Pse disa kultura besojnë në syrin e keq dhe njerëzit kanë vdekur në të vërtetë prej tij?
Koncepti i “Syrit të keq” ka vazhduar gjatë gjithë historisë, duke magjepsur mendjet e kulturave të ndryshme anembanë globit. Ky fenomen, i rrënjosur thellë në bestytni dhe folklor, mban besimin se individë të caktuar, posedojnë aftësinë për t’u shkaktuar dëm ose fatkeqësi të tjerëve nëpërmjet vështrimit të tyre keqdashës. Ndërsa skeptikët mund ta hedhin poshtë atë si një besëtytni të thjeshtë, besimi në syrin e keq vazhdon të ndikojë në jetën dhe veprimet e shumë individëve, ndonjëherë me pasoja shkatërruese. Në këtë artikull, ne thellojmë origjinën e këtij besimi intrigues, rëndësinë e tij kulturore dhe pyetjen nëse njerëzit kanë humbur vërtet jetën për shkak të ndikimit të tij.
Origjina e syrit të keq
Besimi në syrin e keq mund të gjurmohet në qytetërimet e lashta dhe është i rrënjosur thellë në kultura të shumta në mbarë botën. Rastet më të hershme të regjistruara të këtij koncepti datojnë në Mesopotaminë e lashtë, Egjiptin dhe Greqinë. Këto qytetërime besonin në ekzistencën e individëve ziliqarë, të cilët zotëronin fuqinë për të shkaktuar dëm ose fatkeqësi thjesht duke i parë të tjerët me qëllim keqdashës.
Origjina e lashtë:
Në Mesopotaminë e lashtë, “Syri i keq” konsiderohej një forcë e rëndësishme dhe hajmalitë mbrojtëse u përdorën për të shmangur ndikimin e tij. Egjiptianët gjithashtu kishin një besim të ngjashëm, ku “Syri i Horusit” simbolizonte mbrojtjen kundër syrit të keq. Grekët mbanin konceptin e “baskanisë”, duke e konsideruar atë një vështrim të fuqishëm të aftë për të shkaktuar dëm.
Ndikimi ndërkulturor:
Ndërsa qytetërimet ndërvepruan dhe shkëmbyen ide, besimi në “Syri i keq”u përhap në rajone të ndryshme. Kjo përfshinte Mesdheun, Lindjen e Mesme dhe pjesë të Azisë, ku u bashkua me besimet kulturore ekzistuese, duke formuar interpretime dhe praktika të ndryshme rreth syrit të keq.
Rëndësia kulturore e “Syri të keq”
Besimi në “Syrin e keq” vazhdon të ketë një rëndësi të madhe kulturore për shumë shoqëri, duke ndikuar në jetën e tyre të përditshme, traditat dhe zakonet.
Talismanët dhe ritualet mbrojtëse:
Për t’u mbrojtur nga dëmi i perceptuar i shkaktuar nga “Syri i keq”, shumë kultura përdorin hajmali dhe rituale. Amuleti “Nazar”, i zakonshëm në Turqi dhe rajonet përreth, është një shembull ikonik. Kultura të tjera përdorin gjithashtu simbole të ndryshme, si dora Hamsa ose syri blu, për të shmangur energjinë negative të syrit të keq.
Dinamika sociale dhe ndërpersonale:
Besimi në syrin e keq ndikon në ndërveprimet shoqërore, veçanërisht në komunitetet ku zilia dhe xhelozia janë të përhapura. Në shoqëri të tilla, individët shpesh shfaqin modesti dhe shmangin shfaqjen e suksesit të tyre për të zbutur rrezikun e tërheqjes së syrit të keq. Për më tepër, shprehja e admirimit të tepruar ndaj dikujt mund të shihet si nxitëse për xhelozinë dhe vështrimin e mundshëm keqdashës.
Ndikimi në mirëqenien psikologjike:
Ndikimi psikologjik i besimit në syrin e keq nuk duhet të neglizhohet. Frika e vazhdueshme për t’u bërë viktimë e shikimit mund të shkaktojë ankth dhe paranojë tek individët, duke ndikuar ndjeshëm në mirëqenien e tyre mendore. Kjo frikë kolektive gjithashtu mund të formësojë normat shoqërore, duke përforcuar konformitetin dhe duke dekurajuar individualitetin.
