Bashkëfajtorët: Firma gjermane në Erfurt “Topf&Söhne” ofroi krematorë për kampin e përqëndrimit në Auschvitc

Firma gjermane në Erfurt “Topf&Söhne” ofroi krematorë për kampin e përqëndrimit në Auschvitc, duke e bërë me këtë të mundur Holokaustin. Pas lufte ndjeheshin të gjithë viktima, por një stërnip lufton kundër harresës.

Auschvitc-Birkenau, Buchenvald, Dachau, Mauthausen. Kudo, ku shkelën pas luftës ushtarët e koalicionit kundër Hitlerit gjetën në kampet e përqëndrimit dhe shfarosjes pirgje me kufoma dhe krematorë, që mbanin logon e firmës „J.A. Topf & Söhne.“ Sipërmarrja e njohur gjermane ishte përqëndruar në biznese me organizatën nacionalsocialiste të SS-ve dhe ofronte pajisjet për kampet e shfarosjes, të cilët mundësuan gjenocidin masiv.
Firmë me famë botërore nga Erfurti
Firma J.A. Topf & Söhne“ u krijua në vitin 1878 nga Johannes Andreas Topf dhe u specializua për ndërtimin e makinerive të destilimit për birrën. Produktet e saj eksportoheshin në mbarë botën. Pas Luftës së Parë Botërore krerët e firmës iu kushtuan një biznesi të ri – furrave djegëse për krematorët e qytetit. Në kohën e Republikës së Vajmarit, furraprodhuesi i Erfurtit u ngjit në krye të sipërmarrjeve gjermane për shkak të „zbatimit optimal të rregullave të pietizmit“. Pas ardhjes në pushtet të Adolf Hitlerit, biznesi vazhdoi. Të dy krerët e firmës, Ludwig Topf dhe vëllai i tij, Ernst Wolfgang, ndërkohë anëtarë të partisë naziste, NSDAP madje mundnin të shihnin nga dritarja e zyrës së tyre malin Etterberg, ku nazistët nga korriku i vitit 1937 ngritën kampin e përqendrimit Buchenvald.

Ludwig dhe Ernst Wolfgang Topf

SS- bënë porosinë e parë për krematorë
Ky kamp përqendrimi u bë edhe porositësi i parë i krematorëve. Numri në rritje i viktimave, që ndërronin jetë nga torturat dhe sëmundjet, u kthye në problem serioz për drejtuesit e SS-ve të kampit nazist. Pas pushtimit të Polonisë në 1 Shtator 1939, kampet e përqendrimit mbushën me të burgosur të rinj. Në Buchenvald filloi vdekja masive. Që para luftës, SS-t ishin interesuar për mundësinë e ngritjes së furrave të djegies. Kryeinxhinieri, Kurt Prüfer në maj 1939 përpiloi dokumentin e parë „të furrës së vetëlëvizëse të nxehur me vaj për pluhurizimin“.
“Kjo furrë shënon një kthesë radikale në kulturën dhe ligjin e varrimit me djegie. Në të u dogjën njerëzit  si mbeturina“, shkruan Annegret Schüle, kuratore e qendrës përkujtimore në territorin e fabrikës së dikurshme.
Kush prodhon furrat më të mira për fabrikën e vdekjes?
Suksesi i parë e inkurajoi Prüfer. Ai u ofroi pastaj SS-ve një furrë me dy dhoma djegieje. Ishte ky model, i cili u përdor në vitin 1939 në Dachau. Pas kësaj inxhinieri ambicioz zhvilloi krematorin e parë për kampet e përqendrimit. Firma ishte kaq krenare për këtë arritje, saqë modelin e regjistroi si patentë. „Qëndrimi i Prüferit, që ishte i karakterizuar nga vetëiniciativa, pa shqetësime morale, ishte simptomatik për botëkuptimin e kuadrit teknik“, thotë Rüdiger Bender, kryetar i grupit përkujtimor Topf & Söhne e. V. Ai thekson, se kryeteknikët nuk ishin patjetër nazistë të bindur. „Sipërmarrja nuk u detyrua asnjëherë të ndërtojë krematorë. Përkundrazi, ata përpiqeshin të dilnin kundër konkurrentëve si Heinrich Kori nga Berlini“, thotë Schüle.

