Nga Albert Vataj
“Nuk kam paragjykime të racës, grupshtresës sociale apo përkatësisë religjioze. Gjithçka që ka rëndësi për mua është të di për një burrë, se si ai është një qenie njerëzore: kjo më mjafton… nuk mund të ishte më keq.”
Në këtë mendim rrëqethës mund të kapet këndvështrimi pesimist mbi natyrën njerëzore të një prej gjigantëve të letërsisë amerikane, i njohur me pseudonimin Mark Twain, që rrjedh nga një shprehje zhargon e përdorur në industrinë e lumenjve në SHBA nga varkëtarët që eksploronin ujërat për të raportuar me zë të lartë thellësinë dhe kështu lehtësojnë manovrat: “nga shenja, dyfish” që përkthehet nga shenja, dy (koha e nënkuptuar). Një paralajmërim që synon komunikimin e një thellësie që nuk paraqet asnjë rrezik dhe që është afërsisht 3.7 metra.
Pak janë ata që bënë atë që ai arriti të bënte, përmes krijimit, përmes një natyrshmërie që nuk përngjasin prej asnjë të mëhershme dhe që shpërfaqshëm i qaset një realiteti të ngurtësuar në mendësi dhe paragjykime, në apati dhe frikërash për të sfiduar me shpirt.
Letërsia e tij është ngulitur tek ne përmes aventurave të pazakonta fëmijësh, të cilat në thelb mëkojnë një nevojë për liri dhe eksplorim, një ngulm për të sfiduar përmes asaj që gjithë të tjerët rreken ta vrasin duke e mbajtur nën një trysni mbytëse. Humori i tij i hollë, aventurat e personazheve fëmijë, ajo filozofi e çliruar nga çdo kompleks dhe shtirje, tejdukshmëria e shpërfaqjes së një shpirti që nis të kumtojë përmes zemrës dhe pafajësisë së një fëmijë që duke gabuar mëson për jetën dhe për njerëzit, për kohën dhe mënyrën se si duhet të ngrihen tempujt e madhështive njerëzore dhe se si realiteti dhe çiltërsia për të sfiduar duhet të ndeshen me hipokrizinë dhe llojshmërinë e maskave, pas së cilave mbrohen jo vetëm njerëzit, por edhe shpirtja e tyre.
Anti-skllavëri, anti-racist, anti-revolucionar, anti-imperialist, filantrop dhe mizantrop, Samuel Langhorne Clemens, u lind më 30 nëntor 1835, në qytetin e vogël të Floridës, që ndodhet në Misuri.
Ai u rrit në Hannibal, një qytet port me pamje nga Misisipi dhe që do të jetë një burim frymëzimi për sfondin e peizazhit të romaneve të tij më të famshëm.
Fëmijëria e tij, e tronditur nga vdekje të shumta, e kaluar në një shtet skllevërish dhe padrejtësishë, të shkaktuara ndaj afrikano-amerikanëve do të jenë një temë e përsëritur në krijimtarinë e tij letrar.
Një djalë rebel, ai fillon të pijë duhan në moshën 9-vjeç dhe tregon një neveri të konsiderueshme ndaj shkollës, të cilën më pas do të detyrohet ta lërë për shkak të vdekjes së babait. Situata e varfërisë në të cilën është zhytur familja, në fakt e sheh qasjen e tij të parakohshme ndaj botës së punës në moshën vetëm 12-vjeçare si çirak në një shtypshkronjë.
Pasi mësoi punën e tipografit, ai fillon të bashkëpunojë në një revistë humoristike të themeluar nga vëllai i tij Orioni. Por në moshën 19 vjeç, ai u largua nga Hannibal dhe shkoi të punonte si tipograf në Nju Jork, Filadelfia, St Louis dhe Cincinnati, duke mësuar kështu rregullat e tregut të botimeve.
Pas një udhëtimi përgjatë Misisipit, i magjepsur nga kjo përvojë, ai realizon ëndrrën e kultivuar gjatë fëmijërisë së tij dhe, pasi ka marrë patentën e pilotit për anijet me avull, ai e kryen me entuziazëm këtë punë, duke lundruar nga viti 1857 deri në 1861. Ai gjithashtu bind vëllanë e tij të vogël të ndjekë atë në atë përvojë, por, për shkak të një aksidenti, ky i fundit humbet jetën dhe shkrimtari, i prekur thellë nga kjo humbje, nuk do të pushojë kurrë së qeni fajtor për vdekjen e të vëllait.
Gjatë Luftës Civile Amerikane ai e braktisi këtë profesion dhe u transferua në Nevada për të kërkuar ar. Pas kësaj aventure, ai iu përkushtua gazetarisë në San Francisko.
Është viti 1863 dhe që nga momenti kur nis të shkruajë për thirrjen e mëngjesit, kupton vokacionin e tij të vërtetë dhe publikon tregimin e tij të parë “Bretkosa që kërcen” , duke u bërë gjithnjë e më i pasionuar pas shkrimit. Kjo histori do të pasohet nga produksione të tjera narrative që do ta bëjnë atë të famshëm në të gjithë Shtetet e Bashkuara dhe më pas në të gjithë botën.
