktet e tua me mediat e rëndësishme dhe në cilat vende keni qenë dhe jeni fotoreporter? Si e nisët një punë të tillë, nga rastësia apo prej një dëshire më të hershme?
Isha duke vijuar studimet e gazetarisë, dhe që në thelb të kësaj kisha interesim për luftërat në mes të njerëzimit. Kur fillova të interesohesha më shumë për konfliktin e pandalshëm në rripin e Gazës apo në territorin e okupuar palestinez, atëherë lëviza në një angazhim, i cili është mbikëqyrur nga agjencia amerikane “Zuma Press” si punë e kërkuar nga prestigjiozja amerikane “The New York Times”. Më pas shfleton faqet e lajmeve, hulumton paraprakisht për zhvillimet e konflikteve dhe varësisht nga përmbajtja e tyre zgjedh ku dëshiron të shkosh, përgatitesh, njofton redaksitë, deponon propozimet dhe vazhdon… Kam mbuluar deri më tani Rripin e Gazës, Bregun Perëndimor, konfliktin ruso-gjeorgjian, si edhe Pranverën Arabe, që nga Tunisi deri në Egjipt. Që nga muaji maj deri më 20 gusht kam raportuar nga lufta civile në Republikën Arabe të Sirisë. Kam punuar për shumë media europiane dhe amerikane: “Der Spiegel”, “International Herald Tribune”, “Zuma Press”, “Sipa Press”, “Polaris Images”, “Die Welt”, “Die Presse”, “Swiss Sunday TIMES”, “Daily Telegraph”, “NYTimes”, “Al Jazeera English”, EPA, AFP, APTV etj. Kjo ka qenë dëshirë e hershme, tani për tani nuk mund të jap dot detaje, por historia e kësaj pune është e lidhur me luftën e Kosovës.
Pas kësaj bisede, keni ndonjë vend se ku do të niseni?
Jam i vetëdijshëm për rrezikun vdekjeprurës që më pret, por po e ndiej se kjo është rruga më e drejtë që më duhet të ndjek, sepse duhet ta përfundoj këtë hulumtim. Duke shpresuar që asnjë vend tjetër pas Republikës Arabe të Sirisë nuk do të kenë nevojë për reporterë të cilët do të duhej të ishin dëshmi e përjetimeve të tyre të përgjakshme. Në këtë rrugëtim thuajse asgjë e papritur nuk mund të më ndodhë, minimalja ka të bëjë me mundësinë që të shpëtoj për ta rrëfyer tregimin, si dhe rreziku i radhës, i cili mund të jetë vdekja, ajo që vjen për të më takuar. Është luftë dhe e mundshme që të vritem, pasi atje ku do të shkoj këtë herë ka më shumë rrezik se në të gjitha zonat e tjera ku kam shkelur më parë. Por unë me vetëdije po nisem drejt këtij rrugëtimi, pavarësisht vështirësive. Për pak ditë do të nisem për në Kosovë dhe shpejt do të kthehem në Republikën Arabe të Sirisë, por kjo do të ndodhë pas disa takimeve me kryeredaktorë të lajmeve ndërkombëtare të revistave mujore europiane që do të organizohen në Zurich të Zvicrës, Hamburg të Gjermanisë dhe në Londër.
Përse duhet ta vini kokën në rrezik sot, për emër? Apo? Ju ka kapur ndonjëherë paniku ose kriza e momentit gjatë kohës që bëni foto, pra diçka rreth ndonjë rreziku që nuk keni ditur se ku të shkoni?
