Raffaello Sanzio da Urbino u lind më 28 mars ose 6 prill 1483 – 6 prill 1520), i njohur si Rafaelo, ishte një piktor italian dhe arkitekt i Rilindjes së Lartë. Puna e tij admirohet për qartësinë e saj të formës, lehtësinë e përbërjes dhe arritjen vizuale të idealit Neoplatonik të madhështisë njerëzore. Së bashku me Mikelanxhelon dhe Leonardo da Vinçin, ai formon trininë tradicionale të mjeshtrave të mëdhenj të asaj periudhe. Rafaelo ishte jashtëzakonisht produktiv, duke zhvilluar një punëtori jashtëzakonisht të madhe dhe, megjithë vdekjen e tij në moshën 37 vjeç, duke lënë një trup të madh pune. Shumë prej veprave të tij gjenden në Pallatin e Vatikanit, ku freskot e dhomave të Rafaelos ishin puna qendrore dhe më e madhja e karrierës së tij. Puna më e njohur është Shkolla e Athinës’ tek Stanza della Segnatura në Vatikan. Pas viteve të fillimit të tij në Romë, shumica e punës së tij u ekzekutua nga punëtoria e tij nga vizatimet e tij, me humbje të konsiderueshme të cilësisë. Ai ishte jashtëzakonisht me ndikim në jetën e tij, megjithëse jashtë Romës, puna e tij ishte e njohur kryesisht nga shtypshkronja e tij bashkëpunuese.
Pas vdekjes së tij, ndikimi i rivalit të tij të madh Mikelanxhelo ishte më i përhapur deri në shekujt XVIII dhe XIX, kur cilësitë më të qeta dhe harmonike të Rafaelos u vlerësuan përsëri si modelet më të larta. Karriera e tij bie natyrshëm në tre faza dhe tre stile, të përshkruara së pari nga Giorgio Vasari: vitet e tij të hershme në Umbria, pastaj një periudhë prej rreth katër vjetësh (1504–1508) duke thithur traditat artistike të Firences, e ndjekur nga dymbëdhjetë vite të ndezur dhe triumfues në Romë, duke punuar për dy Papë dhe bashkëpunëtorët e tyre të ngushtë.
Raffaello Sanzio, “Mosmarrëveshja e Sakramentit”, 1509. Salla e Segnatura, Muzeu i Vatikanit. Në këtë afresk madhështor, hosti i shenjtëruar mbizotëron qendrën midis Kishës zelltare, e përbërë nga teologë dhe besimtarë, dhe Kisha triumfuese, e përbërë nga profetë, shenjtorë dhe apostuj. Në këtë kumt triumfojnë tre figurat e Trinisë së Shenjtë. Shumë figura janë të njohura, ndër të cilët Dante Alighieri, Virgilio, San Tommaso dhe San Bonaventura.
Raffaello Sanzio, “Shkolla e Athinës” (1509-1510), Salla e Segnatura, Qyteti i Vatikanit. Afreska e famshme “Shkolla e Athinës” përfaqëson filozofinë. Filozofët më të mëdhenj Grekë shfaqen rreth dy mjeshtrave të padiskutueshëm të mendimit filozofik: Platoni, i cili na fton të shikojmë botën e “ideve”, dhe Aristotelin, i cili përkundrazi tregon me dorën e tij realitetin tokësor. Një detaj jashtëzakonisht i rëndësishëm mund të shihet në fytyrat e disa filozofëve të portretizuar me paraqitjen e artistëve më të rëndësishëm të Rilindjes. Në fakt, Leonardo, Bramante dhe Michelangelo mund të njihen përkatësisht në maskën e Platonit, Euklidit dhe Heraklitus. E gjithë kjo mund të interpretohet si përfaqësimi i një vazhdimësie midis botës antike dhe asaj moderne.
