Gjakmarrja ishte një nga plagët më të rënda në shtatine drobitur të përpjekjeve shqiptare për t’u ngritur, për të zënë vendin e merituar në radhën e vendeve dhe civilizimeve. Edhe pse ishte një nga zakonet kanunore të njohura dhe të praktikuara prej shumë kohësh për ligjësi dhe të drejtë, me ndryshimin e qasjeve dhe interesave, duhej shëruar kjo plagë, bashkë me të duhej denoncuar dhe dënuar të gjithë ata segmente, të cilët ishin të interesuar që përmes gjakmarrjes të mbanin shqiptarët të ndarë.
Ishte shumë i kushtueshëm çmimi që u desh të paguhej ndër shqiptarë gjakmarrja dhe ata që hidhnin gurin dhe fshihnin dorën, ata që fusnin ndasi dhe yshtnin hasmëri dhe hakmarrje, që ti linin shqiptarët jo vetëm të ndarë dhe në gjak, por edhe pa të drejtën për aspirata dhe ardhmëri.
Dhe do të vinte një burrë i urtë, një zemër e bardhë, dhe një vullnet i mirë, i cili me fjalën e tij do të vinte ballsam në plagën që lëngonte, do të pajtonte shtëpi e fise, do të ndalonte gjakderdhjen dhe do të lidhte në besë shqiptarët.
Ai ishte Anton Çetta, shkrimtari, studiuesi e profesori, ai që do të zinte një vend të rëndësishëm në historinë shqiptare ai personi që dha kontributin e pajtimin e gjaqeve.
Anton Çetta u lind më 3 janar 1920 në Gjakovë. Çetta shkollën fillore e kreu në vendlindje, kurse mësimet e mesme i vazhdoi në Tiranë e Korçë.
Po atë vit familja e tij u shpërngul për në Tiranë, ku ai ka kryer edhe shkollën fillore. Shkollën e mesme e ka kryer në Liceun e Korçës, ku asokohe studionte elita intelektuale e trojeve shqiptare. Më pas, ashtu sikur edhe shumë shqiptarë në atë kohë, ai shkoi për të kryer studimet në Itali.
Vite më pas, Çetta diplomoi për Gjuhë dhe kulturë romane në Universitetin e Beogradit, ku më vonë do të emërohej edhe si asistent i Gjuhës dhe letërsisë shqipe në Fakultetin e Filologjisë.
Gjatë kohës sa qëndronte në Beograd, Çetta mbildhte këngë tradicionale të gjuhës shqipe, kryesisht të anës së Dukagjinit. Por për shkak se këngët kishin karakter patriotik, Çetta ra në sy të regjimit serb, për çka edhe iu desh ta linte Beogradin.
Në vitin shkollor 1945-1946, meqë kishte arsim të lartë për kohën, punoi në Gjimnazin e Prizrenit. Gjatë atij viti udhëhoqi korin e shkollës, por njëherësh ishte edhe ndër anëtarët e para të rregullt të shoqërisë kulturore-artistike “Agimi” të Prizrenit e më vonë edhe kryetar i saj.
Në vjeshtën e vitit 1946 u regjistrua në Fakultetin Filologjik, Dega e Gjuhës Frënge, në Universitetit të Beogradit, në Serbi. Studimet i kreu në vitin 1950 ku edhe u emërua asistent në Seminarin e Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe, që funksiononte në kuadër të Fakultetit Filologjik të Universitetit të Beogradit.
Në këtë detyrë punoi plot dhjetë vjet. Dy-tre vjet më vonë (1952-1953) së bashku me shefin e atëhershëm të Seminarit Shqiptar Vojislav Dançetoviq dhe me Kadri Halimin, etnograf, përgatiti, në tri vëllime, këngët më të njohura popullore të mbledhura në Kosovë dhe në Dukagjin.
Meqenëse në ato vëllime kishte botuar edhe këngë popullore për Spiro Kapedanin e Ramë Bllacën, pushteti serb iu kërcënua Antonit me burgosje, e kjo e shtyri ta braktisë Beogradin dhe të kthehet në Prishtinë, në vitin 1961, kohë kjo kur edhe në Prishtinë u hap Fakulteti Filozofik.
Në këtë fakultet ai emërohet mësimdhënës i gjuhës dhe letërsisë shqipe, ku ligjëron lëndën e letërsisë së vjetër.