Po, dhe kjo ndodh atëherë kur me partnerin (gazetarin) që je në terren ke mungesë koordinimi dhe futesh drejt e në panik, që ne ndryshe e njohim edhe si vetëvrasje. Në luftë nuk ka rregull, kush vdes dhe kush jeton, në luftë të gjithë vdesin thotë Isak Njuton, të gjitha luftërat janë vdekjeprurëse dhe si rrjedhojë të rrezikshme, por lufta civile në Republikën Arabe të Sirisë, është lufta me një shkallë jashtëzakonisht të lartë të rrezikshmërisë. Të bësh gazetari të pavarur sot është një nga profesionet me fitim më të ulët, nuk e vëmë kokën në rrezik për famën e emrit… Kjo është për shkak të asaj që ne gazetarët apo fotoreporterët e pavarur e ndiejmë obligim njerëzor të hyjmë atje ku nuk futet njeri për të raportuar. Siç dihet tashmë në thuajse të gjitha konfliktet e shekullit 19, 20 dhe 21 lajmet dhe fotografitë e para që kanë arritur për publikun e gjerë ndërkombëtar janë ato informacione të cilat janë raportuar nga reporterët e pavarur.
Flasim pak për gjendjen e kohës në luftë. Cila është për Vudin, koha që mbart kujtime më të bukura? Duket që nuk keni frikë për jetën tuaj! Kur e keni parë veten ndonjëherë në shumë vështirësi, thyerje aparati, rrahje etj.?
Më 28 maj, të këtij viti, pasi jemi ndjekur nga një helikopter në qytetin verior kufitar të Republikës Arabe të Sirisë, më janë dëmtuar pajisjet nga copëzat e betonit që më kanë goditur mua dhe pajisjet; e si rezultat i predhave që godisnin shtëpitë nëpërmjet të cilave ne vraponim për të shpëtuar kokën. Pajisjet më janë dëmtuar në tri raste edhe në Kosovë, dy herë nga Policia e Kosovës, të cilët patën ndërhyrë dhunshëm duke dashur të shkatërrojnë edhe dëshmitarët e akteve të tyre të dhunës e që në këtë rast ishim ne mediat, si dhe në rastin tjetër pajisjet më janë shkatërruar nga serbët lokalë të veriut të Kosovës derisa po i mbuloja zhvillimet konfliktuoze atje. Frika për jetën është ajo që më mban të gjallë. Derisa njerëzimi vazhdon të vrasë njëri-tjetrin, nuk mund të mbaj mend ndonjë kohë e cila potencialisht mbart kujtim të bukur.
Si e nisni ditën, si punoni?
Dita ime nis me një shikim në dritaren time, e cila shikon nga lindja e diellit, por jo çdo herë e nis aty. Gjithsesi, vazhdoj me vizitën e parë të mëngjesit në tualet për të vazhduar më pastaj në laptopin tim, me qëllim që t’i lexoj porositë e mundshme të ardhura në postën time elektronike, e pastaj e vendos axhendën ditore. Nëse ngjan që nuk kam ndonjë ngjarje për të mbuluar, atëherë vendos mendjen ose të lexoj gjatë ditës librin të cilin jam duke e lexuar, ose të vazhdoj të shkruaj kujtimet në ditarin e librit tim të jetës.
Një foto mjafton për të kuptuar gjatë, si do e shpjegonit këtë? Me çfarë aparati punoni dhe më shumë jetoni mes luftës apo paqes?
Unë përdor Canon 1D Mark II. Kam dy trupa. Njërin e bleva vetë nga ndihma që më dha Rory Peck Trust, dhe tjetrin nga Jani Jançe, fotograf shqiptar që jeton në Londër. Një foto mjafton për të kuptuar një moment, por jo edhe gjithë momentet e tjera. Që nga fillimi e kam nisur me Canon, dhe me atë vazhdoj, asnjëherë nuk më ka dëshpëruar dhe nuk kam arsye të ndryshoj mendje për ndonjë brand tjetër, gjithsesi është vetëm një pajisje teknike, me të cilën ti realizon qëllimin tënd të regjistrimit dhe dokumentimit të reportazhit tënd si gazetar në terren. Unë jetoj në luftë për të provuar të gjej pak paqe brenda vetes sime. Por, rrallëherë e gjej. Në shtëpi pranë miqve dhe familjes jam maksimalisht 3 muaj brenda një viti.
