Flisni me njerëzit që punojnë në metaverse dhe një përshkrues e ndjek atë përreth: “Është si Perëndimi i Egër”. Bëjeni atë çfarë të doni. A është ky një kufi i ri për njerëzit që kërkojnë fatin e tyre? Një tokë pa ligje? Një vend i karakterizuar nga e panjohura, i larguar nga pjesa tjetër e shoqërisë? Ndoshta është të gjitha sa më sipër shprehëm. Por një gjë është e sigurt, njerëzit në Perëndimin e Egër nuk po hedhin 650,000 dollarë në kriptomonedhë në një jaht dixhital, por diku tjetër, diku që kushton shtrenjt dhe gjithnjë je i kërcënuar nga e papritura.
Metaverse – një numër në rritje i botëve virtuale zhytëse në internet ku përdoruesit jetojnë dhe luajnë – është bërë një vatër e spekulimeve për pasuritë e paluajtshme. Investitorët po vënë bast që ai të jetë një pjesë integrale e një ndryshimi të mundshëm të paradigmës, në mënyrën se si ne përdorim internetin, një version i decentralizuar i quajtur Web3, për të cilin mbështetësit e tij argumentojnë, se do të heqë kontrollin e internetit nga kompanitë e mëdha të teknologjisë dhe do të shpërndajë fuqinë, privatësinë dhe sigurinë tek përdoruesit.
Sipas firmës së konsulencës McKinsey, korporatat, kapitalistët sipërmarrës dhe kapitali privat investuan 120 miliardë dollarë në metaverse, midis janarit dhe majit 2022, më shumë se dyfishi i 57 miliardë dollarëve të investuar në 2021.
Por vlerat e pasurive të paluajtshme kanë pasur një ecje të vështirë. Çmimet e tokës në katër platformat kryesore metaverse, The Sandbox, Decentraland, Cryptovoxels dhe Somnium Space, kanë rënë 50 deri në 80% këtë vit, sipas Winston Robson, CEO dhe bashkëthemelues i kompanisë analitike metaverse WeMeta. Ai vuri në dukje problemet në ekonominë e botës reale dhe tregun e kriptomonedhave, si kontribuues në rënie.
Shikoni përtej shifrave, megjithatë, dhe do të gjeni profesione të tëra duke u tronditur, nga arkitektët dhe projektuesit tek zhvilluesit dhe agjentët e pasurive të paluajtshme. Dhe larg nga të qenit të izoluar në metaverse, sipërmarrjet e tyre atje tashmë po ndikojnë në botën reale.
Ndërtimi për të ardhmen
George Bileca, CEO i Voxel Architects, studioi arkitekturë dhe dizajn dhe po punonte drejt një karriere në dizajnin e makinave kur iu dha një tokë në Cryptovoxels për të luajtur. Në fillim të pandemisë, ai e përdori atë për të ndërtuar një përfaqësi për të shitur NFT (non-fungible tokens) (aset unik i pazevendësueshëm) të makinave dixhitale të dizajnuara nga miku i tij. Dy vjet më vonë, Bileca ka një ekip prej 25 vetash që punojnë me kohë të plotë në metaverse.
Voxel Architects, me seli në Portugali, ka projektuar dhe ndërtuar mbi 100 projekte metaverse, tha CEO, duke përfshirë galeritë për shtëpinë e ankandeve Sotheby’s, vendet e javës së modës dhe një fabrikë prodhimi NFT për artistin amerikan Tom Sachs. Tjetra: një përvojë zyrtare e Elvis Presley në The Sandbox dhe Decentraland.
Fillimisht, procesi i projektimit për ndërtesat metaverse është pothuajse i njëjtë si në botën reale, tha Bileca. Një arkitekt ose projektues konsultohet me një klient dhe skicon idetë, qoftë në letër ose në kompjuter. Pasi të bihet dakord për një dizajn, ai modelohet në 3D, duke përdorur softuer tradicional të dizajnit, por në përputhje me specifikat e projektimit të metaverses që do të popullohet (metaverse të ndryshme përdorin blloqe të ndryshme ndërtimi dhe kanë teksturë dhe gamë ngjyrash të ndryshme).
Pastaj fillon kodimi. “Ndërtimi është vetëm një kufomë bosh,” shpjegoi Bileca. “Në krye të kësaj guaskë ne shtojmë funksionalitetin, si të qenit në gjendje të hapim dyert, të ndërveprosh me vepra arti … për të krijuar porosi (ndërfaqe të përdoruesit), kërkime për lojëra dhe shumë elementë të tjerë ndërveprues.” Pasi të përfundojë, ai vendoset në një metaverse.
