Nga Albert Vataj
Askush nuk ka qenë më ndëshkues në kritikën e tij se sa Stefan Cvajg, ndaj qasje për të lënë në letërsi gjurmë po kaq inkandeshente sa ç’la në jetën prej rrufjani, Xhakomo Kazanova. Një “ambasador” i të gjithë poshtërsive, siç ishte ai, letërsia dukej se do ta purifikonte, ta përcillte të dlirë në botë tjetër shpirtin e këtij trupi të molepsur nga çdo ndyrësi e mundshme. Ai nuk ishte një djall, por Stefan Cvajg në monografinë kushtuar këtij ekzemplari, nuk i’a kursen flakët më të përbindshme të ferrit që ngjizi zemërata e tij, ndaj këtij gjahtari të paskrupullt idilesh të neveritshme. Dashnori legjendar dhe pasionanti frelëshuar krevator, mikluesi i damave dhe eksploratori i botës toksore dhe jargavitëse, tejkalon veten për tu mbushur kur ai po shpërbëhej, duke iu dhënë tekstshkrimit, krijimtarisë, pikërisht atëherë kur bota, krevatet me purteka bardhoshe, të cilave iu dha me mish e me shpirtë, e kishte flakur si një send të pavlerë. Kazanova në letërsinë botërore përbën një përjashtim.
Kazanova në letërsinë botërore përbën një përjashtim. Thjeshtë një çështje fati, e papershkruar, bëri që sharlatani i famshëm të ndodhej në Panteonin e Shpirtit krijues, aq i pajustifikuar, sa edhe Pons Pilati përpara Fesë. Mund të vësh në dyshim të qenurin e tij fisnik, po aq sa edhe atë titullin tjetër të Kalorësit të Saingaltit, të krijuar në një mënyre të pafytyre, nga disa shkronja alfabeti të mbledhura aty-këtu. Ato pak vjersha të improvizuara me ngut, diku midis tryezes së lojës dhe shtratit, për nder të ndonjë zonjëze, kundërmojnë erë myshku e zamkë akademike; madje për t’i shkuar deri në fund “Iskameronit të tij”, këshillohet një urti qëngji nën një lëkurë të regjur gomari. Kur i shtrenjti ynë Xhakomo Kazanova nis të filozofonte, rekomandohet të shtrëngoni mirë nofullat se mund t’ju ndrydhen nga hapjet e shpeshta të gojës.
Kazanova nuk i përket aspak fisnikërisë poetike, pavarësisht se nuk e ndal veten para mburrjes së poetit, ashtu siç nuk ka të bëjë fare as me Almanakune Gëtes. Edhe këtu ai është një parazit, i future pa pozitë dhe pa të drejtë. Por ama, megjithëse e di mirë se është një bir bushtre, një prift mëkatar, një ushtar i përbuzur, një lojtar me famën e baronit dhe një “batakçi me emër”.
Ky lojtar i përjetshëm nuk e njeh për
gjegjësinë e papërshkrueshme të një artisti të vërtetë, atë punë të mundimshme dhe titanike, vetmitare dhe të panjohur prej lexuesi, që kryhet shumë e shumë lega nën botën e ëmbël të ndjenjave, larg, shumë larg bashtinave ku shakadahen në dimensioned e përversit, jargavitjes dhe dalldisë, në minierën ngadhnjimtare të përkushtimit apokaliptik.
Ai nuk e njeh kurrqysh gëzimin plot angakth të të projektuarit dhe brengën e të krjuarit, të shkrira në njësh me të, brendi dhe sipërfaqe, ëndrra dhe botë rrethanore, që aq fort i ngjajnë asaj etje të përjetshme.
Ai nuk e njeh as nevojën e ndjeshme të formave për një mishërim tokësor dhe të ideve për të ndjekur tallazet e ftohta qiellore.
Ai, Kazanova, nuk i njeh netët pa gjumë, as ditët e hargjuara në punën krijuese plot përkushtim dhe shqetësim, për t’u dhënë formë fjalëve, në mënyrë që nëpërmjet thjerzës së të shprehurit, kuptimit, të shfaq qartë dhe plot ngjyra. Kësisoj nuk e njeh përjetimin përshkrues dhe depërtues të poetit.
Ky është pra Xhakomo Kazanova, dashnori legjendar, eposu i një mashkulli që zhgrrythet në shtretër e flirte si një derr në lluc, gjithnjë me të njëjtin pasion çmendurie, fal gjithnjë dhe gjithsejciles femër që i jepet të njëjten përbetim të paftyrë dashurie, petalet e të cilit bien ende pa u ngritur nga krevati, për tu hedhur në tjetër masë mishi të fshehur pas salltaneteve mondane të grave të kohës, grave që shkruan përjetësinë e tij.
Ky është pra ai megalloman sharlatan, që ka bërë të pamundurën për ti ikur përndjekjes së vështirësive të jetës, ai që deri sa mbylli sytë nuk gjeti motiv për të sakrifikuar për një kauz asnjë thërrime lumturi, asnjë grim qejf, asnjë orë gjumë, asnjë minut ëndjeve të tij kumtuese. Vetëm atëherë kur ta kenë shporrur si një qen e ta kenë përqeshur femrat, kur të ndjehet në vete lypsar i vetmuar dhe pafuqishëm, një hije e së shkuarës, e asaj jete të mbushur përplot me kotësira dhe netë dalldije, kur ta shohë veten plak dhe llafazan, ai do të harrohet në punë, sikur kjo të jetë rrangallë e jetës, për të cilën e ka marrë malli, dhe për të cilën ai është i denjë. Prej mërzitjes dhe bezdisë, i torturuar si në ferr nga gjëndja e rëndë shpirtërore si një gërdadhë plehrash pa dhëmbë, bëhet gati dyke hunguritur dhe grinder ti tregojë vetes 70-vjeçarë atë çka ai kishte jetuar. Kështu ai nis dhe rrëfen jetën e tij, pikërisht atë të vetmen gjë që ka patur dhe do të lërë trashëgim.
