Giuseppe Arcimboldo, paradoksali dhe alegoriku i pikturës, eksponenti më radikal dhe ekstravagant i stilit manierist

Është padyshim një befasi edhe sot, ajo që profilizoi identitetin krijues të italianit, Giuseppe Arcimboldo. Koha së cilës ai i përkiste ishte jo dhe aq favorite, që ai të shkonte kaq larg me pikturën e tij. Por ai kishte arritur të zotëronte misterin krijues, t’i qasej botës si një rast unik. La shkollat e deriatëhershme, braktisi tematikat dhe porositë, guxoi të dilte i vetëm kundër të gjithëve, duke besuar te shpirti, ideja krijuese dhe imagjinata, ata të cilat atë e çuan shumë më larg se sa ai të mendonte. Çdo detaj dhe objekt që është pjesë e një portreti është me një rëndësi thelbësore. Secila prej pjesëve përbërëse është një ansambël kompozicional dhe një ligjërim shprehës.

Arcimboldo ishte një piktor Mannerist i njohur për portretet e tij të jashtëzakonshme dhe nganjëherë monstruoze të njeriut. Stili i tij unik i kolazhit, i cili mishëron një zgjuarsi të vërtetë surreale, është i përbërë nga fruta dhe perime, kafshë, libra dhe objekte të tjera. Megjithëse ai shihej si një eksentrik, ose, në rastin më të keq, i çmendur, dhe megjithëse veprat e tij më të famshme nganjëherë hidheshin poshtë si pak më shumë se kuriozitete, pikturat e Arcimboldo ishin në të vërtetë kompozime komplekse, të pasura me paradoks dhe alegori.

Giuseppe Arcimboldo (1527 – 11 Qershor, 1593) përmes artit të tij sjell gjithashtu edhe një fizionomi që merr strukturë të objekteve, por që në vetvete përcjell edhe një lloj reflektimi të psikologjisë, personalitetit dhe reference filozofike. Portretet e Arcimboldo sendërtuar me objekte nuk janë thjeshtë një përqasje për ta krijuar imazhin, për të kalkuluar brenda kuadrin një strukturë anatomike njerëzore me gjithçka që është pjesë e jetës sonë, por për t’u ndërfutur e përditshmja e komunikimit me botën e artit si një shprehje e jetës. Në një kuptim ai e bashkëngjiti pamshmërinë e njeriut nëpërmjet një përngjasimi me gjithçka pa të cilën ky njeri është një asgjë. Ai guxoi të sjellë një pikturë të tillë, të trajtoje portretet me një trajtesë që tejkalonte pritshmëritë dhe arrinte që nëpërmjet kësaj shprehie artistike të bënte një revolucion krijues.

Pasi arriti të nxirrte në dritë portretet e para, shumë shkollarë të lidhur me kulturën e librit në atë kohë u indinjuan duke u shprehur se portretet talleshin me shkollimin e tyre. Në fakt, Arcimboldo goditi fenomenin e zakoneve të këqija të pasanikëve me librin, duke u treguar të gjithëve çfarë ndodhi me artistët në kohën e vet. Kritikat (portreti “Librari”) janë kundrejt njerëzve të pasur, që koleksiononin libra jo për t’i lexuar, por vetëm për mburrje.

Ideja e njeriut si qenie e përbërë, bashkësi entitetesh dhe aspektesh tokësore e hyjnore është e pranishme në punët e Arcimboldo, i cili duket se dinte të bënte mirë atë që bëjnë artistët e vërtetë.

Pikturat e italianit Giuseppe Arcimboldo ndonëse i përkasin shekullit të XVI-të, ata kanë mbetur të veçanta dhe të patëdyta përgjatë gjithë evuloimit të pikturës. Krijmtaria e Arcimboldo, natyrisht që ishte e veçantë, atëherë edhe sot. Tematika, realizimi, ideja dhe tërësia e kumtit që përcjell, ishin dhe mbeten shumë të ndryshme, duke e pozicionuar autorin në një rang veçantie në pikturë.

Duhet të përfshijmë në këtë profilizim edhe vlerat e Giuseppe Arcimboldo si dekorues oborresh dhe vizatues kostumesh, kontribute të cilat e bënë atë të njohur dhe shumë të kërkuar.