Është më shumë se e vështirë të ndryshosh brenda një regjimi të dhunshëm. Çfarë pritet të ndodhë tani në Siri?
Është e vështirë kur nuk e provon, por nuk është aspak e vështirë atëherë kur ke filluar të veprosh kundër regjimit të dhunshëm. Derisa ti nuk vepron kundër regjimit, regjimi nuk ndalon së vepruari ndaj teje, dhe mundja nga regjimi deri në kuptimin psikologjik të saj, është tmerri që kalon përtej njerëzimit. Por lufta civile në Republikën Arabe të Sirisë nuk ka të bëjë vetëm me të drejtat njerëzore. Ajo ka të bëjë edhe me anën tjetër të medaljes, është lufta e llojit të vet për arsye të besimit në mënyra të ndryshme brenda një religjioni, tutje nuk mund të konfirmoj asgjë, sepse komplikimet sapo vazhdojnë e rriten dhe shumë gjëra po dalin në pah; tani për tani është shumë e vështirë të konfirmohen arsyet përmbajtësore, të cilat pa dyshim se pas pohimeve edhe duhet të argumentohen, por kjo është diçka që mbetet të shihet.
Disa thonë se reporterët e luftës janë rreth pesë herë më të ndjeshëm ndaj problemeve që lidhen me shëndetin emotiv se, një pjesë tjetër e popullsisë… E vërtetë?
Kjo është e saktë, por për dallim nga të tjerët ne jemi të ndjeshëm për viktimën e faktorit njeri, nga çdo anë që shkaktohen dëme njerëzore ne e përjetojmë shumë rëndë. Pra këtu nuk zgjedhim se kush ka dhe kush nuk ka faj, mjafton që i lënduari ose i vdekuri të jetë krijesë njerëzore.
Jeni shumë i ri dhe po e bëni këtë punë! Kur imagjinoj që jeni afër moshës sime dhe ka të tjerë që nuk bëjnë asgjë, të kap një faj vetjak! Për sa kohë do të vazhdoni ta bëni këtë punë, nuk e di a keni fëmijë, jeni i martuar? Si është familja juaj?
Unë nuk jam i martuar. Të bësh këtë punë që bëj unë, është vështirë të gjesh partneren që së paku provon të të kuptojë. Por, ndryshe si familjen time i përshkruaj shumë lehtë njerëzit me të cilët jetoj në luftën për paqe ose në paqen për luftë.
A mund ta themi se po jetojmë në epokën e fotografisë?
Thuajse të gjithë posedojnë aparate fotografike, por kjo nuk do të thotë aspak se ne po jetojmë në epokën e fotografisë. Nuk mund të jenë të gjithë fotografë, njësoj si nuk mund të jenë të gjithë kamerierë, apo presidentë ose shkrimtarë. Unë jam 26 vjeç, këtë punë e bëj që nga viti 2008, dhe vazhdoj ta bëj deri kur nuk e di. Duke qenë se e duam shumë këtë profesion, ngjan që vdesim duke e ushtruar, por kjo ndodh nëse profesioni na do ne të cilët e duam atë, gjithnjë atëherë kur e duam për arsye njerëzore.
Si mendoni, pse ka kaq shumë gjak në vendet që keni shkelur? Me kë dhe me çfarë lëvizni në vendet e luftës?
