Nga Albert Vataj
Profilizimi i një personazhi si William Blake është po kaq i vështirë sa zgjidhja e një rebusi. Ajo çfarë e bën këtë personalitet të artit londinez të vështirë për t’u deshifruar dhe përshkues përmes kumteve krijuese është se ai jetoi dhe krijoi mes dy botëve. Aq unike ishte në të kjo shkrirje dimensionesh sa ishte e pamundur të dalloje kufirin ndarës mes imagjinatives dhe reales së sendërtuar me lëndën e një shpirti të pasur. Ishte kjo veçanti që e ndau të gjallët nga të vdekurit e artistit. Ishte kjo e gjitha që la më shumë brenga se sa flatrime ëndërrtare në qiejt e famës, qiej të cilët nuk i pa kurrë sa merrte frymë derisa sa u shua.
Ky londinez mbuluar hirshëm me aureolat e lavdit, ardhur në jetë më 28 Nëntor 1757, as më pak e as më shumë lindi në përmasat e gjenialitetit, të cilat shtegtim fatit dhurojnë mundësinë e thjeshtë mos t’i njohësh kurrë inekzistentet dimensione të vdekjes.
Shkolluar si skalitës hekuri në “Royal Academy of Art”, denjësisht bashkëkohës i Gëtes, poet aq sa dhe ai, po aq sa poet edhe piktor, madje në kufij të paparashikueshëm të novatorizmit artistik krijues, para së gjithash guxoi të mbrujë ndër vargjet e tij imagjinatë brilante, ekstazë të vetkontrolluar, si dhe energji shpirtpërçuese të arsyes e të ideve, të mendimit e të marrëzisë, vërtetë të pa ndeshura që prej plejadës së iluminizmit e më tej.
Krijesë njerëzore e vlerësuar pa dyshim e papërsëritshme në unin e vet, aq sa dikush prej jush këtë çast mund të na kujtojë se, vetëm një hap e ndante dhe e ndan ende edhe sot prej kufijve të çmendurisë.
Pa dyshim, krijimtaria dritkrijuese e bëri të meritojë ta adhurojnë si një profet të poezisë, i cili interpretoi pa komplekse si krijimin hyjnor edhe realitetet historike, lirizmin e brishtë të dashurisë dhe raportet eterike e të ndërlikuara të evoluimit të qenies brenda strukturave të inkoshiencës, e sa e sa dukuri të tjera deri më atëherë pak të njohura, të cilat zbrisnin lehtazi në penën e tij, magjepsur nga fuqitë kontrastuese të psiqikës njerëzore që, në imagjinatën e poetit muza i vinte të vepronin sa pro dhe kundër njëra-tjetrës, në një botë privatësisht mitike, e cila thërret gjithkundi shkaqet dhe pasojat psikologjike të individit që e jeton intensivisht të vetin fat.
Moskuptimi prej bashkëkohësve, dhe madje më fort rizbulimi, tash na bën njëherazi të tokkjetojmë edhe në të ardhmen me këtë ikonë të kohëve të reja, apo më saktë: të kohëve pa kohë.
William Blake vdiq nga gurët në tëmth, në shtëpinë e tij në Londër, më 12 gusht 1827. Kryesisht panjohur gjatë jetës, ai tani konsiderohet një nga figurat më të rëndësishme në historinë e poezisë dhe arteve vizuale të epokës romantike.
Thuhet se Blake dorëzoi frymën e tij të fundit duke kënduar hymne dhe i lumtur. Asokohe gjendja ekonomike ishte e tillë sa bashkëshortja, Catherine Boucher, i’a pagoi me para borxh funeralin, poetit, piktorit dhe gdhendësit të shquar.
****
William Blake (28 Nëndor 1757 – 12 Gusht 1827) ishte poet, piktor, gdhendës dhe printues anglez. I panjohur në gjallje, Blake konsiderohet figurë themelore në historinë e poezisë dhe arteve vizuale të Epokës Romantike. Arti i tij e çon atë mbi artistët e tjerë britanikë. Përmbledhja e parë me simbole të ndryshme dhe shumë e pasur imagjinohet si “Trupi i Zotit” ose “Ekzistenca Njerëzore”.
Blake deklaroi superioritetin e imagjinatës mbi racionalizmin dhe materializmin e shek. XVIII. Keqkuptimet e kohës bënë që puna e tij të nënvlerësohej gjatë jetës, por ishin brezat e mëvonshëm ata të cilët vlerësuan rëndësinë e krijimtarisë që la pas.
Blake adhurohet nga kritikët për shprehshmërinë dhe krijimtarinë, filozofinë dhe nënkuptimet mistike brenda punëve të tij. I ashpër me kishën Anglikane, në fakt me të gjitha religjionet zyrtare, por nderues i Biblës, Blake u frymëzua nga idealet dhe ambiciet e revolucioneve franceze e amerikane, si edhe nga mendimtarët Jakob Böhme e Emanuel Swedenborg. Pavarësisht sulmeve të Blake ndaj feve, që edhe sot ngelen shikuese, mohimi i tij për fenë nuk ishte qëllim në vetvete. Me gjithë ndikimet e ndryshme, origjinaliteti i tij e bën të paklasifikueshëm.
