Cdo gje ka nje fillese. Dhe fillesa e armiqesise, fatkeqesisht, ka nje date.
Ishte 21 apo 22 tetori i vitit 42 para Krishtit. Te nesermen forcat e Mark Antonit dhe te Cezarit te ri do te perballeshin ne nje beteje per jete a vdekje. Komandantet e te dy kraheve u jepnin zemer legjionareve – mercenare. Por ndersa Bruti skrupuloz dhe i drejte u fliste per shperblime te arsyeshme, Cezari i ri ambicioz dhe i paparashikueshem u tha mercenareve te legjioneve te tij:
” Luftoni dhe fitoni. Neqoftese fitoni te gjithe do te merrni toka ne vendet me te begatshme ne Itali.”
Plutarku shenon te ” Jetet Paralele ” :
” Antoni ( Mark ) dhe Cezari ( Gaius Julius ), u dhane mercenareve te tyre nje shperblim te perbindshem per fitoren. Ata debuan pothuajse nga e gjithe Italia banoret e qemotshem, duke ua dhene ushtareve trojet dhe qytetet e tyre, te cilat nuk u perkisnin ( mercenareve ), ne asnje menyre “. ( Shih Plutark ” Jetet Paralele ” Mark Bruti “. )
Legjionaret mercenare, kishin vetem krahun dhe shpaten. Ata u bene ate kohe pronare, dhe ” banoret e qemotshem ” u shpronesuan dhe u debuan ne mase.
Po kush ishin ata ” banore te qemotshem ” siç i quan Plutarku.
Ata ishin etrusket, qe i kishin dhene qyteterimin Romes dhe Gadishullit. Etrusket ishin nje popull vella me Iliret. Flisnin nje gjuhe , me disa ndrushime dialektore.
Etrusket ne nje mase te madhe kapercyen Adriatikun dhe u vendosen ne Epir, ku terrritore te medha ishin boshatisur nga ekspedita e gjeneralit romak Paul Emili. i cili kishte marre mbi 150 mije rober pas lufterave te vazhdueshme, dhe shkaterruar disa dhjetra qytete.
Etrusket, ose Tosket, emrin e tyre e mban sot krahina e Toskanës ne Itali, erdhen ne Epir si toskanë, dhe ky emer u ruajt edhe ne zonen e re ( Epir ) ku u vendosen dhe ne dialektit e gegnishtes – Toskënia.
Toskanet e ardhur e vendosur ne Epir sollen dialektin e tyre, i cili kishte kaluar ne filtra latine. Shume gjuhtare te huaj, duke njohur vetem dialektin e toskerishtes, e duke gjetur aq shume ngjashmeri me latinishten, jane nxituar ne perfundimet e tyre duke thene se Perandoria Romake permes latinishtes pothuajse e latinizoi shqipen.
Ka aq shume fjale te dialektit toske qe jane pothuajse te njejta me gjuhet latine, ne te kundert gegnishtja eshte pothuajse e njejte me homerishten.
Ardhjet e toskaneve apo etruskeve, ishte ne nje mase aq te madhe, sa dialekti i tyre u be mbizoteruese edhe ne fiset e vjetra vendase, ne dhe rreth Epirit sic jane Camet dhe Labet te cilet i mirepriten si nje popull vella.
Dalengadale dialekti etrusk – toske u be mbizoteruese ne territoret e Epirit.
Mbi Shkumbin ishin Geget, te vendosur aty qe ne koherat parake. Geget nuk jane nje fis, por nje grumbullim fisesh, te mbledhura aty nga territore shume me te gjera. Nga Durresi, Shkodra e Dalmacia, mbizoteronte dialekti shume i vjeter i Lelegeve te vjetersise, qe eshte i ndryshem shume nga ai maqedonas.
Dialekti i Shkodres – Dalmati ishte i tille, qe ne kushtet e mungeses se shkolles, pothuajse nuk kuptoheshin me njeri tjetrin., me tosket ne jug.
Tosket duke qene me te pakte ne numer, dhe me njefare kompleksi si cdo ardhes, gjithnje kane enderruar per nje supremaci dialektore, te cilen e arriten vetem ne kohen e diktatures komuniste.
Gjuhtaret e jugut bene feste kur ne veri u shkaterruan, u asgjesuan bazat e studimeve historike dhe gjuhesore, qe me se shumti ishte zhvilluar nga franceskanet. Ata jo vetem qe mohuan cdo gje te arritur nga franceskanet e medhenj, por u sulen kunder gegnishtes me te gjithe arsenalin perzhiorativ, duke ridikulizuar dialektin gege dhe geget ne pergjithesi, si maloke, reaksionare, agjente te perendimet etj etj.
Me se fundi ne vitin 1972, me diktat u vendos dilalekti toske, qe ne fakt e ka demtuar me shume gjuhen shqipe se asnje pushtues.
Eshte bere perpjekje per te fshire cdo pasuri te gegnishtes, e deri te fallsitete si ajo qe ka deklaruar pa turp e per faqen e tij te zeze njefare Emil Lafe, se ” gegnishtja nuk kishte tradite, prandaj u vendos si norme toskerishtja “.
Kur dikush, apo disa kerkojne pasurine e gjuhes se vjeter shqipe, skifteret -armiq te gegnishtes i sulen pa meshire duke i quajtur percares, e deri armiq. Tani se kush jane miqte e kush armiqte, kjo mund te gjendet vetem permes arsyetimit.
Ne fund po ju sjell nje mendim te Faik Bej Konices, i cili duke vrare mendjen se si duhet te jete nje gjuhe e njesuar per te gjithe shqiptaret perfundon:
‘ Mire do te ishte te merrej dialekti i Elbasanit, por fatkeqesisht dialekti i Elbasanit eshte dialekt gegë “.
Kushdo mund te pyese pa menduar gjate: – Pse fatkeqesisht ?
Po edhe nje gege mund te thote: – Fatkeqesisht Faik beu flet toskanisht.
Kjo eshte ne llogjiken e gjerave dhe te urrejtjes se toskerishtes se Faik Beut,por vetem, ndaj gegnishtes.
Por fatmiresisht asnje gege nuk e urren dialektin e vellezerve te tyre toske.
Te gjitha kostumet, kenget e vallet, doket e zonave te ndryshme jane nje pasuri e madhe e shqiptareve.
Pse dialekti gege shpallet i mallkuar !
http://www.kallnori.org
