Përpjekjet e para për të gjetur grua, ashtu sikurëse edhe librat e tij të parë, s’kanë asnjë sukses, shkruan Stefan Cvajg për Honode de Balzak.
“Shiko mos më gjesh ndonjë vejushë të pasur, – i shkruan së motrës ky idealist rinok i çuditshëm… dhe mua më ngre në qiell, në letrën e tij. Djalë i mirë 22-vjeçar, i pashëm, me sy të gjallë, xixëllues! E që do të jetë një bashkëshort i gatuar me brumin më të mirë që ka pjekur ndonjëherë qielli.
Vështrimi i tij u flet grave, aq pak, sa emri i tij i botuesve, dhe Balzaku te “Lëkura e Shagrenit” me gojën e heroit të tij, Rafael, përshkruan dështimet që ka pësuar në të ritë e tij.
“Shpirti im, duke ndeshur përherë në pengesa për të shfaqur dashurinë, u mbyll më në fund në vetvete. Shumë i çiltër prej natyre, u bëra pa dashur i ftohtë dhe fsheharak… shkruan Balzak, isha i ndrojtur dhe i ngathët. S’më besohej se zëri im t’i tërhiqte sadopak të tjerët. S’më pëlqente vetja, më dukej se isha i shëmtuar, më vinte turp të shihesha në pasqyrë. Megjithëse zëri i brenshëm që i përkrah njerëzit e talentuar në përpjekjet e tyre, më thërriste: -“Mos u lësho! Jepi!”
Me gjithë forcën që ndjeja hera-herë në vetmi, me gjithë shpresën që më jepte krahë, kur veprat e autorëve që publiku i priste me entuziazëm, i krahasoja me ato që endeshin në fantazinë time, prapë, si një kalama s’kisha besim te vetja. Isha viktimë e një ambicjeje shumë të madhe, pandehja se kisha lindur për punë të mëdha dhe e ndjeja se isha një hiçgjë.
Midis moshatarëve të mi takova një grup mburracakësh, që mbanin hundën përpjetë, thonin gjepura, uleshin pa droje pranë grave, që mua më dukeshin nga më hijerëndat, u thonin fjalë të paturpshme, brenin majën e bastunit të vet, dridheshin dhe përdridheshin që t’u pëlqenin atyre, mbanin nëpër gojë gratë më bukuroshe, sikur gjoja e kishin pleksur me ta, o thonin të vërtetën, a gënjenin, se kishin fjetur me secilën prej tyre. Hiqeshin sikur ishin ngopur me qejfe dhe kishin hequr dorë prej tyre, sikur i shihnin gratë më të virtytshme si një pré që mund të kapej më lehtë, sikur ata arriheshin të futeshin në dorë vetëm me një fjalë, me një gjest të guximshëm, a me një vështirim të paturpshëm!
Po e them me ndërgjegje të pastër e me dorë në zemër se të shtish në dorë pushtetin ose të fitosh një famë të madhe letrare, më dukej atëherë një triumf më pak i zorshëm se sa t’ia fitoje zemrën një gruaje të re, të bukur e të mençur nga shoqëria e lartë.
Kam adhuruar shumë gra së larg e për hirë të tyre do të isha shtruar çdo sprove të rëndë, do ti kisha lënë të më cfilitnin shpirtin, do të kisha shkrirë të gjithë forcat e mia, duke mos i’u trembur as sakrificave, as vuajtjeve, po ç’e do, ata zgjidhnin për dashnorë ca budallenj, të cilët nuk do ti qasja as si portier…
Unë isha padyshim shumë naiv për një shoqëri kaq artificiale, ku njerëzit rrojnë për sytë e botës dhe i shprehin mendimet e tyre me fraza të stisura ose me fjalë që i dikton moda. Kështuqë nuk dija se si të zija të flisja kur rrija i heshtur, as se si të heshtja kur isha duke folur. Me një fjalë, duke mbajtur përbrenda pasionet që më vlonin, duke pasur një shpirt të ndjeshëm siç u pëlqen grave, duke qenë i kredhur në një dalldi që ata e lakmojnë, duke pasur atë energjinë, me të cilën mburren budallenjtë, të gjithë gratë u treguan ndaj meje mizore dhe tradhtare…
Uh!
Të ndjesh se ke lindur për të dashuruar, për të bërë një grua të lumtur, e të mos gjesh dot as ndonjë Marselinë (Shërbyese, personazh i komedisë së Bomarshesë te “Martesa e Figarosë”), trime dhe fisnike, e të mos takosh dot njeri, as ndonjë vogëlushe, ndonjë vajzë kureshtare që ta sodisje!
Sa herë kam dashur t’ia heq vetes nga dëshpërimi!
