Ishte koha kur duhej të mbaje një shenjë për t’u dalluar. Ndoshta besimi ishte identifikimi kryesor. S’kishe nevojë për emër? Shpesh, se si quheshe merrej vesh shumë vonë, pasi kishe përfunduar në një në ingranazhet e mizorisë.
Rrugëtimi i njeriut në histori si qenie sociale, por kryesisht religjioze është i mbushur jo vetëm me sanksione detyruese por edhe me dhunë, dënime dhe tortura mizore, masakra dhe nxitje të persekutimit dhe egërsisë. Kjo paranojë zgjatoi gjatë në histori, nga mesjeta e hershme, ajo e vonë, e deri në kësokohshërinë e antisemitizmit.
Duke u ndalur në datime të kësaj ndasie, kujtojmë se më 10 maj 1267 – Kisha e Vjenës urdhëron të gjithë hebrenjtë të veshin një shenjë dalluese. Historikisht, përdorimi i një shenje për të dalluar persona që nuk i përkisnin besimit fetar të shumicës nuk filloi nga të krishterët. Në vitet 720 Kalifi Omer II porositi që çdo person jo-musliman, duhet të mbajë shenjë dalluese – një ngjyrë të ndryshme për çdo grup pakicë. Më 887, në Sicili, guvernatori saraçen detyroi të krishterët të vënë në dyert e tyre një copë leckë të prerë në formë derri, dhe hebrenjtë një shenjë në formë gomari. Përveç kësaj, hebrenjtë u detyruan të mbanin brez të verdhë dhe kësulë, përfaqësim alegorik i Synagogës së tyre.
Pika e kthesës erdhi me Papa Palin IV më 1555, i cili zbatoi sistemin geto dhe urdhëroi hebrenjtë të mbanin një kapelë kashte, masë që vazhdoi deri në periudhën e Revolucionit Francez, shek. XIX. Në Romë, dhe në Shtetet e Papës në jug të Francës, shenja dalluese mori formën e një kapele të verdhë për burrat, shami koke të verdhë për gratë. Shumë më vonë, gjatë mbretërimit të Maria Terezës (1740-1780) hebrenjve të Pragës iu kërkua të mbanin jaka të verdha mbi mantelet e tyre.
Në komunitete e reja që u themeluan në Evropën Perëndimore (më vonë në Amerikë), hebrenjve nuk u kërkohej shenja dalluese, edhe pse ajo u sugjerua ndonjëherë nga fanatikët.
Në vitin 1938 nazistët detyruan pronarët e dyqaneve hebraike për të shfaqur fjalët “biznes hebre” në dritaret e tyre, por nuk kërkuan shenja dalluese deri pas pushtimit të Polonisë, kur një zyrtar lokal i zellshëm nazist propozoi simbolin dallues në formën e 2 trekëndëshve të verdhë 15 cm madhësi, të ndërthurur për të krijuar yllin 6 cepash të Davidit.
Ky përdorim i përgjithshëm i Mburojës së Davidit si simbol hebraik ishte i panjohur deri atëherë.
Hebrenjtë reaguan me dinjitet, duke e mbajtur shenjën sikur të ishte dekoratë dhe jo shenjë diskriminuese. Jo-hebrenjtë, sidomos në Evropën Lindore, e pranuan këtë masë me entuziazëm duke e pare si mundësi për të mënjanuar rivalitetin e hebrenjve në tregti, ekonomi, dhe jetë shoqërore. Në Perëndim, reagimet ishin të ndryshme. Hollandezët e mbajtën simbolin hebraik në shenjë solidariteti. 300.000 shenja dalluese u prodhuan dhe u shpërndanë në të gjithë Holandën me mbishkrimin: “Hebrenj dhe jo-hebrenj të bashkuar në luftën e tyre” Në Danimarkë, simboli hebre nuk u përdor si rezultat i qëndresës së guximshme të mbretit Kristian X, i cili kishte paralajmëruar se do ta mbante edhe vetë një shenjë të tillë.
Objektivi kryesor në futjen e shenjave dalluese ishte diskriminimi, si dhe për të kontrolluar ose kufizuar lëvizjen e hebrenjve. Nazistët e arritën këtë objektiv, kryesisht; hebrenjtë u përqendruan në rrethe të mbyllura nga frika e arrestimit ose deportimit në kampet e përqendrimit; një hebre që merrte guximin për të mos e mbajtur shenjën dalluese në rrobat e tij rrezikohej me vdekje; por edhe duke e mbajtur shenjën bëhej lehtë pre. Sipas historianëve, shenjat dalluese ishin mjet efektiv në duart e nazistëve për zbatimin e planit të tyre për shfarosjen e hebrenjve.
