Nga Albert Vataj
Më 29 Qershor të vitit 1929, u lind Oriana Fallaci, ikona e gazetarisë dhe Zhan D’Ark e ambicies dhe vetmohimit të gruas në një rruzull dinjitetesh të nëpërkëmbura, anësishë dhe kufizimesh të mëdha që dikton predikimi i moralit të shekullit të XX e këndëj, strukur pas hekurave të konservatorizmit.
“Një pikë bojë mjafton për të zgjuar mendime në miliona njerëz”. Kjo pikë boje e penën e Fallacit ka bërë që bota të ndalë frymën kur flet për këtë gazetare të madhe italiane, për penën e ndritshme të gazetarisë në shekullin e XX. Kësisoj mund ta korrnizosh portretin e jashtëzakonshëm të Oriana Fallaci, gazetare dhe publicist, kronikane dhe shkrimtare, e cila ka plazmuar në eterin e shekullit të shkuar e në të tashmin, jo vetëm emrin dhe imazhin e femrës ngadhnjimtare, por edhe gruas vetmohuese për pasionin e saj të shenjtë, dëshmimin e lajmit, kushtrimin e zëshëm të lirisë së fjalës. Me Oriana Fallaci, gazetari, media, fjala e lirë, pasioni i bukur i informimit dhe komunikimit, marrin një kuptim të themeltë, shndërrohen në atribute të larta besimi. Ajo vajzë, ajo grua, ajo zemër e plasur e pamundësisë së shenjtërimit të nënës, i dha botës dhe fjalës së lirë, misionit të gazetarit, dinjitetin sakrifikues të kryerjes së detyrës me përkushtim, i dha atë që e pavdekësoi këtë emër, gruan që luftoi me penë dhe me zemër për liritë dhe të drejtat e gruas, në një botë ku ajo dhunohet mizorisht.
Bota i ka patur të hera-hershme këto shkrepëtima shëmbëllimesh që e ka të pamundur t’i rrok shpengimi i një përfytyrimi apo dëshirimi i një kumti krijues. Në botën e trazimit, ajo dëshmoi një gjenerim force të pamatshme që kumton pasioni i misionares së detyrës. Përfaqësimin dhe mbrojtjen e fjalë së lirë ajo e ktheu në besim. Ngriti një përmendore të gruas që sakrifikoi gjithçka për ëndrrën e saj. Përtej të mundshmes, ajo dëshmoi një sprovë. Shtyu më tej kufinjt që mbanin të kufizuar të drejtën e gruas për të qenë e pamatshme në triumfet e saj.
Për Oriana Fallaci: “Asgjë nuk të lëndon, trishton, dhemb më shumë se sa zhgënjimi, sepse zhgënjimi është një dhimbje që derivon gjithmonë nga një shpresë e shkuar, një humbje që lind gjithmonë nga tradhëtimi i besimit, ndryshimi i qëndrimit të dikujt apo të diçkaje tek e cila beson. E për ta duruar ndihesh e mashtruar, poshtëruar, viktimë e një padrejtësie që nuk e prisje, e një dështimi që nuk e meritoje, ndihesh e fyer, qesharake saqë herë pas here kërkon hakmarrjen, zgjedhje që mund të të bëjë të ndihesh i çliruar ndonjëherë, por që rrallë shoqërohet nga gëzimi dhe shpesh kushton më shumë se falja…
***
Për të kuptuar dhe vlerësuar më me objektivitet veprimtarinë si gazetare, duhet të konsiderojmë edhe qëndimin e Fallaci si “islamofobe”.
Në The Atlantic në një tekst të titulluar “Si mbahen mend dhe shahen shkrimet e Oriana Fallacit mbi islamizmin” nga Annabelle Timsit hidhet një vështrim në atë se çfarë biografia e parë e autorizuar e një gazetareje kontroverse italiane hedh një dritë të re mbi trashëgiminë e saj.