Punët e tij fantastike ndikuan artistët surrealistë si Dali, Shigeo Fukuda, István Orosz, Octavio Ocampo, e Sandro del Prete, si dhe filmat e Jan Švankmajer. Arti i tij ishte një risi dhe realizuesja artistike mbetet një dimension i epërm krijues. Mendohet se hollësitë në pikturat e tij mund të ishin humbur për publikun e gjerë, por perandorët e Habsburgëve, për të cilët ai punoi më shumë se 25 vjet, ishin aq të kënaqur me punën e Arcimboldo, sa që Rudolph II e bëri atë një Count Palatine. Më 1592, pas ai ishte kthyer në Milano. Piktura e tij është cituar si pararendëse e Surealizmit dhe ishin shumë të çmuara nga Salvador Dalí dhe anëtarët e tjerë të lëvizjes.

Si eksponenti më radikal dhe ekstravagant i stilit Mannerist, vepra e Arcimboldo është e jashtëzakonshme për mënyrën se si ai e shtyu temën e paralelizmit midis njerëzimit dhe botës natyrore në kufij të rinj. Portretet e tij, të bëra nga flora të përbëra dhe/ose aranzhime të faunës, janë krahasuar në të njëjtën kohë me enigmat simbolike të figurave.

Arcimboldo nderoi talentin e tij për të luajtur truket në sy përmes tij fantastik – siç është një kostum dragoit me tre koka për t’u përshtatur me një kalë – dhe alegorik – duke vizatuar tema të tilla si “gramatika”, “gjeometria”, “astrologjia” “muzika” dhe “retorika”- modele veshjesh.

Ideja e imazhit të kthyeshëm – i njohur më pas si “Palindrome Arcimboldo” – pa të njëjtin imazh të merrte një kuptim të ndryshëm pasi të kthehej mbrapsht, një palindrome e rregullt është një fjalë që lexon të njëjtën frontalisht dhe në të kundërt. Shikuar nga një kënd kemi një jetë të qetë; kur rrotullohen 180 gradë zbulojmë një kokë tipike të përbërë Arcimboldo. Moda për enigmat e figurave, megjithëkëtë, “Arcimboldo palindrome” përfaqësonte diçka më shumë si një metamorfozë piktoreske dhe mund të lexohet kështu si ekuivalent artistik i “magjisë elitare” siç mbrohet nga kolegët e tij të gjykatës, alkimistët.

Historianët kanë spekuluar mbi pararendësit e mundshëm (të tilla si qeramikanti Francesco Urbini) për stilin unik të Arcimboldo të të ashtuquajturës pikturë teste komposte (“kokë e përbërë”). Sidoqoftë, ajo që e sheh kaq të paqartë në kokëpërbërjet unike të kompozicionit të Arcimboldo, është përkulja e tij e fortë drejt elementeve më imagjinare dhe fantastike të stilit Mannerist. Megjithëse portretet e tij ishin vërtet idiosinkratike, dhe, pra, jo për shijet e të gjithëve, Habsburgët progresivë kënaqeshin me interpretime artistike krijuese dhe dihej mirë se Gjykata Perandorake ishte mirëpritëse e intelektualëve dhe avangardistëve.

Shumë nga veprat e Arcimboldo janë humbur fatkeqësisht si rezultat i pushtimit suedez të Pragës në 1648, gjatë Luftës Tridhjetëvjeçare. Si i tillë, tabloja bashkëkohore e veprës së tij është disi e paplotë. Për më tepër, nga veprat që njihen, shumë, si portretet e tij konvencionale dhe pikturat fetare, janë anashkaluar. Përkundrazi, janë portretet e përbëra nga fruta, perime, bimë dhe kafshë që magjepsin artistët dhe kritikët sot. Këto piktura unike të manierizmit janë paraqitur edhe në filma (ato janë referuar në filmat e Harry Potter, për shembull), komike, romane dhe kopertina albumesh.

Në shekullin e 20- të , vepra e Arcimboldo-s iu nënshtrua një ringjalljeje për shkak të interesave të surrealistëve si Salvador Dalí, për të cilin imazhet e përbëra dhe aludimet alegorike të Arcimboldo-s kishin një tërheqje të jashtëzakonshme. Por ishte përfshirja e veprave të tij nga drejtori i Muzeut të Artit Modern Alfred Barr në ekspozitën e viteve 1930 Arti Fantastik, Dada, Surrealizmi që bëri më së shumti për të sjellë Arcimboldo ripërtërirë vëmendjen nga bota e artit. Që atëherë, historianët e artit kanë rivlerësuar stilin shumë individual të Arcimboldo, duke e ngritur atë në gradën e një prej manieristëve më të mëdhenj të shekullit të 16-të.

Përgatiti: Albert Vataj