Afati kohor
Kalifatët
717–720 – Kalifi Umar II urdhëron jomuslimanët ( dhimmi ) që të veshin dallime të veshjeve (të quajtura giyār , dmth, shenja dalluese)
847–861 – Kalifi Al-Mutavakkil e përforcon dhe e riboton dekretin. Të krishterëve u kërkohet të veshin arna. Njëra nga arna duhej të mbahej përpara gjoksit dhe tjetra në shpinë. Ata duhej të ishin me ngjyrë mjalti.
887/888 – Guvernatori Aghlabid i Emiratit të Sicilisë urdhëron hebrenjtë të veshin rrobat e tyre dhe të vendosin në dyert e tyre një copë leckë në formën e gomarit dhe të veshin rripa të verdhë dhe kapele të veçanta.
Evropa mesjetare dhe e hershme moderne
1215 – Këshilli i Katërt Lateran i kryesuar nga Papa Inocenti III deklaron: “Hebrenjtë dhe saraçenët e të dy gjinive në çdo krahinë të krishterë dhe në çdo kohë do të dallohen në sytë e publikut nga popujt e tjerë nëpërmjet karakterit të veshjes së tyre”.
1219 – Papa Honorius III lëshon një dispensacion për hebrenjtë e Kastiljes . Çifutët spanjollë zakonisht mbanin çallma në çdo rast, të cilat me sa duket plotësonin kërkesën për të qenë të veçantë.
1222 – Kryepeshkopi i Canterbury-t Stephen Langton urdhëron hebrenjtë anglezë të veshin një brez të bardhë dy gishta të gjerë dhe katër gishta të gjatë.
1227 – Sinodi i Narbonës vendos: “Që hebrenjtë të mund të dallohen nga të tjerët, ne dekretojmë dhe urdhërojmë prerazi që në qendër të gjoksit (të rrobave të tyre) të mbajnë një distinktiv ovale, me gjerësi një gisht dhe një gjysmë pëllëmbë. në lartësi”.
1228 – Jakobi I urdhëron hebrenjtë e Aragonit të mbajnë distinktivin.
1265 – Siete Partidas , një kod ligjor i miratuar në Castile nga Alfonso X , por që nuk u zbatua deri shumë vite më vonë, përfshin një kërkesë që hebrenjtë të mbajnë shenja dalluese.
1267 – Në një seancë të posaçme, këshilli i qytetit të Vjenës i detyron hebrenjtë të veshin Pileum cornutum (një veshje koke në formë koni, e zakonshme në ilustrimet mesjetare të hebrenjve); një distinktiv duket se nuk është mbajtur në Austri.
1269- Franca . (Shën) Louis IX i Francës urdhëron të gjithë hebrenjtë që gjenden në publik pa një distinktiv ( frëngjisht : rouelle ose roue , latinisht : rota ) të gjobiten me dhjetë livra argjendi. Zbatimi i mbajtjes së distinktivit përsëritet nga këshillat lokale, me shkallë të ndryshme gjobash, në Arles 1234 dhe 1260, Béziers 1246, Albi 1254, Nîmes 1284 dhe 1365, Avignon 1326 dhe 1337, Rodez 1231, 1366 dhe 1337 .
1274 – Statuti i hebrenjve në Angli, i miratuar nga Mbreti Eduard I , zbaton rregulloret. “Çdo çifut, pasi të jetë shtatë vjeç, do të mbajë një shenjë dalluese në veshjen e tij të jashtme, domethënë në formën e dy tabelave të bashkuara, prej feta të verdhë me gjatësi gjashtë inç dhe gjerësi tre inç. .”
1294 – Erfurt . Përmendja më e hershme e distinktivit në Gjermani.
1315–1326 – Emiri Ismail Abu-I-Valid i detyron hebrenjtë e Granadës të mbajnë distinktivin e verdhë.
1321 – Henri II i Kastiljes i detyron hebrenjtë të veshin distinktivin e verdhë.
1415 – Demi i Antipapës Benedikti XIII urdhëron hebrenjtë të mbajnë një distinktiv të verdhë dhe të kuq, burrat në gjoks, gratë në ballë.
1434 – Perandori Sigismund rifut distinktivin në Augsburg .
1528 – Këshilli i Dhjetë i Venecias i lejon mjekut dhe profesorit të famshëm të sapoardhur Jacob Mantino ben Samuel që të mbajë kapelën e zezë të rregullt të mjekëve në vend të kapelës së verdhë hebreje për disa muaj (më pas u bë e përhershme), me rekomandimin e ambasadorit francez dhe anglez, legati papal dhe personalitete të tjera të numëruara në mesin e pacientëve të tij.
1555 – Papa Pali IV dekreton, në Cum nimis absurdum , që hebrenjtë duhet të mbajnë kapele të verdha.
