Kush ishte Lilith, gruaja e parë e Adamit në kopshtin e Edenit, demoniakia që u shndërrua në simbol i feminizmit?

Lilith dhe Eva janë dy gratë e zanafillës. Eva dhe Lilith janë dy figura të rëndësishme në mitologjinë, religjionin dhe filozofinë perëndimore, që shpesh janë kontrastuar përmes simbolikës dhe kuptimeve që mbartin. Eva shihet si e nënshtruar ndaj autoritetit të Zotit dhe Adamit, ndërsa Lilith refuzon çdo lloj nënshtrimi, duke zgjedhur largimin nga parajsa si akt të lirisë.

Në mitologjitë e mëvonshme, Lilith shpesh përshkruhet si simbol i seksualitetit të lirë dhe të pakontrolluar, ndërsa Eva është simbol i seksualitetit të lidhur me familjen dhe riprodhimin.

Eva është pranuar nga tradita kryesore si një figurë e mirëkuptuar dhe qendrore në narrativën biblike, ndërsa Lilith ka mbetur në margjinat e mitologjisë, shpesh e stigmatizuar si demoniake.

Në filozofi dhe feminizëm, Lilith përfaqëson rebelimin ndaj patriarkatit dhe strukturave tradicionale të pushtetit. Ajo shpesh shihet si pararendëse e lëvizjeve për barazi gjinore.

Ngjarja e Evës me frytin e ndaluar shpesh interpretohet filozofikisht si një akt i zgjedhjes dhe përgjegjësisë njerëzore. Ajo përfaqëson dilemën midis bindjes dhe lirisë.

Në diskursin modern, Lilith është rehabilituar si simbol i fuqizimit të grave, ndërsa Eva shihet me më shumë nuanca, jo vetëm si “shkaktare e mëkatit”, por si një figurë që mishëron kompleksitetin e natyrës njerëzore dhe dilemave ekzistenciale.

Lilith dhe Eva janë dy pole të një spektri të gjerë simbolik. Ato nuk janë domosdoshmërisht kundërshtare, por dy faqe të së njëjtës monedhë që reflektojnë diversitetin e natyrës njerëzore dhe femërore.

Origjina e Lilithit, sipas studiuesve, është shumë e diskutueshme. Megjithatë, shumë mendojnë se ajo u ndikua nga mitologjia mesopotamiane ose sumeriane për succubae (demonët femra të natës) me emrin “lilin” ose nga mitet sumeriane për vampirët femra me emrin “Lillu”.

Lilith është një figurë shumë e diskutueshme në folklorin hebre. Edhe pse disa tekste midrashike përmendin Lilith me emër, historia e gjenezës së Torës nuk e bën këtë.

Simbolika, historia dhe letërsia e saj janë tema të debatit midis akademikëve, feministëve dhe intelektualëve të tjerë hebrenj. Edhe pse Lilith ka disa histori origjine, ajo që raportohet më shpesh është se ajo ishte gruaja e parë e Adamit.

Për më shumë se 4000 vjet, Lilith është shfaqur në mite nëpër qytetërime të shumta.

Origjina e saj e keqe mund të gjurmohet në demonologjinë babilonase, ku amuletat dhe magjitë u përdorën për të shmangur forcat e liga të një fantazme me kokë shqiponje që prenë fëmijët e vegjël dhe nënat në pritje.

Hititët, egjiptianët, izraelitët dhe grekët e lashtë ishin destinacionet e migrimit të mëvonshëm të Lilith.

Në mesin e mijëvjeçarit të tretë para Krishtit, sumerët e quajtën Lilith “Lilitu”. Imazhi i saj u shfaq fillimisht gjatë asaj kohe si një grup demonësh ose shpirtrash të lidhur me stuhitë dhe erërat.

Disa mitologë argumentojnë se emri u ndryshua në Lilith rreth 700 para Krishtit. Banorët e Babilonisë, si ata të Sumerit, e lidhën Lilithin me shpirtrat e këqij dhe qeniet demonike.

Babilonasit mendonin se djalli femër kishte faza të mira dhe të këqija, duke përdorur hënën për ta simbolizuar atë.

Qysh në demonologjinë babilonase, Lilith mund të gjendet në portretizimet mesopotamiane të alter egos demonike të Inanës, “Lilith ose Lilitu” (afërsisht shekulli i 6-të para Krishtit). Në shoqërinë parahistorike sumeriane, Inanna ishte një hyjni domethënëse.

Ajo kishte pushtet mbi seksualitetin e grave sepse ishte patronazhi i riprodhimit dhe seksit, por Dumuzi duhej ta merrte atë pasi të martoheshin.

Studiuesit besonin se demonët Lilith, Ardat-Lili dhe Irdu-kug ishin homologët e këqij të Inanna-s në këto role; Është nga këto pasazhe që ne nxjerrim konceptin tonë aktual të Lilith-it si një succubus i rrezikshëm.

