Shekuj përpara rregullave të Ezra Pound, për mënyrën se si të shkruhet poezi, dhe traktatit të Edward Hirsch, se si ta lexojmë atë, shkrimtari dhe filozofi i iluminizmit francez, Volter (21 nëntor 1694–30 maj 1778), dha disa këshilla të paçmueshme, se si t’i shkruante vargje, dhe e bëri këtë në një letër mbrojtësit të tij të atëhershëm – një të riu trim dhe me shpirt të pasur krijues, poetit, Claude Adrien Helvétius.
Dy dekada më vonë, Helvétius do të shkruante librin “De l’esprit”, “Ese mbi mendjen”, materializmi i zymtë, i të cilit do ta largonte shumë Volterin. Por në rininë e tij, ai aspironte të siguronte jetesën si poet. Sapo botoi një libër me poezi mbi lumturinë dhe dashurinë, të titulluar “Letra”, e cila mori një pritje mjaft të pafavorshme kritike, Helvetius iu drejtua Volterit për reagime dhe siguri, të cilat mentori i tij ia dha menjëherë.
Letra e Volteri drejtuar poetit Claude Adrien Helvétius, u gjet në vëllimin “Letrat e Tij” të vitit 1919. Të jesh një përzgjedhje nga korrespondenca e Volterit, është një kryevepër këshillash, jo vetëm se si të shkruash vargje, ose si të shkruash mirë në përgjithësi, por gjithashtu, siç këshilloi Ursula K. Le Guin, tre shekuj më vonë, mbi rreziqet e të shkruarit për përfitime komerciale dhe për të kënaqur audiencën dhe jo jashtë vizionit të vërtetë krijues.
Volteri në përgjigjen e letrës së poetit, nga Cirey, më 25 shkurt 1739 shkruante:
Miku im i dashur (Claude Adrien Helvétius)- miku i së Vërtetës dhe i Muzave – “Letra” juaj është plot me arsyetime të guximshme, përtej moshës tuaj, dhe akoma më shumë, përtej atyre shkrimtarëve të egër që rimojnë për librashitësit dhe kufizohen brenda busullës së një censori mbretëror, i cili ose është xheloz për ta, ose më frikacak se ata vetë.
Ç’janë ata (miku im) veç zogj të mjerë, me krahë të prerë, që u digjet malli të fluturojnë lart, përgjithmonë vuajnë këtë pamundësi dhe bien përsëri në tokë, duke thyer këmbët!
Ju keni një gjeni të patrembur dhe puna juaj shkëlqen nga imagjinata. I preferoj shumë gabimet tuaja bujare, më shumë sesa bukuritë mediokre, me të cilat jemi të veshur. Nëse më lejoni t’ju them, se ku mendoj se mund të përmirësoni veten në artin tuaj, duhet të them: Kujdes, që në përpjekjen tuaja të jashtëzakonshme, të mos e kaloni shenjën dhe të bini në të madhështinë: përdorni vetëm shëmbëlltyra të vërteta: dhe jini të sigurt gjithmonë për të përdorur saktësisht fjalën e duhur.
A t’ju jap një rregull të vogël të pagabueshëm për vargun?
Ja ku është.
Kur një mendim është i drejtë dhe fisnik, mbetet ende diçka për të bërë me të. Shiko nëse mënyra, se si e ke shprehur në vargje do të ishte efektive në prozë. Dhe nëse vargu yt, pa lëkundjen e rimës, të duket se ka një fjalë më shumë, nëse ka më pak defekt në konstruksion, ose nëse një lidhëz harrohet, nëse, shkurt, fjala e duhur nuk përdoret, ose nuk përdoret në vendin e duhur, atëherë duhet të arrini në përfundimin, se, xhevahiri juaj i mendimit nuk është vendosur mirë.
Jini plotësisht të sigurt se rreshtat që kanë ndonjë nga këto gabime, nuk do të mësohen kurrë përmendësh dhe nuk do të rilexohen kurrë: dhe të vetmet vargje të mira janë ato që njeriu i rilexon dhe i kujton, pavarësisht nga vetja.
Mos kini frikë, pra, të sillni talentet tuaja në një Parnas; ato padyshim që do të jenë të tepërta për kredinë tuaj, sepse ju kurrë nuk i neglizhoni detyrat tuaja; për ta: ata janë vetë detyra shumë e këndshme. Sigurisht, ato që pozicioni juaj kërkon nga ju, duhet të jenë shumë të papëlqyeshme për një natyrë të tillë si e juaja. Ato janë po aq rutinë sa edhe kujdesi për një shtëpi, ose libri i shtëpisë së kujdestarit të dikujt. Pse duhet të të hiqet liria e të menduarit, sepse ndodh që të jesh një fermer i përgjithshëm? Atticus ishte një fermer i përgjithshëm, romakët e vjetër ishin fermerë të përgjithshëm dhe ata mendonin – si romakë.
Vazhdo, Atticus!
Por Helvetius përfundimisht nuk ishte i gatshëm, ose ndoshta i paaftë, të merrte këshillën e mentorit të tij dhe shpejt e braktisi poezinë për prozë dhe përfitime. Njëzet vjet më vonë, “On the Mind” u dogj nga xhelati publik, së bashku me poemën e Volterit “Për të drejtën natyrore”. Megjithëse Volteri privatisht e urrente dhe e denoncoi publikisht librin e Helvetius, ai – një kundërshtar i zëshëm i censurës dhe ithtar i lirisë së fjalës – menjëherë u hodh në mbrojtje të tij. Duke vepruar kështu, ai jetoi sipas parafrazimit të famshëm të filozofisë së tij, që biografi i tij zyrtar dhe redaktori i letrave të tij, Evelyn Beatrice Hall, do të shkruante më vonë në mënyrë të paharrueshme – një ndjenjë kaq ndjellëse e shpirtit të Volterit saqë shpesh i atribuohet gabimisht vetë filozofit, ku citohej: Unë nuk e miratoj atë që thua, por do të mbroj deri në vdekje të drejtën tënde për ta thënë atë.
Nga Maria Popova
Përgatiti: Albert Vataj
