“Therese Raquin” është një roman i vitit 1868 nga shkrimtari francez Emile Zola, i botuar për herë të parë në formë serike në revistën letrare L’Artiste në vitin 1867. Ishte romani i tretë i Zolës, megjithëse i pari që fitoi famë të gjerë. Tradhtia bashkëshortore dhe vrasja, e themelta e subjektit të këtij romani u konsideruan skandaloze dhe u përshkruan në mënyrë të famshme si “të kalbura”, në një përmbledhje në gazetën Le Figaro .
Ky roman ishte kulmimi letrar i Emile Zola. Një roman që shkundi nga themelet shoqërinë hipokrite dhe puritane të kohës, e cila u kujdes ta sulmonte romanin që në hapin e parë, por pa mundur dot ta ndalonte atë të bëhej romani më i famshëm i shkrimtarit.
Drama e errët psikologjike, e “Therese Raquin“, pavarësisht se është shtypur menjëherë nga kritikët, është një sukses i madh me lexuesit. Disa studiues argumentojnë se pa atë grua që i jep titullin romanit, viktimë e një mjedisi të degraduar, e trajtuar sikur të ishte e sëmurë dhe e detyruar të martohej me një burrë që e neverit, nuk do të kishte pasur Lady Chatterley. Analogjia mes shkelëses së kurorës kriminele pariziene që vret burrin e saj kur takon një burrë tjetër, nga i cili tërhiqet fizikisht dhe zonjës intelektuale elegante angleze të David Herbert Laërence, mund të duket e rrezikshme. E megjithatë, nëse marrim parasysh se në bazë të të dy romaneve ekziston pohimi i drejtpërdrejtë se edhe një grua mund të ndiejë nevojën për plotësi seksuale dhe jo thjesht sentimentale, krahasimi ka arsye të forta të ekzistojë.
Ashtu si Lady Chatterley, Therese Raquin është gjithashtu një grua e pakënaqur. Por Lady Chatterley, e lindur në një periudhë tjetër historike dhe në një mjedis shoqëror të ndryshëm nga ai i Therese Raquin, arrin të sublimojë emocionalisht tërheqjen e saj fizike për rojtarin e gjahut. E gjithë kjo nuk i ndodh asaj dhe të dashnorit të saj. Marrëdhënia e tyre mbetet në stadin e një pasioni thuajse kafshëror. Protagonisti i rafinuar i romanit të famshëm të Laërence e shndërron pasionin e tij në një rebelim heroik kundër konventave të kohës dhe klasës së tij shoqërore; Lidhja e dashurisë së Therese çon në vend të kësaj në nxitje dhe marrëveshje për një krim të tmerrshëm.
Në romanin e Zolës, aspekti fillestar i pakënaqësisë seksuale të gruas vendoset në sfond, në ekonominë e përgjithshme të librit, krahasuar me studimin e pamëshirshëm dhe dramatik të pendimit shqetësues dhe obsesiv që i pengon dy të dashuruarit të shijojnë suksesin e tyre të dukshëm dhe mosndëshkueshmëria e tyre fatlume.
Është për t’u habitur që në parathënien e botimit të dytë të romanit shkrimtarit iu desh të mbrohej nga akuza për imoralitet: “Kisha vetëm një dëshirë: mora një burrë energjik dhe një grua të pakënaqur, për të kërkuar kafshën në to, për të parë asgjë përveç kafshës, për t’i hedhur në një dramë të dhunshme dhe për të shkruar me përpikmëri ndjesinë dhe aktet e këtyre krijesave. . Jam kufizuar në punën analitike që kirurgët bëjnë në dy kufoma në dy trupa të gjallë”.
Habia lind sepse libri duket, ndryshe nga sa pohojnë kritikët e kohës, i ankoruar në një mësim të moralit tradicional. Zola, me atë roman, duket se dërgon një mesazh shumë të qartë që mund të kondensohet në frazën e njohur “Krimi nuk paguan”.
Të dy të dashuruarit janë dy qenie pothuajse plotësisht të zhveshur nga çdo dritë shpirtërore. Megjithatë, pavarësisht nga pamja, ata asgjësohen nga pendimi. Personazhe shumë të vrazhdë për të pasur një ndërgjegje të vërtetë, “pendimi” i tyre nuk rrjedh nga një ndjenjë apo një arsyetim; në fakt përfaqësohet nga prania pothuajse e prekshme e kufomës së kalbur të viktimës. Vetëm nëna e moshuar e të vrarëve, një grua e ngrohtë dhe e pafajshme, e tradhtuar në dashuritë dhe çiltërsinë e saj, nuk e ndjen hijen e krimit tragjik, derisa vetë të dashuruarit, të dëshpëruar, të zbulojnë se çfarë i ka ndodhur. Dhe do të jetë ajo që do të mbijetojë, në pafuqinë e saj, tragjedinë përfundimtare. Një figurë për t’u krahasuar me të vjetërit e famshëm të tradhtuar të letërsisë: Mbreti Lir dhe Papa Goriot. Ashtu si ata, edhe zonja Rakuin e vjetër e donte shumë, por jo me të drejtë. Ai ndjeu se mund të vendoste për jetën e të tjerëve pa e pyetur veten se çfarë pasojash do të pasonin.
Në sfondin e kësaj drame të vogël borgjeze lëvizin disa personazhe dytësorë, miqtë individualistë dhe mendjengushtë, të cilët merren vetëm me ruajtjen e kënaqësisë së tyre të vogël të lojës me letra javore në shtëpinë e zonjës Raquin të sjellshme. Drama shpaloset para syve të tyre, por ata personazhe preferojnë ta injorojnë atë. Ata nuk duan të shohin që të mos destabilizojnë qetësinë e takimeve të tyre për të luajtur letra në shtëpinë e Raquinit.
Në të gjithë librin ka referenca për zinxhirë, kafaze, varre dhe gropa. Këto kontribuojnë në përshtypjen se Laurent dhe Therese janë në një gjendje pendimi dhe janë të rrënuar nga faji. Libri përmend se si ata janë duke u kapur gjithmonë në zinxhirët që i lidhin së bashku. Dyqani që zotëron Therese krahasohet me një varr, ku Therese shikon kufomat që kalojnë gjatë ditës.
Fama e këtij romani “skandaloz” joshi në një epsh të papërshkruar interesimin e jetësimit të kësaj vepre të shumë gjini arti, që nga pikturat, teatri, operetat, muzikalët, serialet televizive, sfidat kinematografike, përgjatë gjithë shekullit 21, deri në vitin 2013 me “Sekreti” një film amerikan. Ky është skandali në letërsi, në fund të fundit, një guxim i Emile Zola për të zgjedhur të hyjë në hollin e famës përmes derës kryesore.
Albert Vataj
