CNN prezanton librat e ndalaur, nga “Vargjet Satanike”, te “Lolita”, “Ferma e kafshëve”, “Tropiku i kancerit”, “Lady Chatterley’s Lover”, “Uliksi” dhe “120 Ditët” e Sodomës
Sulmi brutal ndaj autorit Salman Rushdie në Nju Jork më 12 gusht 2022 ka rindezur diskutimet rreth censurës në letërsi.
“Vargjet Satanike” të Rushdie, një vepër ambicioze e realizmit magjik, mori një nga reagimet më të dhunshme dhe më të qëndrueshme në historinë letrare për trajtimin e dijes islame. Lirimi i tij në vitin 1988 u prit me demonstrata, trazira dhe ndalime në vendet me shumicë myslimane. Ajatollah Khomeini i Iranit nxori një fetva, ose dekret fetar, në vitin 1989, duke bërë thirrje që autori dhe të gjithë ata që punonin për librin të vriteshin, pas së cilës, një përkthyes italian i romanit u godit me thikë, një përkthyes japonez i “Vargjeve Satanike” u vra, dhe një botues norvegjez u qëllua dhe u plagos. Rushdie u detyrua të fshihej për vite me radhë. Libri është ende i ndaluar në më shumë se një duzinë vendesh, duke përfshirë Iranin, Indinë dhe Kenin.
Motivi pas sulmit të këtij muaji, ndaj Rushdie është ende i paqartë, por incidenti “theksoi se shtypja dhe censura e librave ka vazhduar me shekuj dhe po ndodh ende sot,” tha Pom Harrington, drejtor i panairit të ardhshëm të librit të rrallë Firsts: London, e cila përqendrohet rreth temës së librave të ndaluar.
Panairi, i cili përfshin më shumë se 120 ekspozues dhe zhvillohet nga 15-18 shtator në Galerinë Saatchi të Londrës, përfshin një gamë të gjerë titujsh të censuruar që prekin historinë dhe gjeografinë. Ai do të përfshijë libra të ndaluar si tw turpshëm, blasfemi dhe arsye sigurie, mes tyre zbulimet e Kopernikut dhe një botim i “Dr. Zhivago” botuar fshehurazi nga CIA, për të minuar Bashkimin Sovjetik gjatë Luftës së Ftohtë.
Ngjarja përkujton 100-vjetorin e epikës “Uliksi” të James Joyce-it, i cili u ndalua si në Shtetet e Bashkuara, ashtu edhe në Mbretërinë e Bashkuar me daljen e tij fillestare; do të shfaqet gjithashtu një botim i parë i nënshkruar i “Vargjet Satanike”.
Një temë e zakonshme e ndalimeve të librave gjatë historisë është se censura tenton të ketë efekt tw kundwrt dhe t’i bëjë objektivat e saj më të njohura, tha Harrington, duke treguar rastin e “Spycatcher”, një autobiografi nga një ish oficer i MI5, që u bë bestseller pasi u ndalua në 1987.
“Sa më shumë të shtypni, aq më shumë njerëz e luftojnë atë,” shtoi ai.
Koleksioni i veprave të censuruara të panairit përmban një sërë titujsh, duke përfshirë ata më poshtë, që konsiderohen klasikë në disa juridiksione dhe kontrabandë në të tjera.
“Lolita” nga Vladimir Nabokov (1955)
Historia e Nabokovit për pasionimin e një pedofili, me një vajzë të re në mënyrë të parashikueshme ra në kundërshtim me censurat në Mbretërinë e Bashkuar, kështu që botuesi francez, Maurice Girodias, një kampion për veprat e ndaluara që specializohej në erotikë, i vuri në shtyp kopjet e para. Romancieri anglez, Graham Greene, bëri fushatë për publikimin e romanit në Evropë, duke argumentuar se “Lolita” ishte një metaforë për korrupsionin e botës së vjetër (Evropës) nga e reja (Shtetet e Bashkuara). Ndalimet në disa vende u përmbysën në kohën kur adaptimi i filmit të Stanley Kubrick doli në vitin 1962 dhe libri u bë hit. Por “Lolita” mbetet lart në listën e teksteve më të ndaluara dhe më të sfiduara në shkollat dhe bibliotekat amerikane, sipas Shoqatës Amerikane të Bibliotekave.
