Sytë e tij arrijnë të shohin aq thellë brenda nesh, aq sa nuk ka mundur askush dhe kjo nuk ka të bëjë me ndikimin që ai vështrim arrin të trysnojë, por zgjimi që ai u bën ndrydhjeve tona të së pavetëdijshmes, jetësimi që ai i frymon atyre gjendjeve, të cilat gjejnë te ligjërimi i tij trazimtar përngjasime të atyre përjetimeve të veshura me terr e cingërisje që ne në përpjekje për ti dëbuar i kemi kyçur brenda vetes. Dhe ky vështrim, pëshpërima e këtij zëri arrijnë të futen potershëm dhe të shpërthejnë ngujimet ku ne kemi futur makthet tona, për t’i nxjerrë në lirinë e tyre asgjësuese dhe për të na çliruar ne, nga ajo vetvete që na robëron, nga ajo nënvetëdije që e cfilit shpirtin dhe fik shkëlqimet tona shprehëse.
***
I njohur në të gjithë botën për tregimet e tij të terrorit që na tërheqin në një atmosferë të errët dhe shqetësuese, Edgar Allan Poe konsiderohet si një nga eksponentët më të mëdhenj të letërsisë amerikane. Fantazia e tij e gjallë dhe makabre arrin në mënyrë të admirueshme të na magjepsë dhe të na zmbrapsë në të njëjtën kohë; ne gllabërojmë ato faqe që dëshirojmë të mos mbarojnë kurrë, por duam gjithashtu ta përfundojmë historinë shpejt, në mënyrë që makthi në të cilin jemi hedhur të mos na shqetësojë më mendjen.
Jo rrallë ne e braktisim leximin për një moment për të ndaluar dhe dëgjuar zhurmat qetësuese të shtëpisë sonë dhe kështu përjetojmë të njëjtën ndjesi zgjimi nga një ëndërr shqetësuese.
Në tregimet e Poe-s përsëriten gjithmonë e njëjta dinamikë dhe mjedise që shohin kryerjen e vrasjeve brutale, varrosjet e grave të gjalla dhe jetën e familjeve aristokrate të kalbura brenda kështjellave të rrënuara të këqija. Megjithë monotoninë e elementeve të përsëritura, ne lexuesit e sotëm, edhe pse tashmë të trullosur, nuk jemi në gjendje të qeshim me ato histori të errëta që sjellin kaq shumë ankth, ndonjëherë edhe pas përfundimit të tregimit.
Një monotoni temash që me këtë shkrimtar prodhon atë efekt psikologjik të quajtur “pezullim i mosbesimit ” dhe që i atribuohet çdo vepre arti të denjë për këtë emër.
Një tregimtar i pashembullt, tregimet e tij vazhdojnë të ngjallin interes edhe sot, sepse ndryshe nga shkrimtarët e tjerë që i paraprinë ose tregimtarët e tjerë bashkëkohorë, Poe beson fort në atë që shkruan.. Historitë e tij janë plot magji pikërisht për këtë arsye. Në to shkrimtari pasqyron ankthet e një jete jashtëzakonisht të trazuar të një jetimi të persekutuar nga varfëria, për të cilën ai ndoshta beson se është fajtor. Një pirës i rëndë dhe i varur nga bixhozi, shpirti i tij është i mbërthyer vazhdimisht nga makthet që duket se nuk e braktisin kurrë. Dhe ankthet e tij më të këqija nuk kanë të bëjnë vetëm me shqetësimin e tepruar për jetën e gruas së tij që vuante nga tuberkulozi, por gjithashtu pasqyron terrorin e kolonistëve amerikanë të shekullit të nëntëmbëdhjetë, të cilët ishin të vetëdijshëm për pushtimin e tokave që nuk ishin të tyret dhe vazhdimisht të prekura nga frika. e humbjes së tyre.
I lindur më 19 janar 1809 në Boston, në shtetin e Masaçusets, Edgard Allan Poe , mbeti jetim në moshë të re, u adoptua nga Allanët të cilët e rritën me dashuri dhe e shkolluan në shkollat më të mira angleze dhe amerikane.