Territori i firmës, Erfurt 1935

Pjesërisht me iniciativën e tyre, inxhinerët konstruktuan krematorë me kapacitete gjithnjë e më të mëdha. „Gjithmonë me dëshirë për të shërbyer për ju“, shkruhej në letrat e firmës për SS-t. Pas vendimit të udhëheqjes naziste për të kthyer Auschvitc-Birkenaun në qendrën kryesore të Holokaustit arriti kulmin bashkëpunimi i prodhuesve të krematorëve. „Pasi SS-t zbuluan në Auschvitc, se me ‚Zyklon B‘ mijëra vetë eliminohen për disa minuta, problemi kryesor i tyre ishte, si t‘i zhduknin kufomat pa gjurmë“, shpjegon Schüle. Krematorët e Topf & Söhne mundnin ta zgjidhnin këtë problem.
Më 19. August 1942 krerët e SS-ve u takuan me Prüfer. Aty u vendos ndërtimi i tre krematorëve të mëdhenj. Kësaj iu shtuan më vonë dy të tjerë. Në vetën e vitit 1944 në Auschvitc u dogjën deri në 9.000 kufoma në ditë.
Ata e dinin për Holokaustin…
Për të vënë në punë këta krematorë, teknikët e Erfurtit, mes tyre edhe montuesi Heinrich Messing kaluan shumë kohë në Auschvitc. Ata kishin dijeni për vrasjet masive. Shumë domethënës është fakti, se Messing ishte komunist dhe anëtar i partisë KPD. Por kjo nuk e ndali atë të kryente porosinë në Auschvitc me përpikmëri të lartë dhe më shpejt, se ishte planifikuar. „Ai teorikisht mund ta sabotonte këtë porosi, ta vononte. Por ai nuk e bëri“, thotë Bender.
„Me teknikën për shfarosjen e njerëzve dhe eliminimin e kufomave firma nga Erfurti “J.A. Topf & Söhne” në fillim të viteve 1940 arriti vetëm 2% të xhiros së fitimit në ato vite“, thotë Schüle. Megjithatë ajo mund të shihet si „objekt ekzemplar studimor për bashkëfajësinë në Holokaust“.

Qendra përkujtimore Topf&Söhne

Krerët e firmës: njëri ndërron jetë, tjetri arratiset
Pas fundit të luftës në maj 1945, Ludwig Topf vrau veten. I informuar më parë nga oficerët amerikanë për arrestimin, ai kafshoi një kapsule me helm. Në letrën që la, ai nuk e shihte veten fajtor. „(…) Populli do viktimat e tij. Prandaj po e bëj këtë vetë. Kam qenë i ndershëm, e kundërta e një nazisti, këtë e di e gjithë bota.“ Vëllai i tij, Ernst Wolfgang u arratis në zonën perëndimore të pushtimit, ku ngriti një firmë të re. Hetimet kundër tij u pushuan. Vetëm libri i një viktime të kampeve të përqëndrimit, „Pushtet pa moral- një dokumentim mbi SS-t“, i risolli në mendje publikut gjermano-perëndimor aktivitetin e firmës në atë kohë. Kurse kryeinxhinieri Prüfer ndërroi jetë në një kamp sovjetik në vitin 1952.
Firma, e cila u konfiskua nga RDGJ dhe u shndërrua në një firmë për produktet e prodhimit të birrës, VEB, falimentoi në vitin 1994. E kaluara naziste e saj mbeti e panjohur. Vetëm, kur një nga trashëgimtarët e Topf, pas bashkimit të Gjermanisë u përpoq të rimerrte pjesë të firmës, opinioni u zgjua.

Hartmut Topf

Stërnipi lufton kundër harresës
Hartmut Topf, një stërnip i themeluesit të firmës, dhe gazetar e ka kthyer në mision të tijin zbulimin e hulumtimin e historisë së familjes për ta ruajtur atë për gjeneratat e ardhshme. „Pas rënies së RDGJ-së, pati një lajm në gazetë, se një zonjë Topf nga Gjermania Perëndimore kërkonte një kompensim në Erfurt“, thotë 85-vjeçari. „Ky ishte për mua një sinjal. Këtë moment thashë, prit një moment, këto para, nëse ka ende, duhet të jepen për edukimin politik apo për shoqatat e viktimave“, shpjegon ai.
Ideja për ngritjen e një qendre përkujtimore në territorin e fabrikës nuk u përshëndet fillimisht nga drejtuesit. Por në fund Topf dhe përkrahës të tij ia dolën që në vitin 2011 të ngrihej një qendër përkujtimore. Ekspozita aty informon për historinë e firmës. Edhe në Poloni, Topf duhej të përballej me paragjykime. Kur para dy vitesh ai tha emrin gjatë vizitës në Auschvitc, një i moshuar i tha. „Emri juaj nuk tingëllon mirë këtu“. „E di, prandaj edhe kam ardhur“, iu përgjigj Hartmut Topf.

Nga seria e reportazheve “Faj pa shpagim”, një projekt i Deutsche Welles në gjuhën polake me Interia dhe Wirtualna Polska. dw.com/zbrodniabezkary
DW