Është hapur një galeri virtuale për të shfaqur historinë kulturore të Malit, e cila paraqet dhjetëra mijëra dorëshkrime të lashta të Timbuktu. Dorëshkrimet u kontrabanduan në siguri nga Timbuktu pasi grupet militante islamike morën kontrollin e qytetit në Malin verior në vitin 2012. Ato përmbajnë shekuj njohurish dhe studimesh afrikane mbi tema që variojnë nga matematika deri te tabelat astrologjike. “Në qendër të trashëgimisë së Malit, ato përfaqësojnë trashëgiminë e gjatë të dijes së shkruar dhe përsosmërisë akademike në Afrikë,” tha Dr Abdel Kader Haidara, një bibliotekar i njohur për kontrabandën e dorëshkrimeve nga Timbuktu, i cili gjithashtu ishte i përfshirë në projekt.
Koleksioni, i quajtur Mali Magic, gjithashtu kap kulturën maliane përtej dorëshkrimeve. Ai u krijua nga Google, së bashku me partnerë vendas dhe ndërkombëtarë. Ajo përmban një foto të vallëzimit të grupit etnik Dogon. Ai gjithashtu shfaq artin, si ai i vlerësuar me çmime Abdoulaye Konaté, dhe një imazh të ndërtuesve që suvatojnë Xhaminë e Madhe të Djenné, një vend i trashëgimisë botërore të UNESCO-s rreth 500 km (310 milje) në jug të Timbuktu.
Dokumentet e lashta fillimisht ishin shkruar në arabishten mesjetare, por tani janë përkthyer në anglisht, frëngjisht, spanjisht dhe arabisht moderne për t’i bërë ato më të aksesueshme, gjë që menaxheri i programit të Google dhe arkeologu dixhital Chance Coughenour i tha BBC-së se ishte i pari. “Bërja e një regjistrimi dixhital dhe kopje e dorëshkrimeve është shumë e rëndësishme dhe për herë të parë ne po sjellim frytet e punës sonë pas kaq shumë vitesh,” tha ai.
Për shekuj Timbuktu ishte një qendër kulturore në kontinentin afrikan, si dhe një qendër islame e të mësuarit. Xhamitë e qytetit luajtën një rol kritik në përhapjen e Islamit në të gjithë Afrikën Perëndimore në shekujt 15 dhe 16, sipas UNESCO-s.
Gjatë shtatë viteve të fundit, udhëheqësit tradicionalë të Malit, historianët dhe arkeologët dixhitalë kanë punuar shumë për të siguruar që dorëshkrimet e lashta, disa që datojnë në shekullin e 11-të, që përmbajnë historinë e pasur të vendit, të ruhen duke i dixhitalizuar ato.
Projekti paraqet një mundësi për njerëzit që të mësojnë nga ata që erdhën para tyre, tha Dr Haidara (më poshtë). Dixhitalizimi i këtyre dorëshkrimeve filloi me një thirrje në Google nga Dr Haidara në 2014. Ai e ftoi kompaninë të vizitonte Malin për të parë dorëshkrimet e njohura të Timbuktu dhe për të mësuar historinë se pse ata ishin në rrezik. Me të mbërritur ata gjetën tekste që përfshinin Kuranin e hershëm dhe disa me tema të ndryshme, duke përfshirë astronominë, matematikën dhe gjeografinë. Ekipi më pas kishte për detyrë që jo vetëm të kalonte nëpër qindra faqe për të bërë një regjistrim dixhital të tyre, por për t’i bërë ato tërheqëse vizualisht në internet. Deri në 40,000 faqe tani do të jenë të disponueshme në internet, duke mbuluar tema nga biologjia te muzika.
Është një projekt që njerëzit e Malit e kanë mbajtur sytë për shumë vite që kur militantët islamikë i vunë zjarrin bibliotekave në Timbuktu teksa u përpoqën të shkatërronin letrat e paçmuara. Gjatë një periudhe prej gjashtë muajsh, dorëshkrimet u kontrabanduan nga Timbuktu në kryeqytetin e Malit, Bamako, pasi koha po mbaronte për të shpëtuar dhe ruajtur dokumentet nga shkatërrimi i afërt.
Në vitin 2016, një anëtar i dyshuar i një grupi islamik, Ahmad Al Faqi Al Mahdi, u shpall fajtor për urdhërimin e qëllimshëm të sulmeve ndaj ndërtesave fetare dhe historike në Timbuktu nga Gjykata Penale Ndërkombëtare (ICC). Ai u dënua me nëntë vjet burg dhe kërkoi falje. Ishte hera e parë që gjykata në Hagë kishte gjykuar një çështje të shkatërrimit kulturor.
Megjithatë, ky projekt për ruajtjen e dorëshkrimeve të Malit nuk është përpjekja e parë. Universiteti i Cape Town filloi Projektin e Dorëshkrimeve Tombouctou në 2003, me një theks në “traditat e dorëshkrimeve në të gjithë kontinentin afrikan”, sipas faqes së internetit. Në mënyrë të ngjashme, Biblioteka e Kongresit të SHBA ka vënë disa nga dorëshkrimet të disponueshme në internet.
Nga Nomsa Maseko/ BBC News
Përgatiti: Albert Vataj