Ajo mbahet mend më së shumti – dhe shpesh shahet – (fillon artikulli) për pikëpamjet e mbështetura nga kjo frikë. Fallaci besonte se bota perëndimore ishte në rrezik të përfshihej nga islami radikal dhe, në fund të karrierës së saj, ajo shkroi tre libra për ta çuar përpara këtë argument. Ajo pohoi se muslimanët po kolonizonin Evropën përmes imigrimit dhe fertilitetit të lartë, dhe se pasiviteti i të majtës evropiane ndaj rreziqeve që ajo shihte do ta kthente Evropën së shpejti në një “koloni të Islamit”, një vend që ajo e quajti “Eurabia”.
Pikëpamjet e saj e kanë çuar atë që pas vdekjes të zhvillojë një reputacion si një e dashur e së djathtës ekstreme – një nder i dyshimtë që do ta shqetësonte gruan që ishte në jetë një aktiviste antifashiste. Një biografi e re, Oriana Fallaci: Gazetarja, Agjitatorja, Legjenda , thekson diversitetin e karrierës shumëngjyrëshe të Fallacit dhe bën që kritikët e saj të gabojnë kur e gjykojnë atë bazuar në shkrimet e saj për Islamin.
Fallaci ishte, për një gjë, një intervistues i burrave dhe grave të mëdha. Ajo ishte e kujdesshme ndaj pushtetit, pasi ishte rritur nën sundimin autoritar, dhe kënaqej duke e sfiduar atë. Në një nga shembujt më të famshëm, ndërsa ajo po intervistonte Ayatollah Khomeinin përpara Revolucionit Iranian të vitit 1979, ajo e acaroi aq shumë me pyetjet për të drejtat e grave, saqë Khomeini thirri: “Nëse nuk ju pëlqen veshja islame, nuk jeni të detyruar ta ndiqni atë. Çadori është vetëm për femra të reja dhe të respektuara.” Fallaci më pas hoqi çadrën nga koka e saj, duke thënë: “Unë do ta heq këtë leckë budallaqe, mesjetare”.
Për një personazh publik dhe provokator, ajo mund të jetë një person privat, gjë që e bën veçanërisht të spikatur publikimin e biografisë së saj të parë të autorizuar. Biografia e saj , Cristina De Stefano, bazohej në akses të paparë në të dhënat personale të gazetares. Unë fola me De Stefanon për trashëgiminë e Fallacit, manipulimin e kujtesës së saj dhe atë që ajo kishte të drejtë-dhe të gabuar-në lidhje me Islamin në Evropë. Më poshtë është një transkript i përmbledhur dhe i redaktuar i bisedës sonë.
Annabelle Timsit: Si ndikuan në karrierën e saj pikëpamjet e Orianës për islamizmin në Evropë?
Cristina De Stefano: Trilogjia e fundit e Orianës pothuajse shkatërroi karrierën e saj, kështu që ajo mori një rrezik të madh në publikimin e saj. Ajo nga një intelektuale e respektuar e krahut të majtë u konsiderua si një ikonë islamofobike e së djathtës ekstreme.
Por Oriana Fallaci nuk ishte një komentatore politike – ajo ishte një romanciere, ajo ishte një shkrimtare. Mendoj se, duke folur për politikën, ajo shpesh bënte pyetjet e duhura, si: Cili është pozicioni i Evropës ndaj kulturës islame brenda kufijve të saj? A është Europa gati të mbrojë vlerat e saj? Si mund të takohen dy kultura kaq të ndryshme?
Por nuk jam i sigurt që ajo ka dhënë përgjigjet e duhura. Ajo bëri akuza shpesh të thjeshtuara kundër myslimanëve evropianë; ajo ishte e dhunshme në shprehjet e saj dhe negative në pikëpamjen e saj për të ardhmen. Ajo ishte më shumë një profeteshë e katastrofës – një Kasandra, siç thoshte ajo – sesa një ofrues i sugjerimeve konkrete. Të kemi parasysh se këtu bëhet fjalë për një artiste, dikë që para së gjithash ishte e banuar nga krijimtaria e saj.
Timsit : A mund të më tregoni për identitetin e saj si feministe dhe pikëpamjet e saj për gratë muslimane?
De Stefano : Oriana kishte një përvojë të dorës së parë të Islamit. Ajo ishte një reportere lufte dhe mbuloi shumë konflikte në Lindjen e Mesme. Ajo ishte një nga të parat që kuptoi se Revolucioni iranian i vitit 1979 shënoi rikthimin e Islamit politik në skenën botërore.
