Disa argumentojnë se Jezusi nuk ishte një njeri i vërtetë, por brenda disa dekadave të jetës së tij, ai u përmend nga historianët hebrenj dhe romakë.
Ndërsa miliarda njerëz besojnë se Jezusi i Nazaretit ishte një nga figurat më të rëndësishme në historinë botërore, shumë të tjerë e hedhin poshtë idenë se ai ekzistonte. Një studim i vitit 2015 i kryer nga Kisha e Anglisë, zbuloi se 22 përqind e të rriturve në Angli nuk besonin se Jezusi ishte një person real.
Midis studiuesve të Dhiatës së Re të Biblës së Krishterë, megjithatë, ka pak mosmarrëveshje se ai ka jetuar në të vërtetë. Lawrence Mykytiuk, një profesor i asociuar i shkencës së bibliotekës në Universitetin Purdue dhe autor i një artikulli të Rishikimit të Arkeologjisë Biblike të vitit 2015 mbi dëshmitë jashtëbiblike të Jezusit, vëren se as në kohët e lashta nuk kishte debat për këtë çështje. “Rabinët hebrenj që nuk e donin Jezusin ose pasuesit e tij e akuzuan atë se ishte një magjistar dhe i çonte njerëzit në rrugë të gabuar,” thotë ai, “por ata kurrë nuk thanë se ai nuk ekzistonte.”
Provat arkeologjike të Jezusit nuk ekzistojnë.
Nuk ka asnjë provë përfundimtare fizike ose arkeologjike të ekzistencës së Jezusit. “Nuk ka asgjë përfundimtare, as nuk do të prisja të ishte,” thotë Mykytiuk. “Fshatarët normalisht nuk lënë një gjurmë arkeologjike.”
“Realiteti është se ne nuk kemi të dhëna arkeologjike për pothuajse askënd që ka jetuar në kohën dhe vendin e Jezusit,” thotë profesori i studimeve fetare në Universitetin e Karolinës së Veriut, Bart D. Ehrman, autor i librit “A ekzistonte Jezusi?” Argumenti historik për Jezusin e Nazaretit. “Mungesa e provave nuk do të thotë se një person në atë kohë nuk ekzistonte. Do të thotë se ajo ose ai, si 99,99% e pjesës tjetër të botës në atë kohë, nuk pati asnjë ndikim në të dhënat arkeologjike.
Pyetjet e autenticitetit vazhdojnë të rrethojnë reliket e drejtpërdrejta të lidhura me Jezusin, të tilla si kurora me gjemba që ai mbante gjatë kryqëzimit të tij (një shembull i mundshëm është vendosur brenda Katedrales Notre Dame në Paris) dhe qefini i Torinos, një pëlhurë varrimi prej liri e zbukuruar me imazhin e fytyrës së tij.
Megjithatë, arkeologët kanë qenë në gjendje të vërtetojnë elemente të historisë së Jezusit në Dhiatën e Re. Ndërsa disa kundërshtuan ekzistencën e Nazaretit të lashtë, qytetin e tij biblik të fëmijërisë, arkeologët kanë zbuluar një shtëpi në oborr të gdhendur në shkëmb, së bashku me varre dhe një cisternë. Ata kanë gjetur gjithashtu prova fizike të kryqëzimeve romake si ajo e Jezusit, e përshkruar në Dhiatën e Re.
Dëshmia dokumentare jashtë Dhiatës së Re është e kufizuar.
Regjistrimi më i detajuar i jetës dhe vdekjes së Jezusit vjen nga katër Ungjijtë dhe shkrimet e tjera të Dhiatës së Re. “Këta janë të gjithë të krishterë dhe janë dukshëm dhe të kuptueshëm të njëanshëm në atë që raportojnë dhe duhet të vlerësohen në mënyrë shumë kritike për të vendosur ndonjë informacion historikisht të besueshëm,” thotë Ehrman. “Por pretendimet e tyre qendrore për Jezusin si një figurë historike – një çifut, me ndjekës, të ekzekutuar me urdhër të guvernatorit romak të Judesë, Ponc Pilatit, gjatë mbretërimit të perandorit Tiberius – dëshmohen nga burime të mëvonshme me një grup krejtësisht të pavarur e pa paragjykime.”
Brenda disa dekadave të jetës së tij, Jezusi u përmend nga historianët hebrenj dhe romakë në pasazhe që vërtetojnë pjesë të Dhiatës së Re që përshkruajnë jetën dhe vdekjen e Jezusit.