Ndërsa besimi në syrin e keq ka qëndruar me shekuj, çështja nëse njerëzit kanë vdekur në të vërtetë nga ndikimi i tij mbetet një temë debati dhe skepticizmi.
Shpjegimet mjekësore:
Në shumë raste që i atribuohen syrit të keq, shpjegimet mjekësore ofrojnë kuptime alternative. Simptomat psikosomatike, sëmundjet e lidhura me stresin ose kushtet themelore shëndetësore mund të keqinterpretohen si pasojë e drejtpërdrejtë e ndikimit keqdashës të syrit të keq. Mjekësia moderne shpesh ofron shpjegime më të besueshme për këto sëmundje.
Interpretimet kulturore:
Besimi në syrin e keq është rrënjosur thellë në disa shoqëri, duke e bërë të vështirë ndarjen e interpretimeve kulturore nga realiteti objektiv. Fuqia e sugjerimit dhe besimi kolektiv në syrin e keq mund të luajnë një rol të rëndësishëm në formimin e përvojave të individëve dhe atributeve të fatkeqësisë.
Rëndësia e kontekstit kulturor:
Për të kuptuar besimin në syrin e keq, është thelbësore të merret parasysh konteksti kulturor në të cilin ai ekziston. Për ata që besojnë fort në fuqinë e tij, ndikimi i syrit të keq mund të jetë shumë real. Eksplorimi i dimensioneve psikologjike dhe kulturore është kyç për të kuptuar ndikimin e besimit tek individët dhe komunitetet, shkruan për History Of Yesterday / Andrei Tapala.
Mbrojtja nga “Syri i keq”
Mbajtja e një pasqyre jashtë derës kryesore të shtëpisë, parandalon hyrjen e energjisë negative. Duke reflektuar me besnikëri gjithçka që ka përpara, pasqyra ia kthen atij që i drejtohet. Në këtë mënyrë, negativiteti mbetet jashtë.
Në dhomën e gjumit, mos e lini në një pozicion që pasqyron njerëz që flenë. Në kuzhinë është mirë ta vendosni pas sobës. Mundësisht kujdesuni të reflektojë imazhe lulesh.
Kripa e trashë është e aftë të mbajë energjitë e mjedisit. Vendosni një gotë me kripë të trashë në shtëpi dhe do të liroheni nga negativiteti. Mund ta vendosni edhe në një vazo transparente dhe në të të vendosni disa degë të thata. Kështu mund ta përdorni edhe si dekor. Kripa simbolizon forcën, pastrimin, rinovimin e energjisë dhe neutralizimin e syrit të keq.
Tërfili me katër fletë lidhet gjithmonë me fatin. Përveçse simbolizojnë elementet e natyrës (tokën, zjarrin, ujin dhe ajrin), simbolizojnë edhe ciklet e plota si për shembull katër stinët, apo fazat e hënës. Sipas përvojës popullore, fati është akoma më i madh kur e gjeni rastësisht. Pavarësisht faktit nëse e keni kërkuar ose jo, mbajtja e tij në shtëpi tërheq dashurinë, pasurinë dhe bollëkun. Nuk do të ketë hapësirë për negativitet.
Në Amerikën Latine “Syri i keq” njihet si “Mal de Ojo”, dhe ky besim është veçanërisht i përhapur në zonat rurale. Në Kubë, të sapolindurve u vendoset një hajmali fati e quajtur “azabache”, për t’i mbrojtur ata nga “Syri i keq”. Hajmalitë më të shpeshta përdorin shpesh ngjyrën blu (që simbolizon qiellin ose hyjnoren), dhe një simbol të syrit.
Por kundër syrit të keq, mund të përgatiten edhe ilaçe dhe magji. Hudhra përdoret shpesh për të penguar syrin e keq, dhe disa besojnë se vetëm duke thënë fjalën “hudhër” ajo ofron mbrojtje. Shumë shpesh, ata që besojnë se janë dëmtuar nga “Syri i keq” do të kërkojnë ndihmën e shamanëve, shtriganëve, spiritualistëve për të hequr mallkimin.
Simptomat e sëmundjes së shkaktuar nga “Syri i keq” përfshijnë humbjen e oreksit, zverdhjen e tepruar të lëkurës, lemzën, të vjellat dhe temperaturën e lartë. Nëse objekt i sulmit është një lopë, qumështi i saj mund të shterojë; nëse është një bimë apo pemë frutore, ajo mund të thahet papritmas.