Ajo [e dëshmoi] gjendjen e grave në Islam shumë herët, në vitet ’60, ndërsa udhëtonte nëpër botë për librin e saj, Seksi i padobishëm . Në të, ajo shkruante se vendet islame ishin burgje për gratë. Në të njëjtën kohë, ajo kurrë nuk ishte në pozicionin e prozelitizmit, ajo kurrë nuk u përpoq të sillte barazi në këto vende – ajo thjesht tha se nuk i pëlqente, por nëse ata donin të jetonin kështu, në vendet e tyre, ishte mirë nga ajo.
Problemi që ajo vuri në dukje ishte rreziku i ardhjes së këtyre vlerave të ndryshme në [Evropë] nëpërmjet emigracionit. Ajo theksoi se ne duhet të mbrojmë vlerat tona dhe duhet ta themi shumë qartë se emigrantët duhet të pranojnë rregullat tona.
Timsit: Por a mendonte vërtet ajo se vlerat islame ishin një kërcënim ekzistencial për Evropën? A ju?
De Stefano: Nuk besoj se [vlerat islame] janë të papajtueshme [me vlerat evropiane]. Ka vështirësi me integrimin e emigrantëve me besim të lartë në shoqëritë laike dhe kjo mund të krijojë probleme. Na duhet kohë për të gjetur një mënyrë për të bashkëjetuar. Në planin afatgjatë, jam optimist. Për këtë çështje, unë jam në një pozicion krejtësisht të ndryshëm nga Oriana [e cila], përkundrazi, ishte shumë pesimiste. Ajo ishte veçanërisht e shqetësuar për rolin e fesë në shoqëri dhe për gjendjen e grave.
Deklaratat dhe shkrimet e saj pas 11 shtatorit nuk ishin fryt i një arsyetimi të pjekur politik, por i një përzierjeje zemërimi, vetmie dhe sëmundjeje. Ajo po vdiste nga kanceri, e vetme, duke luftuar me kohën dhe duke shkruar librin e saj të fundit. Ajo ishte në fund të jetës së saj dhe sulmin ndaj Amerikës, e më pas ndaj Evropës, e konsideroi si fundin e botës.
Ishte islamofobike? Po. A jam dakord me të? Jo. Por a janë fjalët e fundit të një personi një arsye e mirë për të [mohuar] gjithë jetën e tij? Gjithashtu nr. Kjo është arsyeja pse e shkrova librin dhe kjo është arsyeja pse shpresoj se njerëzit do ta lexojnë: Doja të tregoja se ka pasur një Oriana tjetër më parë, një person që ka arritur gjëra të mëdha dhe ka qenë frymëzim për shumë gra.
Timsit: A mund të konsiderohet me të vërtetë feministe, nëse i përjashton gratë muslimane nga pikëpamjet e saj?
De Stefano: Pozicioni i Orianës si feministe ishte shumë interesant, sepse ajo nuk ishte pjesë e lëvizjes së feminizmit dhe shpesh ishte kritike. Ajo vuri në dukje kontradiktën brenda feminizmit. Për shembull, pas sulmeve seksuale të Vitit të Ri [2015] në Këln, shumë feministe në Evropë kishin frikë të inkurajonin ksenofobinë, ndaj heshtën. Nëse Oriana do të ishte aty do të ishte zemëruar me këtë heshtje. Ajo do ta kishte konsideruar si mungesë guximi – dhe mbi të gjitha lavdëroi guximin.
Ajo kurrë nuk ka marrë qëndrim për gratë myslimane, por asnjëherë nuk ka mbajtur qëndrim për gratë italiane. Ajo nuk ishte aktiviste. Unë do të thoja se ajo ishte një feministe në veprimet e saj, në jetën e saj.
Timsit: Çfarë ishte në veprimet e saj që ishin feministe?
De Stefano: Trashëgimia e saj [feministe] është historia e saj si një grua që ishte në gjendje të bëhej një gazetare me famë botërore gjatë një kohe kur gazetaria ishte profesioni i një burri; është shpikja e saj e një mënyre të re dhe personale të të bërit intervista politike; dhe janë miliona romane që ajo shiti në të gjithë botën.