Pas pesë viteve të kaluara në Angli, në të cilat u bë i pasionuar pas klasikëve të letërsisë angleze dhe historive plot mister, ai u kthye në Shtetet e Bashkuara të Amerikës ku u regjistrua në Universitetin e Virxhinias, në Charlottesville.
I detyruar të lërë studimet pas vetëm dy vjetësh për shkak të sjelljes së tij të keqe, abuzimit me alkoolin dhe zakonit të lojërave të fatit, ai bie në një depresion të thellë të përkeqësuar nga një zhgënjim në dashuri dhe nga refuzimi i babait të tij birësues për të financuar studimet. Ai shkoi në Boston në përpjekje për të harruar ngjarjet e fundit të dhimbshme të jetës së tij dhe botoi librin e tij të parë, “Tamerlane dhe poezi të tjera” , me shpenzimet e tij, më 1827. Në të njëjtin vit ai u regjistrua në ushtrinë amerikane, por shpejt u bë i dëbuar për intolerancën e tij ndaj rregullave ushtarake.
I trashëguar nga babai i tij birësues në 1834, i cili nuk e miratonte stilin e tij të jetesës, Edgar filloi të fitonte jetesën duke u bërë ndihmës redaktor i Southern Literary Messenger në Richmond.
Më pas ai martohet me kushërirën e tij shumë të re, Virginia Clemm, vajzën e dy aktorëve nomadë, shkruan disa tregime të shkurtra dhe romanin e vetëm të jetës së tij, ” Historia e Arthur Gordon Pym” .
U shpërngul në Nju Jork dhe, për shkak të vështirësive ekonomike, u detyrua të bashkëpunonte me shumë revista në të cilat botonte shkrimet e tij.
Por stili gotik i tregimeve të tij nuk kuptohen nga publiku i gjerë dhe, pas vdekjes së gruas, për shkak të tuberkulozit, shkrimtari bie në një dëshpërim të thellë që e bën atë të rrisë edhe më shumë konsumimin e alkoolit. Ashtu siç ndodhi me nënën e Poe-s, Virginia gjithashtu vdes në thellësi të varfërisë dhe Poe dëshmoi fundin e gruas së tij të re, i dërrmuar nga pafuqia dhe në mes të një mjerimi shkatërrues. Varfëria ekstreme dhe alkoolizmi shënuan vitet e fundit të jetës së tij dhe më 3 tetor 1849 ai u gjet në një gjendje konfuze në rrugët e Baltimores ku kishte shkuar për të marrë me vete nënën e Virxhinias për të dëshmuar martesën të re me një të ve që e donte në jetën e tij. rinia .
Ai vdiq më 7 tetor 1849 për arsye të pasigurta, pasi vetë raportet mjekësore dhe vetë certifikata e vdekjes nuk u gjetën kurrë. Duket se ndonëse do të martohet sërish, shkrimtari nuk i ka braktisur ende teprimet e pijes dhe alkoolizmit, armiku i prindërve dhe i tij, është ajo kohë fatale për të. Ashtu si heronjtë e tregimeve, ai me sa duket vdiq për shkak të një sulmi të egër të delirium tremens.
Ndër tregimet e tij të shkurtra, të cilat u bënë të njohura në mbarë botën pas vdekjes së tij, kujtojmë “Brumbulli i arit”, “Macja e zezë”, “Pusi dhe lavjerrësi”, “Vrasjet në rrugën e Morgut” dhe “Korbi”.
Shkrimtar neo-gotike, prej të cilave ai merr disa sugjerime, fokusohet më shumë në aspektet psikologjike të personazheve të krijuar, duke u ndalur në obsesionet dhe ankthet e çdo njeriu. I konsideruar si pararendës i dekadentizmit, ai u përkthye me mjeshtëri nga një prej admiruesve të tij më të njohur, poeti, Charles Baudelaire.
Gjeniu i tij tregimtar parashikoi edhe zhanre të tjera letrare. Romani detektiv dhe trillimet shkencore i detyrohen frymëzimin e tyre më të madh Edgar Allan Poe-s dhe mjaft shkrimtarë kanë deklaruar se janë ndikuar nga ky tregimtar i madh që arrin të shqetësojë lexuesit duke gërmuar në frikën tonë dhe duke na zhytur në botën misterioze dhe magjepsëse të së panjohurës dhe terrorit.
Përgatiti: Albert Vataj