1566 – Mbreti Sigismund II miraton një ligj që kërkonte që hebrenjtë lituanez të mbanin kapele të verdha dhe mbulesa të kokës. Ligji u hoq njëzet vjet më vonë.
1710 – Frederick William I hoqi copën e detyrueshme të verdhë çifute në Prusi në këmbim të një pagese prej 8,000 taler (rreth 75,000 dollarë argjendi me çmime të vitit 2007) secili.
Fuqitë e Boshtit
1939 – Komandantët lokalë gjermanë të okupimit urdhëruan polakët hebrenj të mbanin një shenjë identifikimi nën kërcënimin e vdekjes. Nuk kishte kërkesa të qëndrueshme për sa i përket ngjyrës dhe formës së tij: ai ndryshon nga një shirit i bardhë në krah, një kapele e verdhë në një distinktiv të verdhë Ylli i Davidit . Hans Frank urdhëroi të gjithë polakët hebrenj mbi moshën 11 vjeç në Poloninë e pushtuar nga gjermanët të mbanin shirita të bardhë me një Yll të Davidit blu.
1940 – Një legjendë popullore portretizon mbretin Christian X të Danimarkës duke veshur distinktivin e verdhë në shëtitjen e tij të përditshme me kalë në mëngjes nëpër rrugët e Kopenhagës , i ndjekur nga danezët johebrenj që i përgjigjen shembullit të mbretit të tyre, duke i penguar kështu gjermanët të identifikojnë qytetarët hebrenj. Mbretëresha Margrethe II e Danimarkës ka shpjeguar se historia nuk ishte e vërtetë. Asnjë urdhër që kërkonte që hebrenjtë të mbanin shenja identifikimi nuk u prezantua kurrë në Danimarkë.
1941 – Hebrenjtë në Shtetin e Pavarur të Kroacisë, një shtet kukull i Gjermanisë naziste, janë urdhëruar të mbajnë “shenjë çifute”. Polakët hebrenj në Poloninë e aneksuar sovjetike të pushtuar nga gjermanët, lituanezët, letonët dhe estonezët hebrenj, si dhe hebrenjtë sovjetikë në zonat e pushtuara nga gjermanët ishin të detyruar të mbanin shirita të bardhë në krahë ose distinktivë të verdhë. Të gjithë hebrenjtë rumunë u urdhëruan të mbanin distinktivin e verdhë. Distinktivi i verdhë ishte e vetmja shenjë identifikuese e standardizuar në Lindjen e pushtuar nga gjermanët; shenjat e tjera ishin të ndaluara. Gjermanët hebrenj dhe hebrenjtë me nënshtetësi të shteteve të aneksuara (austriakët, çekët, danzigerët) nga mosha gjashtë vjeçare u urdhëruan të mbanin distinktivin e verdhë nga 19 shtatori kur ishin në publik. Në Luksemburg, autoritetet gjermane të pushtimit prezantojnëLigjet e Nurembergut , të ndjekura nga disa urdhëresa të tjera anti-hebreje, duke përfshirë një urdhër që të gjithë hebrenjtë të mbanin një yll të verdhë me fjalën “Juda”. Sllovakia urdhëroi hebrenjtë e saj të mbanin stema të verdha.
1941/1942 – Rumania filloi t’i detyronte hebrenjtë në territoret e aneksuara rishtazi, të cilëve iu mohua shtetësia rumune, të mbanin distinktivin e verdhë.
1942 – Gestapo urdhëroi gjermanët hebrenj dhe hebrenjtë me nënshtetësi të shteteve të aneksuara të shënonin apartamentet ose shtëpitë e tyre në derën e përparme me një distinktiv të bardhë . Holandezët hebrenj urdhëruan të mbanin distinktivin e verdhë. Belgët hebrenj urdhëruan të mbanin distinktivin e verdhë. Hebrenjtë në Francën e pushtuar , që mbulonin gjysmën veriore dhe perëndimore të vendit, u urdhëruan të mbanin një yll të verdhë nga autoritetet gjermane. Bullgaria urdhëroi qytetarët e saj hebrenj të mbanin kopsa të vegjël të verdhë. Forcat gjermane pushtuan dhe pushtuan Zone Libre, pra gjysmën juglindore të Francës, por nuk zbatuan direktivat e yllit të verdhë atje.
1944 – Pas pushtimit të Hungarisë, pushtuesit nazistë urdhëruan hungarezët hebrenj dhe hebrenjtë me shtetësi të tjera të zhdukura (çekosllovake, rumune, jugosllave) në zonat e aneksuara nga hungarezët të mbanin distinktivin e verdhë.
Përgatiti: Albert Vataj
