Ata janë të ngjashme por nuk janë identike. Ata janë aq të famshme sa secila prej tyre pretendon mbi autenticitetin. Një prej kryeveprave të mjeshtrit të Rilindjes së Artë, Leonardo da Vinçi, Mona Liza, e gjen veten në një tjetër arenë “përleshjesh”. Me flokët e saj të errët dhe me buzëqeshjen fillestare, e ashtuquajtura “Mona Liza e Isleworth ” mban një ngjashmëri të çuditshme me Mona Lizën që gjendet në Louvër.
Për disa ekspertë, këto ngjashmëri sugjerojnë se piktura është një kopje e thjeshtë, megjithëse një pjesë e vogël e historianëve të artit, besojnë se ajo ishte një version i hershëm, i papërfunduar nga vetë Leonardo da Vinçi .
Ky debat ka tërbuar për dekada. Por tani portreti qëndron në qendër të një mosmarrëveshjeje të re: një betejë e afërt ligjore mbi pronësinë e saj. Dhe nëse shitja rekorde më 2017 e një Leonardo tjetër të kontestuar – “Salvator Mundi”, vërtetimi i të cilit debatohet ende shumë – është gjithçka për tu diskutuar, mund të ketë miliona dollarë në lojë.
E njohur për disa si “Mona Lisa e hershme”, piktura ka kaluar pjesën më të madhe të pesë dekadave të shkuara e fshehura në një kasafortë bankash zvicerane. E fituar nga një konsorcium i fshehtë në vitin 2008, piktura është ekspozuar në një numër galerish, më së shumti në Singapor në 2014 dhe Shanghai dy vjet më vonë.
Pastaj, në qershor, ajo u shfaq në Palazzo Bastogi të Firences, hera e parë që është parë në publik në Evropë, këtë shekull. Ndërsa shfaqja arriti në përfundimin e saj, një pretendues anonim çeli një betejë ligjore për një çerek të pronësisë së kësaj vepre arti.
Avokati i kërkesës, Giovanni Battista Protti, i cili, gjatë një interviste telefonike, do ta përshkruante klientin e tij si pjesëtar të një “familje të shquar evropiane”, thotë se ai ka prova historike që tregojnë se ish-pronari i pikturës pranoi të shiste 25% të aksioneve në artin, që u trashëgua më pas nga klienti i tij. I shqetësuar se piktura do të zhduket përsëri në një ruajtje në Zvicër, Protti ka kërkuar nga një gjykatë e Firences që ta sekuestrojë atë. Kërkesa do të dëgjohet nga gjykata të hënën.
Pronarët – ose pronarët e shumicës, sipas mendimit të Protti – mbeten anonimë, dhe kështu nuk mund të kontaktohen për përgjigje. Por një organizatë me qendër në Zyrih, e quajtur, Fondacioni “Mona Lisa”, e krijuar për të hulumtuar historinë e pikturës, ndërsa këmbëngul se është “e veçantë ” nga pronarët, tha nëpërmjet një emaili se çështja e familjes është “pa meritë”. Fondacioni “Mona Lisa” ka konfirmuar për CNN se do të marrë pjesë në seancën gjyqësore.
Një shekull pyetjesh
Pretendimi i familjes së paidentifikuar është rrënjosur në historinë e gjallë të pikturës. Ndërsa ekzistojnë boshllëqe të mëdha në origjinën e saj të hershme , historianët e artit gjurmojnë historinë e veprës që nga fillimi i shekullit të 20-të, kur u zbulua nga artisti dhe koleksionisti, Hugh Blaker, në një shtëpi në Angli.
Blaker e zhvendosi pikturën në studion e tij në Isleworth, një vend në periferi të Londrës perëndimore. Ai ishte i bindur se kjo tablo ishte portreti i mëhershëm i një të reje, të quajtur, Lisa del Giocondo, realizuar nga mjeshtri i Rilindjes së Artë. Dhe subjekt i “Mona Lizës” në Louvër është një realizim i mëvonshëm nga Leonardo. Këtë pretendim, njerku i Blaker John Eyre, e shtron në një botim me disa hulumtime ku në thelb trajtohet se mjeshtri ishte i njohur si piktori që realizonte disa versione të të njëjtës tablo.
Pas vdekjes së Blaker, punimet e artit iu shitën koleksionistit, Henry F. Pulitzer. Si Blaker dhe Eyre, ai ishte i sigurt se kjo vepër ishte autentike e Leonardos. Koleksionisti më 1966 librin “Ku është Mona Lisa?”, në të cilën ai argumentoi se piktura e tij ishte, në të vërtetë, është portreti i vetëm i Xhokondës së Leonardos.
Pulitzer e zhvendosi punën për një ruajtje më të specializuar në Zvicër më 1975 dhe, pas vdekjes së tij katër vjet më vonë, ia la partnerit të tij, Elizabeth Meyer. Kur vetë Meyer vdiq më 2008, “Mona Lisa e Isleworth” u mor nga konsorciumi ndërkombëtar që aktualisht e zotëron atë – dhe Fondacioni “Mona Lisa” u krijua po atë vit për të studiuar mbi origjinën e saj.
Por Protti pretendon se Meyers kishte në pronësi vetëm tre të katërtat e pikturës.
Ai thotë se në vitin 1964, Galeria Pulitzer shiti 25% të pikturës një prodhuesi porcelani në Portugali, të quajtur Leland Gilbert. Një urdhër blerjeje e supozuar e viti 1964 – një kopje e së cilës u pa nga CNN – ësHtë dëshmi se Pulitzer kishte rënë dakord të shesë aksionet për 4,000 paund (rreth 80,000, ose 98,000 dollarë, në paratë e sotme). Protti thotë se klientët e tij janë trashëgimtarë të pasurive të Gilbert dhe kështu ata kanë të drejtë në pjesën e tij të pikturës.
Avokat i fondacionit, “Mona Lisa”, Marco Parducci – i cili theksoi, se ai nuk flet në emër të pronarëve – i tha CNN në një email, se pretendimi i Protti “është qartë i paqenë”. Megjithëse nuk e komentoi konkretisht urdhrin e blerjes, ai tha se provat e paraqitura në gjykatë “tregojnë saktësisht se trashëgimtari i Pulitzer ishte pronari i plotë dhe i ligjshëm i pikturës, për përjashtimin e të gjithë palëve të treta”.
Marrë nga CNN
Përgatiti: Albert Vataj