Timsit : Çfarë mund të na mësojnë shkrimet e saj për ringjalljen e së djathtës ekstreme në Evropë?
De Stefano : Kur mendojmë për Orianën dhe politikën, ne priremi të mendojmë për Islamin. Por në fakt, qendra e ideve të saj politike dhe e obsesionit të saj nuk ishte Islami – ishte fashizmi. Për të, faza e parë e fashizmit është heshtja e njerëzve; dhe për të, Islami politik është një formë tjetër e fashizmit.
[Ajo] do të ishte shumë e tronditur nga ajo që po ndodh sot në Evropë. Ajo do të thoshte se duhet të jemi vigjilentë, sepse liria që kemi mund të na merret përsëri.
Timsit: A nuk merr parasysh mënyrat e ndryshme në të cilat Islami politik shprehet në të gjithë botën myslimane?
De Stefano: Ajo nuk ka eksploruar të gjithë gamën e Islamit të sotëm. Ajo nënvizoi ekstremet [sepse] e konsideronte veten në një betejë për qytetërim, dhe për këtë arsye shpesh ishte edhe vetë shumë ekstreme, [prandaj] akuzat për islamofobinë. Fokusi qendror i shkrimit të saj nuk ishte kundër një race apo një feje, por një qëndrim. Ajo pohoi se Islami politik është agresiv, ndërsa Evropa është shumë e turpshme për të reaguar ndaj tij. Ajo ishte e shqetësuar se kultura islame nuk ka frikë të pretendojë epërsinë e saj kulturore dhe fetare, ndërsa kultura evropiane nuk ndjehet rehat për mbrojtjen e vlerave dhe arritjeve të veta.
Mendoj se ka shumë sulme ndaj Orianës që janë hipokrite, në kuptimin që fokusohen tek forma, por nuk diskutojnë ato që tha ajo. Sigurisht që mund të kundërshtosh atë që ajo tha, por nuk mund ta mohosh që ajo bëri disa pyetje shumë të rëndësishme, të pakëndshme, të cilat duhet të marrin përgjigje edhe sot. Kjo ishte pika kryesore e trilogjisë së saj, [për të pyetur]: Evropë, a je gati të luftosh për vlerat e tua? Dhe Evropa nuk ka përgjigje për këtë pyetje.
Ju mund ta doni ose urreni atë që ajo shkroi, por ajo kishte shumë të drejtë kur tregoi se çfarë do të sillte e ardhmja. Sot Evropa po përballet me një krizë të vërtetë nga emigrantët dhe ajo e pa këtë.
Timsit : Pra, për të emigracioni ishte një mjet pushtimi?
De Stefano : Po. Ajo shkroi frazën e famshme, të tmerrshme, “Bijtë e Allahut rriten si minjtë”. Sigurisht, është e tmerrshme. Por ajo po thoshte se muslimanët nuk kanë nevojë të vrasin [jomuslimanët] – ata thjesht do të jenë më të shumtë në numër [jomuslimanë].
Problemi me Orianën dhe arsyeja pse shumë lexues nuk e pëlqejnë, është se ajo tha shumë gjëra të pakëndshme. [Pas Luftës së Dytë Botërore] kontinenti vendosi që lufta kishte mbaruar dhe se ne nuk do të luftonim më kurrë. Oriana i tha Evropës se, në fakt, lufta nuk kishte mbaruar; se Islami politik po e kthen luftën në kontinent.
Timsit : Cila është gjëja më e habitshme që mësuat për Orianën duke shkruar biografinë e saj?
De Stefano : Oriana bëri një feministe nga unë. Unë kam lindur në vitin 1967 dhe isha e bindur se feministët ishin të moshuar dhe jashtë modës. Duke shkruar për jetën e saj, kuptova se sa shumë gratë para meje duhej të luftonin për të punuar dhe jetuar si burrat, për t’u pranuar dhe njohur. Dhe përmes shkrimeve të saj, ajo më bindi se të drejtat që gratë [arritën] në të kaluarën mund t’u hiqen atyre—kështu që ne duhet të jemi vigjilentë gjatë gjithë kohës. Unë jam një person tjetër tani.