“Il Parnaso” (1510-11), Dhoma e Segnatura, Qyteti i Vatikanit. Sa i përket dëshirës për bukurinë, Raphael krijon një përfaqësim të malit Parnas, i konsideruar i shenjtë për perëndinë Apollo dhe Muzat, mbrojtës të artit. Poezia, gjithashtu një simbol i ngritjes njerëzore, I zgjimit të shpirtit dhe ndezjes së pasionit, I lëmimit të fjalës dhe hyjnizimit të toksores, është lartësuar në afreskun “Il Parnaso”, i cili përshkruan poetë të lashtë dhe modernë të mbledhur rreth Apollonit, i cili luan lirën, dhe Muzat, të cilat përfaqësojnë të gjitha artet.
Raffaello Sanzio “Virtytet”, Dhomat e Vatikanit. E mira festohet në pjesën në të cilën përshkruhen “Virtytet”. Virtyti kardinal i Drejtësisë shfaqet në dy afreske të mëdha, të vendosura në anën e dritares, të cilat paraqesin dy skena në institucionet e ligjit civil dhe kanunit. Në pjesën sipër dritares, Raphael pikturon tre virtytet e tjera thelbësore që janë sintezë e drejtësisë, janë shprehja e shpirtit dhe vitalitetit të saj: Forca, maturia dhe temperamenti. Tri virtytet teologjike janë përfaqësuar nga engjëjt e vegjël: Besimi tregon qiellin, Shpresa ka një pishtar në dorë dhe Bamirësia përpiqet të rrëzojë lisat.
Në këto afreske të ofruar të Stanza della Segnatura mund të kuptosh i gjithë klasicizmin e Raphaelt, i cili, me aftësi dhe gjenialitet krijues, arrin t’i japë vëzhguesit kompozime të mrekullueshme rigoroze simetrike. Personazhet e përshkruara janë të shumtë dhe secili prej tyre përpiqet të përcjellë një mesazh.
Raffaello Sanzio “Madonna and Child with Saint John” (“Madonna of the karrige”), 1513-1514. Firence, Pallati Pitti, Galeria Palatine. Një nga subjektet e preferuara të Raphaelit ishte ajo e Madonës dhe Fëmijëve, në të cilën, duke mos qenë i detyruar të pikturojë personazhe të vërtetë, ai mund të kënaqë ambiciet e tij krijuese në arritjen e idealit të të bukurës. Kompozime me një efekt iluzionist, theksojnë gjuhën gjestikulare dhe emocionale të mësimit të Leonardos dhe tregojnë pjekurinë stilistike të artistit që tashmë ka arritur të asimilojë, duke e përsosur atë, artin e atyre që me të vërtetë mund ta konsiderojnë veten mjeshtërit e tij. Sidoqoftë, megjithë ndikimet e tyre, Raphael do të vazhdojë të prodhojë një art që vë në plan të parë hirin dhe harmoninë, duke dhënë një shprehje që nuk e lejon veten të kapërcehet nga emocionet. Stili i tij do të hedhë themelet për Manierizmit dhe Barokut.
Raffaello Sanzio “Portret i Maddalena Strozzi”, 1506. As në këtë punë nuk ka paqartësi misterioze që përshkon kryeveprën e Leonardos dhe portretin, megjithëse kjo vepër është kryesisht realist, ka si qëllim të lehtësojë papërsosmëritë e gruas, duke e bërë vëzhguesin ta përqëndrojë shikimin e tij mbi të gjitha tek ëmbëlsia të vështrimit të saj dhe studimit material të pëlhurave që e mbulon atë. Idealizimi i grave, karakteristikë e periudhës së cilës i përket Raffaello, është trajtuar nga shumica e artistëve, të cilët tregojnë një përpjekje për të fshehur defektet e figurave femra, të përfaqësuara në më pak detaje sesa burrat. Kjo tablo rreket të ofrojë një lloj “Mona Lize” tjetër në Rilindjen e Artë, një “Xhokondë” me më pak mister dhe më shumë realiste, e cila vjen si një guxim i sprovës për të ndryshuar rregullin, për tu pajtuar me botën femërore, e cila është e përsosur në misionin e saj, edhe nëse ka diçka që nuk e përmbushë realen e saj fizike. Gjithsesi mjeshtri ka sjellë në këtë tablo një grua, një sintezë e gjithëpranimit të saj si mrekulli.
Albert Vataj
