Nga Albert Vataj
Askush nuk do të besonte atë që ndodhi 2 korrikun e vitit 1990. Ishte dhe mbeti një akt i pashoq guximi dhe vetmohimi. Frika ishte mposhtur, së bashku me të edhe diktatura. Ajo kohë ka mbetur kujtesë në histori si dita kur ambasadat; ajo gjermane, franceze, italiane dhe greke, do të bëhen streha e parë e vullneteve të lirisë. Përtej atyre kangjellave dhe mureve rrethues, policisë dhe ushtrisë së diktaturës në agoni, përgjërimit dhe lotëve të prindërve, 5200 shqiptarë të moshave, gjinive dhe profesioneve të ndryshme, guxuan të provojnë fatin për një ditë më të mirë, për një të ardhme që vendi i tyre u’a kishte mohuar përdhunshëm për afro 45 vite. I kishte ardhur fundi një sistemi, kishte sosur sakaq durimi i një populli që mbahej me bukën e racionuar dhe propogandë. Flakët që e rrethqarkonin këtë qëndresë të fundit të diktaturës ishin afruar aq sa për të shpërthyer kjo mbarsje zemërate e tërbimi, kjo gulçimë zështerrur e padurim frelëshuar.
Edhe pse diktatura kishte filluar të shfaq shenjat e para të drobitjes, ata as që menduan se cili do të ishte fundi i kësaj aventure që filloi më 2 korrik dhe u finalizua dhjetë ditë më pas, më 12 korrik 1990, kur 5200 shtetas shqiptar që do të pajiseshin me pasaporta të vendeve pritëse, nisen drejt Portit të Durrësit ku do të marrin një anje të Kryqit të Kuq, për t’iu drejtuar Brindizit.
Nga çdo cep i Shqipërisë vërshuan të kurajshmit të sprovës së fatit, kryengritësit e diktaturës. Përkundër një regjimi policor represiv, një propogande terrori, ata nuk u ndalën, porovuan nëse krahët e tyre do të mund t’i bënin ballë qiejve të lirisë. Ata besuan te ëndrrat dhe guxuan duke u’a besuar këtë fatit dhe vendeve që ushqenin aspiratat e lirive dhe të drejtave të njeriut. Ikën pa ktheyr kokën pas, pa menduar për rrëzikun, pa u bindur përgjërimeve dhe lotëve të prindërve, të cilët nuk e ndalën vërshimin drejt lirisë, nuk i bënë ballë këtij uragani lirie.
Dhe u përshkallëzua kështu aventura e përmasave më të papara deri asokohë. Kamioni tip “Skoda” me 36 veta, drejtuar nga Ylli Bodinaku godet murin rrethues të ambasadës gjermane duke çelur kështu jo vetëm portën e një përfaqësie të huaj, por duke hapur rrugën drejt lirisë.
Brenda një jave numri i shqiptarëve që donin të largoheshin përmes ambasadës gjermane arriti në 3199. Rreth 2000 të tjerë strehoheshin në ambasadat e Italisë, Francës e Greqisë. Tiranës i kishte rënë një hije e errët ato ditë fillimkorriku, një hije që nuk do të mund t’ia largonin as emocionet e Kampionatit Botëror të Futbollit që zhvillohej në vendin fqinjë, Itali, as tam-tamet e propogandës komuniste. Policia dhe ushtria që mbante të rrethuar territorin e ambasadave, e cila do t’i braktiste në mënyrë të mistershme nuk e ndalën ëndrrën e atyre shqiptarëve të kurajshë për të besuar tek ardhmja. Kaq i vrullshëm ishte ky hov lirie sa nuk 
do të mund të vihej nën fre. Me gjithë përpjekjen e vazhdueshme të të gjitha llojeve dhe presionit të ushtruara, kjo dyndje s’do mund të ndalej. Përllosja e nderit të Shqipërisë komuniste, kësaj “parajse” të diktaturës po ekzekutohej si një marsh funëbër nën ritmin e hapave nëpër natë, nën shkulmin e pasioneve nëpër kraharore. Diktatura ramiziste do të dorëzohej. Muret e saj nisën të binin një e nga një. Nuk do të kishte kangjella, pranga dhe panik që do të mund të mbante të nënshtruar këtë shpirt lirie.
Ata që guxuan të besonin tek një jetë tjetër, tek liria në tokën e premtuar, nënshkruan fillimin e fundit të diktaturës, lëvizje e cila kishte pikënisur në Shkodër më 14 janarit 1990 me rrëzimin e torsit të Stalinit, për t’u finalizuar me Lëvizjen Studentore të Dhjetorit.
Ëndrra po bëhej realitet. Tirana s‘kish dëgjuar ndonjëherë një brohorimë si ajo e 3199 shqiptarëve në ambasadën gjermane, kur nga ballkoni i godinës ish-ambasadori, Ëerner Daum komunikoi lajmin e lejes së udhëtimit më 11 korrik.
Dhjetë ditët brenda ambasadave, gjermane, italiane, franceze dhe greke ishin ditët e agonisë së diktaturës, ditët më të vështira dhe më të makthshme që kanë kaluar jo vetëm ata që guxuan, por më së shumti familjet e tyre që mendonin orët e tmerrit të hetuesisë, burgjet, internimet. Lot gëzimi dhe hidhërimi përtypi fati i atyre ditëve në Tiranën e kapërcyellit të një epoke, e hapit të parë drejt lirisë.
Bota e ndaluar nuk ishte tashmë e huaj, ajo erdhi si një qiell që çelej për të pranuar vullnetet e lirisë dhe për të bërë me faj ata që në emër të pushtetit ndaluan gjithçka që kalonte caqet e mundësisë së zotërimit prej tyre. Nuk kishte më kthim pas. Fati gjithnjë shpërblën guximtarët dhe ata që besuan tek mrekullia e lirisë dhe ëndrrave ndoqën zemrën. Ikja jonë kishte nisur tashmë. Guximi kishte filluar me kapërcimin e mureve, kufinjve, deteve, rreziqeve… për të vijuar edhe sot, ndoshta jo tamam si një rrugë drejt ëndrrës, se sa si një dëbim prej mëmëdheut.