Sipas Armando Favacas, thuhet se “Syri i keq” shkakton gjithashtu një sërë sëmundjesh të tjera përfshirë pagjumësinë, lodhjen, depresionin dhe diarrenë. Në shumë vende, këto simptoma konsiderohen si një çështje magjike dhe mjekësore, dhe arsyeja se përse një person i caktuar preket nga një sëmundjeje, mund t’i atribuohet një mallkimi të rastësishëm apo ekspozimit ndaj një virusi.
Gati çdo gjë që shkon keq, mund të shpjegohet me fuqinë e syrit të keq. Ky fenomen është i mirënjohur gjatë gjithë historisë. Ai përmendet në tekstet e lashta greke dhe romake, si dhe në shumë vepra të famshme letrare, duke përfshirë Biblën, Kur’anin, madje edhe në dramat e Shekspirit.
Mallkimet, duke përfshirë edhe “Syri i keq”, janë një përgjigje ndaj pyetjes shumë të vjetër, se pse njerëzve të mirë u ndodhin gjëra të këqija. Thuhet se sytë kanë fuqi të veçanta; pasi ato janë “porta e shpirtit” të një njeriu. Lëvizja e shpeshtë e syve, besohet se i tradhton gënjeshtarët.
Ndërkohë, një vështrim zhbirues mund të jetë tërheqës ose kërcënues në varësi të rrethanave. Kontakti me sy, mund të krijojë një lidhje intensive personale, qoftë midis të dashuruarve apo eprorëve dhe vartësve. Një vështrim ngulazi, mund të përcjellë fuqi dhe autoritet mbi një tjetër.
Aktorët i përdorin sytë e tyre për të përcjellë një gamë të gjerë emocionesh, duke përfshirë dashurinë, urrejtjen, neverinë, mërzinë, përbuzjen, habinë dhe zilinë. Në fakt, është xhelozia ajo që qëndron në themel të lidhjes kulturore të syrit të keq me magjinë.
Besimi tek fuqia e syve është aq i fortë, sa që çdo ndryshim tek sytë nënkupton fatin e keq. Njerëzit që kanë dridhje ose spazma të pakontrollueshme të syve (një gjendje e quajtur blefarospazma), shmangeshin nga të tjerët si provokues të fatit të keq, veçanërisht në mesin e atyre që punonin në profesione të rrezikshme si peshkimi dhe puna në minierë.
Po ashtu besohet se foshnjat e porsalindura dhe fëmijët, janë veçanërisht të ndjeshëm ndaj dëmeve që mund të sjellë “Syri i keq”. Ndaj në shumë vende, si në Greqi, Rumani dhe Indi, lëvdimi publik i një fëmije konsiderohet ndonjëherë si një tabu, pasi komplimenti do të tërheqë vëmendjen e syrit të keq. Për të shmangur syrin e keq, prindërit e një fëmije, mund t’i kërkojnë personit që ka bërë komplimentin që ta pështyjë menjëherë në fytyrë fëmijën.
Sipas Entoni H.Galt “fëmijët mbrohen nga “Syri i keq” përmes hajmalive të mbështjellë brenda veshjeve të tyre, të cilat për shembull në Itali përbëhen nga çanta të vogla pëlhure të kuqe (nganjëherë në formë zemre) që duken si jastëkë, dhe që përmbajnë një figurë imazhin e një shenjtori, një bri të vogël prej ari, kthetrat e gaforres, apo një copë hekuri.
Besimi në “Syri i keq”, me origjinën e tij të rrënjosur në qytetërimet e lashta, vazhdon të magjeps imagjinatën njerëzore. Pavarësisht nëse konsiderohet si një besëtytni e thjeshtë apo një forcë e vërtetë, rëndësia e saj kulturore nuk mund të mohohet. Nga hajmalitë mbrojtëse tek dinamika sociale që ai formon, “Syri i keq” mbetet një aspekt magjepsës i kulturave të ndryshme në mbarë botën. Ndërsa pyetjes nëse njerëzit kanë vdekur nga ndikimi i tij mund të mungojnë prova shkencore, të kuptuarit e kontekstit kulturor të besimit është thelbësor për të kuptuar ndikimin e tij të qëndrueshëm te individët dhe komunitetet.
Përgatiti: Albert Vataj