Studio kërkon një tarifë për orë për punën e saj, me disa projekte që shkojnë në qindra mijëra dollarë — më e shtrenjta është afërsisht 500,000 dollarë për projektimin, ndërtimin dhe vendosjen e një zhvillimi në The Sandbox, thotë Bileca, i cili nuk zbuloi klient.
Ambiciet e markës
Disa po blejnë prona për përdorim rekreativ; të tjerët po përpiqen të gjenerojnë të ardhura nga toka e tyre. Disa po ndërtojnë hapësira me pakicë ose përvoja me bileta; të tjerët po japin me qira tokën e tyre markave që përpiqen të arrijnë konsumatorët në metaverse. Sipas McKinsey, tregtia elektronike në metaverse mund të ketë një ndikim tregu deri në 2.6 trilion dollarë deri në vitin 2030.
LandVault pretendon të jetë zhvilluesi më i madh i tokës në metaverse, duke u dhënë me qira tokën e saj markave dhe duke zhvilluar fushata për to. Thjesht mos e quani reklamë, këmbëngul CEO Sam Huber. “Në Web3 … fjala në fakt nuk ka vend,” tha ai. “Ajo që ne po ndërtojmë nuk është reklamë. Është përvoja e markës, e cila është shumë e ndryshme.”
Ai dha shembullin e luajtjes së një loje në metaverse, brenda një arene me logon Mastercard. “Ju ende mund të luani lojën tuaj. Kjo nuk është reklamë. Kjo nuk është e bezdisshme. Kjo është si jeta reale,” argumentoi ai.
“Reklamimi (online) siç e njohim ne, ndërhyrës … kompromenton të dhënat e përdoruesit e kështu me radhë — që thjesht nuk ka vend në Web3.”
Ashtu si në botën reale, vendndodhja ka një ndikim të madh në çmimin e qirasë. Të qenit në një zonë me rritje të madhe, pranë një loje shumë të pëlqyer ose afër një pasurie të çmuar (për shembull, shtëpia e një njeriu të famshëm) mund të jetë e rëndësishme. Por disa po argumentojnë se dizajni i mirë gjithashtu ka vlerë.
Një avokate është Janine Yorio, CEO e Everyrealm. Kompania e zhvillimit metaverse, e njohur më parë si Republic Realm, ka marrë 66 milionë dollarë financim deri më sot dhe është mbështetur nga të famshëm, duke përfshirë The Weeknd, Will Smith dhe Paris Hilton. Projektet e saj luksoze kanë krijuar tituj. Në nëntor 2021 Everyrealm bleu 792 parcela të The Sandbox (ekuivalenti i rreth tre milje katrore) për 4.3 milion dollarë – ende një blerje rekord. Përafërsisht në të njëjtën kohë ajo shiti superjahtin me vlerë 650,000 dollarë, Metaflower, i kompletuar me stendën e DJ-ve, helipadën dhe vaskën e nxehtë për blerësin e mprehtë.
Sipërmarrja e fundit e kompanisë është The Row, një komunitet i ardhshëm vetëm me ftesa prej 30 shtëpish. Everyrealm ftoi artistë duke përfshirë Daniel Arsham, Misha Kahn dhe Alexis Christodoulou për të kontribuar me dizajne. Krahas ndërtesave neoklasike dhe konsoleve gjigante ka forma aliene, duke përmbushur premtimin e arkitekturës dixhitale të palidhur nga ligjet e fizikës.
“Ne vërtet i lamë artistët të kenë dorë të lirë,” tha Yorio. Drejtuesi i drejtimit, shtoi ajo, ishte “arkitektura kaq e rëndësishme dhe ekskluzive, saqë bëhet diçka që njerëzit e shohin si një lloj filigrani të lartë”.
Yorio citon projektin e Everyrealm’s Fantasy Island, në të cilin 100 ishuj privatë në The Sandbox u shitën në një pasdite të vetme në gushtin e vitit 2021, si një shembull se si mund të vlerësohen këto asete. Shitur me rreth 15,000 dollarë secila, CEO tha se ata tani tregtojnë për rreth 100,000 dollarë, nga 250,000 dollarë në kulmin e bumit të kriptomonedhës dhe tregut NFT në fund të vitit 2021.
Blerësit e pronave në The Row do të blejnë plane arkitekturore në formën e një NFT, e cila mund të ndërtohet dhe vendoset në platforma të ndryshme.
“Ne duam t’i përmbahemi moralit të decentralizimit,” tha Yorio, por modeli i shitjes flet gjithashtu për pasigurinë që varet nga investimi në metaverse. “Është shumë e vështirë të dihet se cili metavers do të jetë më i popullarizuari në një vit apo pesë vjet”, tha ajo.