Në vendet e luftës, kur bëhet fjalë për terren të vijave të frontit, lëviz zakonisht me forcat rebele, përderisa jam jashtëzakonisht i interesuar edhe për rrëfimet e tregimeve dhe përvojave të civilëve, duke u munduar kështu të kuptoj efektin që bën lufta në jetën e njerëzve të thjeshtë, të cilët janë vetëm viktimë e kohës së luftës. Por unë lëviz edhe me një makinë të vjetër të bardhë e tipit 1949 Plymouth 4-door sedan dhe me një motor Honda Astra 90. Është vështirë të gjendet edhe një PSE. Interesimi i perëndimorëve për të krijuar tregun e lirë dhe nevoja e popujve për t’u çliruar nga tirania represive gjithnjë po gërshetohen njëra me tjetrën. Gjithnjë po mjafton një shtytje e vogël qoftë nga jashtë qoftë nga rajoni që të fillojnë kryengritjet paqësore, të cilat jo pak herë përfundojnë me kryengritje të armatosura, pasojat e të cilave rëndojnë vetëm mbi njerëzit e thjeshtë e të paarmatosur.
Nga bisedat me ju, dua të di pak më shumë për historinë e fëmijës në çantë! Ma rrëfeni edhe një herë.
Ishin vetëm pak momente, pasi avioni sulmues tokësor Sukhoi i prodhimit rus, i cili përveç që është shkatërrues është edhe i zhurmshëm, kishte sulmuar në pjesën jugore të lagjes Salahedin të Aleppo’s më 18 korrik 2012, prej nga shumë familje kishin vendosur të zhvendoseshin dhe të lëviznin drejt veriut të Sirisë. Për të vazhduar më tutje në kampet e refugjatëve në Turqi, por për të kaluar drejt veriut, këto familje duhej të kalonin përmes rrugëve që potencialisht mund të kishte forca qeveritare, pasi që pjesa jugore e Salahedin ishte pjesërisht nën kontrollin e forcave qeveritare. Një fëmijë rreth 7 vjeç u traumatizua rëndë nga zhurma e goditja, dhe nuk ndalej duke qarë. Prindërit nga frika e futën fëmijën në një çantë, pas 30 minutash nuk dëgjohej më se qante. Unë hipa në kamionetën e tyre të vogël dhe shtiresha të isha civil me të meta psikologjike, në rast se forcat do të na ndalonin. Ishim me shumë fat që nuk na ndaluan askund, ndërsa arsyeja pse të voglën e futën në çantë kishte të bënte me qëllimin që të lëviznim nga jugu drejt veriut në mënyrë sa më diskrete: kështu së paku ishte arsyetimi i prindërve. Pas 2 orë rrugëtimi kam hapur çantën dhe e kam gjetur vajzën e vogël të alivanosur. I kam hedhur ujë dhe kam goditur pjesën e vozitësit në kamionetë duke kërkuar nga babai i saj që të shikonte vajzën, të bënte diçka, ata u ndaluan, i hodhën ujë dhe ajo u rizgjua. Por nëna e saj u tmerrua kur e pa ashtu aq sa nuk vdiq aty. Shpëtuan të gjithë, ata tani janë në kampin e refugjatëve në Turqi.
Ka shumë gjëra që duhen shkruar me patjetër, dhe besoj se keni ndërmend të shkruani një libër me reportazhe. Sa është koha që duhet të qëndroni në zonat e luftës? Zakonisht ku rrini dhe deri kur keni ndërmend ta bëni këtë profesion?
Po, madje jam duke ndjekur një temë shumë interesante krahas raportimit, uroj që të mund të jetoj për ta rrëfyer tregimin, pasi më duhet të kthehem përsëri në Siri. Kur lëviz nëpër zona të luftës preferoj të bashkëjetoj me civilët, pasi gjithnjë jam i interesuar për të dokumentuar përjetimet e tyre, por në shumicën e rasteve jam i detyruar, për shkak të rrethanave, të bashkëjetoj me civilët e armatosur. Unë nuk kam shtëpi. Jetoj në askund dhe gjithkund. Do ta bëj këtë profesion deri atëherë kur profesioni do të fillojë të më urrejë. Në luftë është normale dhe e zakonshme të qëndrosh jo më shumë se 3 deri në 6 javë maksimalisht. Krejt kjo për shkaqe të shëndetit mendor e psikologjik, si dhe për shkaqe sigurie.
