Agoga (greqisht: ἀγωγή ose ἀγωγά) është një shprehje e vjetër për “edukatën spartane”. Agoga ishte një program rigoroz arsimor dhe stërvitor i mandatuar për të gjithë qytetarët meshkuj spartanë, përveç djalit të parë të lindur të dy familjeve spartane në pushtet, Euripontid dhe Agiad. Trajnimi përfshinte kultivimin e besnikërisë ndaj grupit spartan, trajnime ushtarake (p.sh., tolerancën e dhimbjes), gjuetinë, vallëzimin, këndimin dhe përgatitjen sociale (komunikuese). Fjala agōgē në greqishten e lashtë, d.m.th. rritje por shikuar në këtë kontekst në përgjithësi do të thoshte udhëheqje, udhëzim ose trajnim.
Sipas folklorit, agōgē u prezantua nga ligjvënësi gjysmë mitik spartan Likurgu por që origjina e tij mendohet të jetë midis shekujve VII dhe VI p.e.s. kur shteti trajnonte qytetarët meshkuj nga mosha 7 deri në moshën 21 vjeçare.
Qëllimi i sistemit ishte të prodhonte luftëtarë të fortë dhe të aftë për të shërbyer në ushtrinë spartane. Ajo inkurajoi konformitetin dhe rëndësinë e shtetit mbi interesin personal të një personi dhe në këtë mënyrë gjeneroi elitat e ardhshme të Spartës. Burrat do të bëheshin “muret e Spartës” sepse Sparta ishte qyteti i vetëm Grek pa mure mbrojtëse pasi ishin shkatërruar me urdhër të Likurgut . Disiplina ishte e rreptë dhe meshkujt inkurajoheshin të luftonin mes vete për të përcaktuar anëtarin më të fortë të grupit.
Edukata spartane (agōga) ishte një element prestigjioz në të gjithë botën greke, dhe shumë familje aristokrate nga qytete të tjera u përpoqën të dërgonin djemtë e tyre në Spartë për të marrë pjesë në agōgē për periudha të ndryshme kohore. Spartanët ishin shumë selektivë në atë se cilët të rinjtë do të lejoheshin të regjistroheshin. Nderime të tilla zakonisht u jepeshin familjeve elitare të Spartës dhe qyteteve të tjera si dhe për disa familje tjera me prejardhje dhe rëndësi të madhe.
Shkëlqimi dhe rënia
Çdo mashkulli që nuk kalonte me sukses në testimet e agogës i mohohej shtetësia spartane. Në periudha të ndryshme, ky proces i përzgjedhjes shihej si i dëmshëm për shoqërinë spartane, veçanërisht kur numri i qytetarëve meshkuj të lirë spartanë u zvogëlua (oliganthropia). Praktika në fjalë u zbeh në shekullin III p.e.s. por u ringjall me sukses për disa kohë në vitet 220 p.e.s. nga Cleomenes III. Ai u shfuqizua më pak se dyzet vjet më vonë nga Filopoemenët në vitin 188 p.e.s. Agoge u rivendos në vitin 146 p.e.s. pasi romakët mposhtën akejtë në Luftën Akaneze, megjithëse në një formë më të shkurtër se forma origjinale.
Edukimi i vajzave
Vajzat gjithashtu kishin një formë të arsimit shtetëror që përfshin vallëzim, gjimnastikë dhe sporte të tjera; së bashku me lëndë të tjera si muzika dhe poezia, përfshirë shkrimin dhe edukimin luftarak. [Vajzat rriteshin në shtëpi nga nënat e tyre. Vajzat gjithashtu inkurajoheshin të ndihmonin meshkujt duke i poshtëruar ata në publik dhe duke kritikuar ushtrimet e tyre. Ashtu si meshkujt spartanë rriteshin për t’u bërë luftëtarë, femrat e Spartës trajnoheshin për detyrën e tyre kryesore: lindjen e luftëtarëve; ndërsa shkonte thënia, “vetëm gratë spartane mund të lindnin burra”. Inkurajoheshin që të jenë të forta dhe të shëndetshme, vajzat kanë marrë pjesë në garat atletike dhe lojëra tjera sportive.
πέπλος Gratë spartane mbanin veshur një veshje të njohur si peplos që paraqet një lloj të modës së vjetër ( πέπλος ), të hapur anash dhe në kurriz. Në ceremonitë fetare, gjatë festave dhe gjatë ushtrimeve fizike vajzat dhe gratë ishin lakuriq (nudo).
