“Njeri, mos e lartëso veten mbi kafshët”, këshilloi Dostojevski në çështjen e tij të përzemërt për të drejtat e kafshëve .
Një çerek shekulli para, në anën tjetër të botës, Uitmanit udhëzoi në këshillën e tij rrezatuese për jetën që “të duam tokën, diellin dhe kafshët”
Një shekull pas Dostojevskit dhe Uitmanit, pak para agimit të një shkence të re që ndriçon mrekullitë e mendjeve jo-njerëzore, Milan Kundera (1 prill 1929–11 korrik 2023) i sfidoi këto dogma në një roman prekës, përveç romanit të tij klasik të vitit 1984, “Lehtësia e padurueshme e qenies”.
Në faqet e fundit të romanit, duke llogaritur kuptimin e fuqisë dhe butësisë, Kundera synon humorin e tij të djallëzuar në mendjemadhësinë e njerëzimit:
Vetë fillimi i Zanafillës na tregon se Zoti e krijoi njeriun për t’i dhënë atij sundimin mbi peshqit, shpendët dhe të gjitha krijesat. Natyrisht, Zanafilla u shkrua nga një njeri, jo nga një kalë. Nuk ka siguri që Zoti i dha njeriut sundimin mbi krijesat e tjera. Ajo që duket më e mundshme, në fakt, është se njeriu shpiku Zotin për të shenjtëruar sundimin që ai kishte uzurpuar për vete mbi lopën dhe kalin.
E drejta për të vrarë një dre ose një lopë është e vetmja gjë për të cilën mund të bihet dakord i gjithë njerëzimi, edhe gjatë luftërave më të përgjakshme. Arsyeja që ne e marrim këtë të drejtë si të mirëqenë është se qëndrojmë në krye të hierarkisë. Por lëreni një palë të tretë të hyjë në lojë – një vizitor nga një planet tjetër, për shembull, dikush të cilit Zoti i thotë: “Ti do të kesh sundim mbi krijesat e të gjithë yjeve të tjerë” – dhe marrja e Zanafillës si e mirëqenë menjëherë bëhet problematike. Ndoshta një burrë i ngjitur në karrocën e një marsiani ose i pjekur në hell nga banorët e Rrugës së Qumështit do të kujtojë koteletën e viçit që e priste në pjatën e tij të darkës dhe do t’i kërkojë falje (me vonesë) lopës.
Ne kurrë nuk mund të përcaktojmë me siguri se cila pjesë e marrëdhënieve tona me të tjerët është rezultat i emocioneve tona – dashurisë, antipatisë, bamirësisë ose keqdashjes – dhe cila pjesë është e paracaktuar nga loja e vazhdueshme e pushtetit midis individëve.
Mirësia e vërtetë njerëzore, me gjithë pastërtinë dhe lirinë e saj, mund të dalë në pah vetëm kur marrësi i saj nuk ka fuqi. Prova e vërtetë e vdekshme e njerëzimit, testi i tij themelor (i cili qëndron thellë i varrosur nga pamja), konsiston në qëndrimin e tij ndaj atyre që janë në mëshirën e tij: kafshëve. Dhe në këtë aspekt njerëzimi ka pësuar një rrënim themelor, një rrënim kaq themelor saqë të gjithë të tjerët burojnë prej tij, shkruan Kundera.
Përgatiti: Albert Vataj