Me emrin e zhvillimit të frymëzuar nga Rreshti i Miliarderëve në Manhattan, Everyrealm ka marrë shërbimet e ndërmjetësve elitë të pasurive të paluajtshme të Nju Jorkut Oren dhe Tal Alexander për të mbikëqyrur shitjet.
Vëllezërit Alexander aktualisht janë duke kontrolluar blerësit e mundshëm, tha Yorio, me shitjet private që fillojnë në shtator. “Ne duam të sigurohemi që arti të shkojë tek lloji i duhur i koleksionistëve, dhe jo tek njerëzit që kërkojnë të blejnë dhe të kthejnë dhe të krijojnë atë dinamikë hiper-spekulimi NFT,” shpjegoi ajo. Çmimet nuk janë bërë të ditura për CNN.
Yorio kundërshtoi idenë The Row ishte një shembull i metaversit që shkon drejt shtresimit shoqëror. “Kjo ka të bëjë me zotërimin e një prej veprave të para thelbësore të artit të banueshëm tredimensional në një media të re. Dhe unë mendoj se kjo është një bisedë shumë e ndryshme (për), ‘ne po ndërtojmë një klub të vendit ku vetëm 30 njerëz mund të bashkohen’. “-argumentoi ajo.
Kërkimi për stabilitet
Vlera afatgjatë e pronës metaverse mund të varet gjithashtu nga fakti nëse përdoruesit vendosin të punojnë dhe të luajnë atje.
Pallavi Dean, CEO i studios së dizajnit me qendër në Dubai, Roar, tashmë po e bën këtë, pasi ka blerë hapësirën e kompanisë në Decentraland. Dean donte të shfaqte punën e Roar për klientët dhe bleu katër parcela për rreth 60,000 dollarë në total në janar 2022. “Duhet të kesh identitet në lojë përpara se të bindësh njerëzit e tjerë,” tha ajo. “Unë po e shkruaj këtë si para për marketing.”
Ajo tashmë ka zhvendosur disa nga operacionet e saj të biznesit në metaverse, duke pritur takime me klientët në zyrën virtuale të Roar. Në dy muajt e ardhshëm, ajo planifikon të drejtojë një kurs trajnimi nga dhoma e saj e takimeve metaverse.
Roar po kërkon gjithashtu të gjenerojë të ardhura në metaverset, duke ndërtuar një galeri NFT, një hapësirë për shitje me pakicë dhe kuti lundruese që mund të bëhen hotel. Edhe pse Dean pranon se është ende duke pritur për qiranë e saj të parë dhe shitjen e parë NFT, ajo mbetet me shpresë për rritjen e ardhshme.
Duke pasur parasysh jetëgjatësinë e shkurtër dhe përshpejtimin e metaverses, parashikimi afatgjatë është i rrezikshëm, veçanërisht pasi tregu i pronave përjeton rritje të frikshme. Por, a mund të bëhet ndonjëherë një investim i besueshëm i pasurive të paluajtshme në metaverse, si tullat dhe llaçi? Apo mund të jetë ky ekuivalenti i Web3 i flluskës dot-com?
“Është e vështirë të dihet nëse pasuria e paluajtshme brenda (metaverses) do të jetë e qëndrueshme… Më së paku nga të gjithë ne, dhe ne jemi thellësisht në të,” tha Yorio.
Shumë nga jashtë mund t’i shohin perspektivat e tij afatgjata me më shumë se një aluzion të kujdesit. Është e kuptueshme, disa njerëz që punojnë në këtë industri në rritje mbeten bullgarë.
“Është shumë e mundur që pronat e paluajtshme në metaverse të jenë një investim i qëndrueshëm në të ardhmen,” tha Robson, i kompanisë analitike WetMeta, në një email.
“Kjo nuk është një flluskë,” insistoi Huber, i cili distilon metaversen në një kombinim të dy tendencave: lojërave dhe blockchain, asnjëra prej të cilave nuk mund të quhet modë. “Ekziston një element i zhurmës nëse filloni që çmimi i tokës është trefishuar gjatë gjashtë muajve të fundit. Kjo është padyshim një hap nxitur nga spekulimet. Por ky është një moment i shkurtër dhe tani është korrigjuar.”
(Kjo është panorama e një tjetër çmendurie virtuale, e cila po rreket të kthejë këtë realitet në një botë ku përpihen miliona dollarë në një treg sa të kushtueshëm aq edhe të pasigurt.)
Nga Thomas Page/ cnn.com
Përgatiti: Albert Vataj