Duke u bërë edhe pedagog, ai udhëton shumë, veçanërisht në Evropë, në atë kontinent të vjetër, për të cilin kishte ndjerë gjithmonë një tërheqje të madhe, por i vjen keq që nuk ka mundur të kuptojë shumë vepra arti dhe bën një kritikë të ashpër për vendin e tij, të cilën ai nuk e kishte parashikuar, deri në ato kohë, studimin e historisë së artit.
Kontributi më i madh i Twain në letërsinë amerikane vjen nga shumë prej librave të tij, duke përfshirë “Aventurat e Huckleberry Finn”, “Aventurat e Tom Sawyer”, “Princi dhe të varfërit”,”Një amerikan në oborrin e mbretit Arthur” dhe autobiografike “Jeta në Mississippi”.
Veprat e tij kryesore, të cilat fillimisht u frymëzuan nga modeli picaresque, nxjerrin në pah kritikën e egër ndaj vendit të tij, të realizuar me humor të hollë, duke dhënë një përshkrim të saktë dhe të hidhur të klisheve amerikane të asaj periudhe, të ngjeshur në atë besim në të ardhmen e bashkuar, ndaj një optimizmi të stërmadh që e sheh si vlerën e vetme arritjen e pasurisë, mbi të cilën mund të ndërtohet ajo pafajësi puritane e zhytur në hipokrizi dhe mizori. Por kjo karakteristikë nuk i përket fatkeqësisht vetëm një njeriu mesatar amerikan dhe në pesimizmin e Twain-it, i cili përkeqësohet me kalimin e viteve, vihet në pah mosbesimi ndaj një njerëzimi hipokrit dhe oportunist.
Në veprat e tij të fundit “Njeriu që korruptoi Hadleyburg” (1900), “Çfarë është njeriu? “(1906) dhe “I huaji misterioz” (1916) Twain analizon, në formën e count philosophique, brishtësinë dhe vështirësinë e të jetuarit në një botë të pushtuar nga e keqja. Në këto tre veprat e fundit shpërthen fryma polemike dhe dilemat e brendshme të një shkrimtari shumë pranë ndjeshmërisë ekzistencialiste moderne.
Analiza e tij e pamëshirshme e shoqërisë kryhet me një stil novator që përdor gjuhën amerikane në mënyrë të paskrupullt, pa përjashtuar zhargonin, dialektin dhe gjuhën e folur.
Në produksionin letrar të viteve të tij të mëvonshme, vihet në pah shqetësimi dhe tjetërsimi tashmë i pranishëm në shpirtin e protagonistëve të romaneve të tij më të njohur.
I njohur kryesisht si një shkrimtar humorist, jeta e Twain në fakt tronditet nga vuajtjet e shumta që suksesi i madh letrar nuk arrin t’i zbusë.
Në fakt, shumë tragjedi do të godasin familjen e tij: nga katër fëmijët që pati me gruan e tij Olivia Langton, të martuar në vitin 1870, ai humb dy dhe një tjetër është prekur nga një sëmundje mendore. Pas vdekjes së gruas së tij, gjithashtu, goditur nga një krizë financiare, Mark Twain bie në një gjendje krize të thellë që rëndon më tej pesimizmin që ka qenë gjithmonë i natyrshëm në shpirtin e tij, edhe për shkak të dhimbjeve të mëdha që e shoqërojnë jetën e tij që në fëmijëri.
I lindur si një shkrimtar komik, Twain më pas bëhet një vëzhgues i shquar i gënjeshtrës dhe barbarizmit njerëzor, pa kursyer asnjë kritikë, shpesh të pandershme, ndaj fesë amerikane dhe lakmisë imperialiste të maskuar si qëllime të rreme civilizuese.
Këtij shkrimtari të madh, të konsideruar me të drejtë një personalitet i paprecedentë në historinë e letërsisë amerikane, i cili vdiq më 21 prill 1910 në Redding, pasi kaloi vitet e fundit të jetës në një depresion të zymtë, i kushtoj një përmbledhje nga më të rëndësishmet e tij.
Nderimet e shumta të marra, erdhën më pas, përfshirë diplomën prestigjioze të nderit në Letërsi nga Universiteti i Oksfordit, të cilat nuk arrijnë të ndryshojnë pesimizmin e Mark Twain ndaj asaj që ai e konsideron një specie, njeriun, pa asnjë mundësi shpengimi.
Përveç veprave të përmendura tashmë, duhet të kujtojmë edhe biografinë e “Joan of Arc”, “Wilson the nut” , “Një amerikan nga Connecticut në oborrin e mbretit Artur” dhe “Historia e Satanait të ri”.
Një autor që duhet rilexuar për të patur edhe një herë konfirmimin se asgjë nuk ka ndryshuar në një shoqëri që ende sot është fanatike dhe e drejtë dhe në të cilën shumica e të ashtuquajturve “shkrimtarë” bashkëkohorë ia kanë shitur veten hipokrizia mbizotëruese.