Blake eksperimentoi me gdhendjen me acid, që e përdori për librat e punë të tjera. Procesi quhet edhe shtyp i ndriçuar, shkrim i poemave në pllaka bakri, dhe zhytjen në acid, nga ku dilte dizajni me reliev.
Që i vogël Blake pretendoi se shikonte vizione. I pari ishte 4 vjeç, kur artisti pa Zotin, i cili i zgjati kokën nga dritarja. 10 vjeç tha se pa një pemë plot engjëj me krahë. Kur i tha të atit në shtëpi, ai e përzuri i nxehur për gënjeshtrën. Një herë tjetër, Blake pa engjëj të ecnin mes kositësve të barit. Gjatë gjithë jetës ai pa vizione, të shoqëruara me tema të mrekullueshme fetare e imagjinare, të cilat e frymëzuan më shumë me punën shpirtërore.
Blake kishte një lidhje të ndërlikuar me filozofinë e Përndritjes. Sipas besimeve të tij vizionare, ai kundërshtoi këndvështrimin njutonian të universit. Për Blake, art ishte vizionar, jo intelektual. Ai besonte se artet ofruar njohuri në botën metafizike dhe potencialisht mund të shpengojë një njerëzimin që i kishte rënë në materializmit dhe dyshim.
“Unë duhet të krijoj një sistem, ose të skllavërohem prej atyre të njerëzve të tjerë. Nuk do të arsyetoj e krahasoj, puna ime është të krijoj” – ishte thënia e tij në njërin prej librave.
Nga jetëshkrimi i tij mund të citojmë se ai kaloi në Londer pjesën më të madhe të jetës. Djali i një familje të klasës punëtore, Blake studiuar artin si një djalë në akademinë e vizatimit e Henry Pars. Në 1772, ai filloi një mësim me gdhendësit komerciale James Basire dhe 1779 hyri në Akademinë Shkollat Mbretërore si një gdhendës.
Blake ka dokumentuar në shkrimet e tij se në vitet e para, ka pasur vizione engjëjsh dhe hijesh si dhe ka deklaruar se ka parë dhe ka biseduar me engjëllin Gabriel, virgjerëshen Maria si dhe figura te tjera historike. Duke filluar nga mosha 14-vjeçare, pati si mesuës për 7 vite, gedhendesin James Basire. Arti gotik dhe arkitektura paten një influencë të madhe tek Blake.
Mbrojtës më i rëndësishëm Blake-së dhe miku më i afërt ishte Thomas Butts, një nëpunës civil të begatë. Butts duket se ka blerë shumicën e prodhimit Blake deri rreth 1810, duke përfshirë një komision prej 50 pikturave tempera, 80 bojëra uji, të gjithë të një natyre biblike.
Në 1800, Blake u zhvendos në Felpham, pranë Chichester, me ftesë të poetit William Hayley, i cili ofroi atij punësim për tre vjet. Ajo ishte këtu se Blake fituan një qetësi shpirtërore dhe u prek thellë nga studimi i Milton. Ai u kthye në Londër në 1804 dhe filloi “Jeruzalemin”, një projekt ai ka punuar në deri në vdekjen e tij.
Në 1818, Blake u prezantua me mbrojtës të tij të dytë të madh John Linnell. Linnell porositur vepra të përfshirë të gdhendur në Librin e Jobit (1823-1826), si dhe një grup i ilustrimeve të Dantes Komedisë Hyjnore (1824-1827). Ai e bëri pagesat e rregullta për Blake deri në vdekjen e tij. Pavarësisht mbështetjes Linnell-së, Blake pasur probleme të konsiderueshme financiare gjatë viteve të tij më vonë dhe në 1821 ishte i detyruar të shesë të gjithë koleksionin e tij të shtyp. Në 1822, në këmbënguljen Linnell-së, ai ka marrë një grant nga Akademia Mbretërore.
Ne vitin 1783 u martua me Catherine Boucher, e bija e një tregetari perimesh, të cilën e mësoi të vizatonte dhe pikturonte.
Libri i pare i Blake, “Skeçe poetike”, doli në vitin 1783 dhe u ndoq nga librat, “Këngë të pafajshmërisë” (1789) si dhe “Këngët e eksperiencës” (1794). Poema e tij me e njohur ishte “Tigri”, pjesë e librit “Këngët e eksperiencës”. Në këto punime të tij, bota shihet nga pikëpamjet e një fëmije, por këto botëkuptime funksionojnë në të njëjtën kohë si alegori të eksperiencës së të mëdhenjve.