Lilith u identifikua me imazhin e një demoni femër të natës në mitologjinë Mesopotamiane. Krijesa e frikshme ishte e lidhur me vdekjen, sëmundjen dhe dëmtuesit në këtë shoqëri pasi përfaqësonte erën.

Lilith përdori ujin si një portal për t’u lidhur me botën e saj. Lilith shihet tashmë si një demon në mitologjinë hebraike, duke pasur referenca në Midrash dhe Talmud.

Në Bibël, ajo u shfaq vetëm një herë si një demon shkretëtirë i përmendur nga profeti Isaia. Në traditat hebraike nga Mesjeta, ajo përshkruhet si gruaja e parë e tmerrshme e Adamit në Kopshtin e Edenit.

Personazhi i Lilith-it nuk është i lidhur me narrativën origjinale të krijimit deri në Alfabetin e Ben Sirës (rreth 800-900), edhe pse ajo përmendet katër herë në Talmudin babilonas.

Autori mesjetar Ben Sira e emëron Lilithin si gruan e parë të Adamit dhe jep një përshkrim të plotë të jetës së saj. Duke u nisur nga historia e krijimit, duket se ka dy tregime të dallueshme se si Zoti krijoi burrin dhe gruan e parë, të paktën pas një kontrolli të afërt.

Zoti krijoi burrin dhe gruan në të njëjtën kohë në Zanafilla 1: “Ai i krijoi mashkull dhe femër” (Zan. 1:27). Por te Zanafilla 2, pasi krijoi Adamin “nga pluhuri i tokës”, Perëndia i hoqi një brinjë për të krijuar Evën (Zan. 2:21-22).

Rrëfimi i parë është mjaft i thjeshtë: “Pra, Perëndia i krijoi njerëzit sipas shëmbëlltyrës së tij, sipas ngjashmërisë së tij; i krijoi mashkull dhe femër” (Zanafilla 1:27).

Sipas tregimit të dytë, pasi krijoi burrin nga pluhuri në tokë, Zoti më pas krijoi një grua nga burri. Ai thotë: “Atëherë Zoti Perëndi krijoi njeriun nga pluhuri i tokës dhe i fryu në vrimat e hundës një frymë jete, dhe njeriu u bë një qenie e gjallë”.

Përfshirja e Zotit Perëndi e bëri njeriun të hynte në një gjumë të thellë. Kur njeriu u zgjua, Zoti Perëndi hoqi një nga brinjët e tij dhe e mbushi hapësirën me mish.

Dhe Zoti Perëndi krijoi një grua nga brinja e shkulur e burrit dhe ia dha atij (Zanafilla 2:7, 21–22).

Duke ndjekur këtë pjesë të shkrimeve të shenjta, Alfabeti i Ben Sirës pretendon se Lilith ishte gruaja e parë e Adamit, megjithëse të dy shpesh ishin në mosmarrëveshje.

Adami gjithmonë donte të ishte në krye, dhe Lilith gjithashtu donte një kthesë në pozicionin dominues seksual (burri sipër, gruaja poshtë).

Lilith vendosi të linte Adamin pasi problemet e tyre u bënë të vështira për t’u përballuar. Ajo tha emrin e Zotit dhe u ngrit në ajër, duke e lënë Adamin vetëm në Kopshtin e Edenit.

Kur ajo refuzoi të kthehej vullnetarisht te i shoqi dhe pas lutjes së Adamit drejtuar Zotit që gruaja e tij u largua, Zoti dërgoi tre engjëj (Senoi, Sansenoi dhe Sammangelof) për ta ndjekur dhe u dha atyre urdhër që ta kthenin me forcë. Megjithatë, kur engjëjt e zbuluan në Detin e Kuq, ata nuk mund ta detyronin atë t’i ndiqte apo ta bindnin të kthehej.

Përfundimisht, arrihet një marrëveshje e çuditshme në të cilën Lilith pranon të mos dëmtojë foshnjat nëse ato ruhen nga një amuletë që mban emrat e tre engjëjve.

Lilith shfaqet në disa mitologji antike, dhe në shumicën e manifestimeve të mitit të saj, Lilith përfaqëson kaosin, joshjen dhe pabesinë. Lilithit i është bërë një magji njerëzimit në të gjitha dukjet e saj.

Pas një sërë përshkrimesh piktoreske të tmerrshme dhe të frikshme të Lilith-it, legjendat më vonë e karakterizojnë atë si një grua të bukur që josh burrat ose bashkohet me ta në gjumë (një succubus), më pas lind fëmijë demonë.

Sipas disa tregimeve të tjera, Lilith është Mbretëresha e Demonëve. Në përgjithësi, ekzistenca më e njohur dhe më e besueshme e Lilith është ajo që e ka atë si gruan e parë të Adamit në kopshtin e Edenit.