Libri i parë iu botua më 1953. Vazhdoi të botojë libra e tekste të ndryshme për nevojat e shkollës shqipe dhe sidomos poezi për fëmijë. Anton Çetta botoi 16 libra me përmbledhje folklori dhe tradite gojore në trevat shqiptare të Kosovës, por edhe në të gjitha viset shqiptare të Kosovës, Malit të Zi dhe Maqedonisë. Nga viti 1968, ka qenë udhëheqës i Departamentit të Folklorit në Institutin Albanologjik të Prishtinës.
Pasi ishte kthyer në Prishtinë, Çetta vazhdoi të merrej me studimin e folklorit shqiptar, çka edhe ia mundësoi të vizitonte për së afërmi shumë krahina e familje shqiptare. Atë kohë, plot familje ishin në hasëm dhe të përçarë. Andaj Çeta konsiderohet si njeriu i duhur në kohë të duhur.
Në vitin 1990, Çetta themeloi “Komitetin për pajtimin e gjaqeve në Kosovë”, i cili për afro një dekadë pajtoi mijëra familje, dhe shpëtoi nga gjakmarrja shumë burra e djem shqiptarë.
Në vitet e 90-ta, tubimet për pajtimin e gjaqeve u bënë ngjarje të rëndësishme për shqiptarët, në të cilat merrin pjesë shumë njerëz. Madje, nga videot që janë ruajtur nga ajo kohë, thuhet se në një tubim në Verrat e Llukës (Deçan), morën pjesë rreth gjysmë milioni njerëz.
Me anë të këtij komiteti, Çetta dhe aktivistët e tjerë, promovuan faljen, tolerancën, rëndësinë e të qenurit të bashkuar dhe atdhedashurinë. Në këtë mënyrë, Çeta u bë personazh i nderuar për popullin shqiptar, por edhe frymëzim për shumë të rinj që e ndoqën në rrugëtimin e tij, duke u bërë pajtimtarë të gjaqeve.
Anton Çetta u nda nga jeta në vitin 1995 në Prishtinë, sot e 26 vjet më parë, dhe në ceremoninë e varrimit të tij morën pjesë mijëra njerëz nga Kosova. Përpos krijimtarisë me rreth 20 libra, Çeta la pas vetes shembullin e një intelektuali atdhetar, paqe e frymëzim për gjeneratat e ardhshme.
Megjithëse Çetta pajtoi e bashkoi shumë shqiptarë, vite më vonë, shtatorja e tij i “përçau” ata. Ideja për ta vendosur shtatoren e Anton Çettës në oborr të Institutit Albanologjik të Kosovës, i ndau shqiptarët në dy anë.
Njëra pjesë konsiderojnë se Çetta më shumë është meritor për pajtimin e gjaqeve sesa si studiues i folklorit, dhe sipas tyre, nuk ishte e aryseshme që shtatorja e tij të vendosej në Institut. Kurse pjesa tjetër e përkrahnin, duke thënë se “plaku i urtë” meriton edhe më shumë.
Megjithëse nuk u gjetë një vend për shtatoren e tij në Prishtinë, një bust i tij është vendosur në Rrëshen (Shqipëri). Po ashtu, Çeta ka marrë mirënjohje e çmime për kontributin e dhënë për shqiptarët, në mesin e të cilëve me Medaljen e Artë të Lidhjes së Prizrenit.
Po ashtu, për nder të tij është krijuar Medalja e Paqes dhe Pajtimit Anton Çetta, e cila u jepet banorëve të Kosovës dhe atyre jashtë saj, për kontributin e dhënë për pajtim mes njerëzve. Jeta dhe vepra e Çetës është jetësuar edhe nëpër libra e këngë.
Anton Çetta do të jetë në kujtesën e shqiptarëve si vullneti shpirtëror që erdhi për të ndalur gjakderdhjen dhe vëllavrasjen, për të paqtuar hakmarrjet dhe lidhur në besë gjithë ata që jetën dhe nderin e tyre e lidhnin me flamurin kombëtar, me interesat për bashkim.
Anton Çetta zgjati duart e faljes së gjakut duke e kthyer pajtimin në një erë të re ku hynin shqiptarët, të cilët fatkeqësisht i ndau mesvedi jo vetëm gjakmarrja, por edhe hasmi që ndërsente këtë përbindësh mesjetar, për ta patur më të lehtë për t’i mbajtur nën hyqëm shqiptarët dhe për t’i nënshtruar ata.
Përgatiti: Albert Vataj