Historiani Flavius Josephus shkroi një nga tregimet më të hershme jo-biblike të Jezusit.
Historiani çifut i shekullit të parë Flavius Josephus, i cili sipas Ehrman-it «është shumë larg burimi ynë më i mirë i informacionit për Palestinën e shekullit të parë», përmend dy herë Jezusin në Antikitetet hebraike, historinë e tij masive prej 20 vëllimesh të popullit hebre që u shkrua rreth vitit 93 pas Krishtit.
Mendohet se ka lindur disa vite pas kryqëzimit të Jezusit rreth vitit 37 pas Krishtit, Jozefi ishte një aristokrat dhe udhëheqës ushtarak me lidhje të forta në Palestinë, ku ai shërbeu si komandant në Galile gjatë revoltës së parë hebreje kundër Romës midis viteve 66 dhe 70 pas Krishtit, megjithëse Josephus nuk ishte një ndjekës i Jezusit, “ai ishte aty kur kisha e hershme po fillonte, kështu që ai njihte njerëz që e kishin parë dhe dëgjuar Jezusin,” thotë Mykytiuk.
Në një pasazh të Antikiteteve Judaike që rrëfen një ekzekutim të paligjshëm, Jozefi e identifikon viktimën, Jakovin, si “vëllanë e Jezusit-që-quhet-Mesia”. Ndërsa pak studiues dyshojnë në vërtetësinë e tregimit të shkurtër, thotë Mykytiuk, më shumë debat rrethon pasazhin më të gjatë të Jozefit për Jezusin, i njohur si “Testimonium Flavianum”, i cili përshkruan një njeri “i cili bëri vepra të habitshme” dhe u dënua të kryqëzohej nga Pilati.
Mykytiuk pajtohet me shumicën e studiuesve, skribët e krishterë modifikuan pjesë të pasazhit, por nuk e futën atë me shumicë në tekst.
Taciti e lidh Jezusin me ekzekutimin e tij nga Ponc Pilati.
Një tjetër tregim i Jezusit shfaqet në Annals of Imperial Rome, një histori e shekullit të parë të Perandorisë Romake e shkruar rreth vitit 116 pas Krishtit nga senatori dhe historiani romak Tacitus. Në kronikën e djegies së Romës në vitin 64 pas Krishtit, Taciti përmend se perandori Neroni fajësoi gabimisht «personat që zakonisht quheshin të krishterë, të cilët urreheshin për tmerret e tyre. Christus, themeluesi i emrit, u dënua me vdekje nga Ponc Pilati, prokuror i Judesë në mbretërimin e Tiberit.
Si historian romak, Taciti nuk kishte ndonjë paragjykim të krishterë në diskutimin e tij për persekutimin e të krishterëve nga Neroni, thotë Ehrman. Pothuajse gjithçka që ai thotë përputhet – nga një këndvështrim krejtësisht tjetër, nga një autor romak që përbuz të krishterët dhe bestytnitë e tyre – me atë që thotë vetë Dhiata e Re: Jezusi u ekzekutua nga guvernatori i Judesë, Ponc Pilati, për krime kundër shteti dhe një lëvizje fetare e ndjekësve të tij lindi pas tij.”
“Kur Tacitus shkroi historinë, nëse ai e konsideronte informacionin jo plotësisht të besueshëm, ai normalisht shkroi disa tregues për këtë për lexuesit e tij,” thotë Mykytiuk duke garantuar vlerën historike të pasazhit. “Nuk ka asnjë tregues të tillë të një gabimi të mundshëm në pasazhin që përmend Christus.”
Tekste të tjera romake i referohen Jezusit.
Pak para se Taciti të shkruante tregimin e tij për Jezusin, guvernatori romak Plini i Riu i shkroi perandorit Trajan se të krishterët e hershëm do t’i “këndonin himnet Krishtit si një perëndi”. Disa studiues besojnë gjithashtu se historiani romak Suetonius i referohet Jezuit duke vënë në dukje se perandori Klaudi kishte dëbuar judenjtë nga Roma që «po bënin trazira të vazhdueshme me nxitjen e Chrestus».
Ehrman thotë se ky koleksion fragmentesh nga burime jo të krishtera mund të mos japë shumë informacion rreth jetës së Jezusit, “por është i dobishëm për të kuptuar se Jezusi ishte i njohur nga historianët që kishin arsye për ta shqyrtuar këtë çështje. Askush nuk mendoi se ai ishte i sajuar.”
Christopher Klein www.history.com
Përgatiti: Albert Vataj