“Ferma e kafshëve” nga George Orwell (1945)
Botuesit amerikanë dhe britanikë hodhën poshtë satirën e Orwellit mbi rreziqet e represionit stalinist gjatë Luftës së Dytë Botërore, kur kishin frikë se novela mund të minonte aleancën e tyre me Bashkimin Sovjetik, kundër Hitlerit, por më vonë nxituan ta përqafojnë atë, kur sovjetikët u bënë armiq gjatë Luftës së Ftohtë. “Ferma e Kafshëve” mbeti jashtë kufijve të bllokut lindor, deri në rënien e BRSS, dhe më vonë Emiratet e Bashkuara Arabe, e ndaluan atë për paraqitjen e derrave si personazhe kryesore, të cilat disa e konsideruan si në kundërshtim me vlerat islame.
“Tropiku i kancerit” nga Henry Miller (1934)
“Nuk jam i sigurt se do të botohej sot,” tha Tom Ayling nga Jonkers Rare Books, i cili shet botime të kufizuara të romanit gjysmë-autobiografik të Millerit, për jetën si një shkrimtar në vështirësi, në Paris. Përhapja e skenave të dhunshme të seksit dhe e gjuhës mizogjene, do të ishte një shitje e vështirë për audiencën moderne, argumentoi ai. Vetëm, Obelisk Press, një medium më i njohur për shpërndarjen e pornografisë, do të botonte “Tropiku i Kancerit” në vitin 1934. Doganat e SHBA e ndaluan librin po atë vit, por ai qarkulloi në tregun e zi, derisa Gjykata e Lartë e shpalli atë jo të turpshëm më 1964. Turqia e nxori të jashtëligjshme romanin, që në vitin 1986.
“Lady Chatterley’s Lover” nga DH Lawrence (1928)
Agjenti i Lawrence e këshilloi autorin se përralla e tij e rrezikshme nuk mund të botohej në MB, për shkak të përmbajtjes së saj seksualisht eksplicite dhe përshkrimit të marrëdhënieve të atëhershme tabu midis anëtarëve të klasave të ndryshme shoqërore. Autori përfundimisht siguroi një shtypje të kufizuar në gjuhën angleze nëpërmjet një botuesi italian. “Lady Chatterley’s Lover” nuk u botua në Mbretërinë e Bashkuar deri në vitin 1960, ku u bë edhe objekt i një gjyqi historik të turpësisë, të luftuar nga botuesi, Penguin Books kundër shtetit. Penguin fitoi dhe, në ditën e parë që romani u bë i disponueshëm, u shitën 200,000 kopje. Libri u ndalua më pas në Kinë në vitin 1987, me arsyetimin se do të “korruptonte mendjet e të rinjve dhe gjithashtu është kundër traditës kineze”, megjithëse është e paqartë nëse ndalimi zbatohet ende.
“Uliksi” nga James Joyce (1922)
Revista amerikane “The Little Review” fillimisht serializoi opusin magnum të Joyce-it, por pasazhet seksuale të veprës, veçanërisht një skenë masturbimi, rezultuan në një gjyq të turpshëm dhe seriali u ndërpre. Mbretëria e Bashkuar e ndaloi gjithashtu “Uliksin”, por Xhojsi gjeti një botues në Paris për të shtypur veprën në tërësi për herë të parë në vitin 1922. Libri u bë shpejt një hit i tregut të zi, edhe pse kopjet u kapën dhe u dogjën nga Shërbimi Postar i SHBA-së dhe në portet britanike. Por në vitin 1933, një gjykatës amerikan vendosi se libri nuk ishte i turpshëm dhe filloi të qarkullonte gjerësisht. “Uliksi” që atëherë është konsideruar si një nga kryeveprat e letërsisë moderniste. Në kundërshtim me censurën iraniane, libri u përkthye së fundmi në persisht për shpërndarje të paligjshme në vend.
“120 Ditët e Sodomës” nga Marquis de Sade (1904)
Shkruar në Bastille gjatë revolucionit francez, autori u ndërpre kur burgu u sulmua nga kryengritësit dhe nuk e mbaroi kurrë tregimin. Por “120 Ditët” mbetet ndër veprat më famëkeqe të letërsisë, me fetishe të shthurura, orgji të lagura me gjak, tortura dhe pedofili. Libri u botua fillimisht në Gjermani në vitin 1904 dhe më pas u ndalua në të gjithë Evropën për pjesën më të madhe të shekullit të 20-të. Një adaptim filmik i vitit 1975 nga Pier Paolo Pasolini, u ndalua gjithashtu në disa vende. Koreja e Jugut e ka ndaluar librin dy herë këtë shekull dhe tani ai mund të shitet atje vetëm në një kapak plastik të mbyllur për të rriturit 19 vjeç e lart.
Për CNN: Kieron Monks
Përgatiti: Albert Vataj
