“Eppur si muove” – “E megjithatë ajo lëviz” është një nga frazat më të famshme të botës së shkencës. Ajo është çelësia që na mundëson të hapim një nga portat më të mëdha të universit të dijes së epërme, e përfaqësuar nga kapacitete njerëzore, akti sublim i të cilëve i mëkoi njerëzimit ambicien për zotërim të botës së errët të universit. Por jo vetëm kaq, edhe sfidës që ata i bënë autoritetit të kishës, gjyqeve dhe ekzekutimeve mizore të inkuizicionit. “Eppur si muove” i atribuohet matematikanit, fizikantit dhe filozofit italian, Galileo Galilei (1564–1642), pasi u detyrua të riformulonte pretendimet e tij se Toka lëviz rreth Diellit, datuar në vitin 1633.
Shprehja u tha se ishte shqiptuar nga Galileo Galilei kur ai u largua nga gjykata e Inkuizicionit në 1633. Ai u detyrua të abuzojë teoritë e tij astronomike (ai kishte argumentuar, siç bëri tashmë kolegu i tij Koperniku, se ishte Toka që rrotullohej rreth Diellit dhe jo e kundërta), Galileo do t’u thoshte gjyqtarëve: “Me një zemër të sinqertë dhe besim jobesimtar, unë abuzoj, mallkoj dhe i urrej gabimet dhe herezitë e lartpërmendura”. Megjithatë, duke shtuar, në aktin e largimit: “E megjithatë ajo lëviz”, duke iu referuar Tokës.
Sipas Stephen Hawking , disa historianë besojnë se ky episod mund të ketë ndodhur pas transferimit të Galileos nga arrest shtëpie nën vëzhgimin e Kryepeshkopit, Ascanio Piccolomini në “një shtëpi tjetër, në kodrat mbi Firence”. Villa Il Gioiello, në Arcetri ishte gjithashtu shtëpia e tij.
Biografia e hershme e Galileos, shkruar nga dishepulli i tij, Vincenzo Viviani në 1655-1656, nuk e përmend këtë frazë dhe të dhënat e gjykimit të tij nuk e citojnë atë. Disa autorë thonë se do të kishte qenë modeste që Galileo të kishte thënë një gjë të tillë para Inkuizicionit .
Më 1911, shprehja “E pur si muove” u gjetën në një pikturë, vepër e një artisti spanjoll, e cila sapo ishte fituar nga një koleksionist arti i quajtur, Jules van Belle, nga Roeselare, Belgjikë. Kjo pikturë u përfundua pas një ose dy vitësh nga vdekja e Galileos, pasi ajo korrespondon me vitin 1643 ose 1645 (shifra e fundit është errësuar pjesërisht, duke e bërë pothuajse të diskutueshme varjablen e këtyre viteve). Piktura nuk është historikisht e saktë, sepse përshkruan Galileon në një birucë, por megjithatë tregon se disa variante të anekdotës ” Eppur si muove ” ishin në qarkullim menjëherë pas vdekjes së tij, kur shumë nga ata që e kishin njohur atë ishin akoma të gjallë për ta dëshmuar të vërtetën , dhe se ajo kishte qarkulluar për më shumë se një shekull para se të botohej.
Ngjarja u raportua për herë të parë në shtypin anglez në 1757 nga Giuseppe Baretti në librin e tij Biblioteka Italiane, sipas së cilës, “Në momentin kur Galeleo u vendos në liri, ai shikoi lart në qiell dhe poshtë në tokë, dhe, duke e vendosur këmbën e tij me forcë mbi tokë, tha më humor, Eppur si muove , domethënë, “E megjithatë ajo lëviz”, për Tokën.
Libri u botua gjerësisht në Querelles Littéraires në 1761. Debati është i hapur ende. Askush nuk mund të pretendojë bindshëm se kjo frazë ishte e Gelileos. Megjithtë ajo e justifikon qëndrimin e tij dhe provën që feja e ka detyruar ta pranojë se ishte i gabuar në përfundimet e tij shkencore dhe se anektoda të tilla pak gjasë ishte të kishin bazë. Të mos harrojmë se gjykatorët e inkuizicionit, nuk ishin injorantë, e aq më pak tolerant në lejime të kësaj natyre. Të bësh një sy qorr dhe një vesh shurdh ishte më e pamundur se sa ta pranosh sfidën e një plaku, i cili megjithëse në të sosur të jetës, e donte atë ndoshta më shumë.
Gjithsesi, “E pur si muove” vazhdon t’i atribuohet vetëm atij, Galileo Galileit, ndoshta dhe për të na e sjellë gjeniun të ditur por edhe të guximshëm.
Albert Vataj
