Albert Vataj
Në mermerin që koha s’e treti, dy shpirtra janë mbështjellë në një çarçaf të madh amëshimi. Larth Tetnies dhe Thanchvil Tarnai, bashkëshortë në jetë dhe në vdekje, prehen në një përqafim që s’e njeh ndarjen, që s’e pranon harresën.
Ky sarkofag etrusk, që lindi diku rreth 350–300 p.e.s. në Vulcin e Italisë së lashtë, mbart një histori të dyfishtë: historinë e dashurisë dhe historinë e luftës. Sipërfaqja e tij e gdhendur shfaq dy trupa të përthyer njëri mbi tjetrin, mbuluar lehtë nga një rrobë e lëvizshme, si një perde mes dy botëve. Burrë e grua, pa kostum, pa armë, vetëm me shenjat e thjeshta të jetës: një vath i ndërlikuar, një byzylyk i përdredhur.
Në pjesën e sipërme të kapakut, që imiton një shtrat me jastëkë, shohim Larth Tetnies dhe Thanchvil Tarnai, emrat e të cilëve ruhen në mbishkrim, të përqafuar butësisht nën një çarçaf të madh. Ai ka një byzylyk me fije të përdredhur, shenjë e pasurisë ose statusit të tij, ndërsa ajo mbart një vath të ndërlikuar, dëshmi e kujdesit dhe hijeshisë personale.
Poshtë tyre, mbi panelet e sarkofagut, shpalosen betejat: amazonat dhe grekët përballen në një luftë pa fund, kalorës dhe këmbësorë ngërthehen në një koreografi dhune, ndërsa kafshët mitologjike, luanët dhe grifonët, shqyejnë kafshë të rrëzuara. Dhuna e jetës dhe heshtja e vdekjes ndërthuren si fijet e atij çarçafi që mbulon trupat e përqafuar.
Veshja e zakonshme është zhdukur ose është thjesht simbolike: këtu intimiteti është thelbësor, njerëzor, pa pengesa.
Teknika e punimit është mjeshtërore, linjat e pastra të trupave, dinamika e çarçafit, delikatesa e detajeve si gërshetimi i flokëve apo forma e gishtave. Kjo tregon për ndikime të qarta nga arti grek klasik dhe kalimin drejt ndjeshmërisë më të lirshme të helenizmit.
Patina e verdhë dhe nuancat kafe që mbulojnë mermerin, bashkë me ruajtjen e përgjithshme të sarkofagut, i japin veprës një ndjesi kohe të fjetur, një jehonë të nderuar të përjetësisë.
Në interpretim më të thellë, përqafimi i këtyre dy bashkëshortëve mund të shihet si një manifestim i konceptit etrusk të jetës pas vdekjes: jo një ndarje, por një vazhdimësi marrëdhëniesh, ku lidhjet e dashurisë dhe familjes nuk shuhen, por mbeten të pandara në përjetësi.
Dora që ledhaton, syri që kërkon syrin tjetër, forma që kërkon ngrohtësinë e një tjetri, këto
janë gjuhë universale që tejkalojnë kohën dhe vendin. Në këtë vepër, arti etrusk i jep përjetësisë një fytyrë njerëzore, një kujtim të butë se, në fund, mbetet përqafimi.
Në pluhurin e shekujve, kjo vepër na thërret ende:
“Mos ki frikë nga ndarja.
Dashuria, një herë gdhendur, nuk vdes.”
Ky sarkofag është më shumë se një varr, është një deklaratë e dashurisë, një shpresë për unitet të përjetshëm dhe një kujtesë se, edhe përpara më shumë se dy mijë vjetësh, njerëzit e donin jetën dhe njëri-tjetrin me një ndjenjë që ne e njohim sot.