Kanë tentuar të të vrasin ose probleme që dalin rrugës dhe nuk kanë zgjidhje tjetër, pra nga ato kohët që duhet të dorëzoheni me patjetër? Ku, në cilin vend keni pasur probleme me jetën?
Probleme kam pasur dhe kam kudo! Në Kosovë, në Tunizi, në Egjipt dhe së fundmi edhe në Siri. Unë jam goditur me 2 plumba nga një snajper i kalibrit 7.62 mm. Kam qenë shumë me fat që plumbat më kanë goditur në pllakat mbrojtëse të një jeleku antiplumb, sepse pika goditëse ka qenë në distancë ndoshta në afërsi prej 1,000/00 metra.
Për ne që shohim ndodhitë vetëm nga ekrani, çfarë është frika e një reporteri lufte?
Frika është elementi psikologjik i reporterit të luftës që e mban atë të gjallë. Të frikshme janë edhe zërat e avionëve sulmues, të tmerrojnë fare. Pastaj sulmet me mortaja dhe artileri tokësore. Madje atje ku kam qenë unë ka edhe nga ata që janë civilë të kontraktuar nga ana e qeverisë dhe departamentit të mbrojtjes dhe inteligjencës. Ata me një fjalë janë vrasës me pagesë. Duhet të sjellin koka njerëzish në zyrat e policisë ose kudo që të jenë marrë vesh me shtetin. Sipas tyre, merrnin rreth 50 USD për kokë njeriu. Më kujtohet rrëfimi i një burri sirian që pat mbetur pa bukën e shtëpisë. “Unë nuk kisha ku të punoja, kam mbledhur kanoçe dhe hekurishte. Lufta më solli në atë pikë që njerëzit nuk konsumonin më pije me kanoçe dhe nuk kisha nga të merrja. Doli fjala se shteti po paguan mirë për një kokë njeriu. U lajmërova në një pikë ku po patrullonte ushtria dhe kërkova të punësohesha. Më thanë se një kokë nga ata që janë në kryengritje do të ma paguanin me 50 USD, fillova të kërkoja në mos mund të gjeja koka të vdekura e t’u dërgoja, por nuk gjeta, duhej të vrisja. Fillova të vras, i vrava tre njerëz që gjeta në lagjen që ishin të piketuara nga qeveria, u mora kokat dhe u dërgova autoriteteve dhe ata më paguan 150 USD. Ky burri që rrëfente tregimin e tij, ka qenë i burgosur i Ushtrisë Çlirimtare të Sirisë, UÇS-ja. Ata thoshin se nuk kanë argumente që dëshmojnë deklaratën e tij, por e kanë me konsideratë, sepse ky ka rënë pishman për atë që ka bërë.
Çfarë do të thotë për ty të bësh foto në vendet e luftës? Mos është realizimi i një ëndrre?
Të bëj foto në vendet e luftës për mua do të thotë të qenët dëshmitar i krimeve të kriminelëve, të cilët angazhohen për të vrarë njerëz, dhe njëkohësisht, që është më e rëndësishmja, mision jetësor për të thirrur njerëzimin për t’u ndërgjegjësuar që të zgjohemi nga gjumi dhe të parandalojmë tragjedi të tilla. Nuk jam as i pari e as i fundit që jeta më ka bërë përgjegjës për këtë mision, por nuk jam i sigurt dhe jam tmerrësisht i shqetësuar në vazhdimësi, se deri kur do të na duhet të jemi dëshmitarë të tragjedive të tilla të përgjakshme njerëzore. Fotografia që bëj unë do të shpaguhej vetëm atëherë kur në kompozicionin tim të fotografisë nuk do të shihja më gjakun e njerëzve. Ndryshe puna që ne bëjmë mbulohet materialisht vetëm aq sa ne arrijmë të mbulojmë shpenzimet dhe pajisjet tona. Ne nuk mund të bëjmë një jetë mesatarisht të mirë në kuptimin material.
Intervistoi për “Shqip” Eljan Tanini
