Nikola Makiaveli (Nicolas Machiavel), ka qenë mendimtari i parë që hartoi teorinë e racionalizmit praktik, duke i kthyer kështu shpinën mendimit mesjetar, për të cilin qëllimi i çdo veprimi tokësor ishte dhënë që më përpara: vullneti hyjnor, frymëzimi platonik i shpirtit në unitet me Zotin e nderit, ose energjia vepruese dhe e dobishme aristoteliane (kërkimi i formave të zhvillimit superior, si për gjërat, ashtu edhe për qeniet e gjalla). Atëherë kur mendimi mesjetar i linte pak vend lirisë së vendimit të individit, që madje nuk kishte të drejtë të vendoste kundër urdhrit të Krijimit, pra kundër shpëtimit të tij, njeriu i Rilindjes është thellësisht i pushtuar nga ndjenja e jetës: ai mund dhe duhet të vendosë vetë, si individ, për atë që është e mirë dhe e drejtë për të.
“Princi” është një libër që këshillon një princ se si duhet të sundojë, por referenca e kohëpaskohëshme e ka kthyer atë në “Biblën” e sundimtarëve. Asaj i referohen dhe prej saj motivohen, ajo i frymëzon dhe ajo i përligj çdo poshtërsi dhe abuzim në emër të mbajtjes së pushtetit. Libra të tillë kishte shumë në kohën e Machiavellit, por libri i tij, ishte shumë i ndryshëm, sepse i kundërvihej moralit të kohës. Ai ishte shumë “ i ndershëm ndaj pandershmërisë” dhe vepra e tij u bë proverbiale për dinakërinë, mashtrimin dhe pabesinë në politikë. Ajo gjithashtu qe një sulm kundër bazës morale të jetës politike.
“Psalmet”
- Një bir nuk mund ta durojë me qetësi humbjen e babait të tij, por humbja e trashëgimisë së tij mund ta çojë atë në dëshpërim.
- Një sundimtar i mençur nuk duhet ta mbajë besën kurrë nëse duke bërë kështu do të jetë kundër interesave të tij.
- Para së gjithash, armatosu.
- Përfitimet duhet të jepen gradualisht, dhe në këtë mënyrë ato do të shijohen më mirë.
- Sipërmarrësit janë thjesht ata që e kuptojnë se ka pak ndryshim mes pengesë dhe mundësisë. Dhe janë në gjendje t’i kthejnë të dyja në avantazhin e tyre.
- Në mesin e të këqijave të tjera të shkaktuara nga që je i çarmatosur, kjo të bën të përbuzshëm; çka është një nga ato gjëra të turpshme kundër të cilave një princ duhet të jetë vigjilent.
- Perëndia nuk është i gatshëm të bëjë gjithçka, kështu do të na e heqë vullnetin tonë të lirë dhe atë pjesë të lavdisë që na takon.
- Urrejtja është fituar me anë të veprave të mira aq shumë sa me anë të veprave të këqija
- Ai që dëshiron të jetë i bindur duhet të dijë se si të komandojë.
- Kështu del se pothuaj që të gjithë Profetët e armatosur kanë qenë fitimtarë, dhe të gjithë profetët e paarmatosur janë shkatërruar.
- Unë nuk jam i interesuar në ruajtjen e status quo-së, unë dua ta shkatërroj atë.
- Nëse duhet bërë një lëndim ndaj një njeriu, atëherë ai lëndim duhet të jetë shumë i rëndë saqë nga hakmarrja e tij të mos kesh aspak frikë.
- Është më mirë të përftosh frikë se dashuri, në qoftë se nuk mund t’i përftosh të dyja.
- Është kënaqësi e dyfishtë të mashtrosh mashtruesin.
- Është shumë më e sigurt kur ta kanë frikën, sesa kur të duan.
- Është e nevojshme për atë që qeveris një shtet dhe rregullon ligjet e atij shteti me mendimin se të gjithë njerëzit janë të këqinj dhe se ata janë gjithmonë do të veprojnë sipas ligësisë në shpirtrat e tyre sapo që ata do të jenë të lirë.
- Nuk e nderojnë titujt njeriun, por njeriu i nderon titujt.
- Njerëzit janë shumë të thjeshtë dhe shumë të prirur për t’iu bindur nevojave të menjëhershme saqë një mashtruesi nuk do t’i mungojnë kurrë viktimat për mashtrimet e tij.
- Njerëzit janë shumë të thjeshtë dhe shumë të gatshëm ndaj dëshirave të momentit saqë ai që dëshiron të gënjejë gjithmonë do të gjejë dike tjetër që vuan nga dëshira për t’u mashtruar.
- Njerëzit duhet ose të mëshirohen ose të shkatërrohen plotësisht, sepse në qoftë se ju thjesht i fyeni, ata do të marrin hak, por në qoftë se ju i dëmtoni rëndë, ata do të jenë të paaftë për t’u hakmarrë, prandaj lëndimi bëhet kundër një njeriu duhet të jetë i tillë që të mos kesh frikë nga hakmarrja.
- Njerëzit ngjiten nga një ambicie tek një tjetër: së pari, ata kërkojnë të sigurojnë veten kundër sulmit, dhe pastaj ata i sulmojnë të tjerët.
- Njerëzit ose duhet të trajtohen bujarisht ose të shkatërrohen, sepse ata marrin hak për lëndime të lehta – për ato të rëndat nuk mund të hakmerren.
- Njerëzit i binden më pak atij që frymëzon dashuri se atij që frymëzon frikë.
- Natyra që na bëri ne prej katër elementeve, duke luftuar brenda zemrave tona për regjimentin, na mëson ne të kemi mendje aspiruese.
- Nuk arrihet kurrë ndonjë gjë e madhe pa rrezik.
- Asnjë vepër e jona nuk ka më shumë gjasa të ketë sukses se ajo që na e këshillon armiku teksa është gati për ekzekutim.
- Për njerëzit mund të themi në përgjithësi se ata janë të lëkundur, hipokritë, dhe të babëzitur për fitime.
- Një ndryshim gjithmonë lë rrugë të hapur për ndryshime të tjera.
- Ai që mashtron do t’i gjejë gjithmonë ata që e lejojnë veten të mashtrohen.
- Politika nuk ka lidhje me moralin.
- Princat dhe qeveritë janë shumë më të rrezikshme se sa elementët e tjerë në shoqëri.
- Masat e rrepta duhet të merren të gjitha menjëherë, në mënyrë që befasia e tyre të shkaktojë më pak fyerje; përfitimet duhet të jepen me pikatore, në mënyrë që ato të shijohen më shumë.
- Gjersa është e vështirë për t’u bashkuar të dyja së bashku, është më e sigurt kur ta kanë frikën se kur të duan, nëse njëra nga të dyja duhet të mungojë.
- Vonesa shpesh na e grabit mundësinë, dhe vënien e forcave tona në veprim.
- Dallimi në mes të fëmijëve dhe të rriturve, ndërkohë që është ndoshta e dobishme për disa qëllime, është në fund diçka e çuditshme, më duket mua. Ka vetëm ego individuale, çmenduri për dashuri.
- Fakti është se një njeri që dëshiron të veprojë virtuozisht në çdo mënyrë të mundshme, ndihet i pikëlluar në mesin e aq shumëve që nuk janë të virtytshëm.
- Metoda e parë për vlerësimin e inteligjencës së një sundimtari është që t’i shikojmë njerëzit që ai ka përreth tij.
- Themelet kryesore të çdo shteti, shtetet e reja si dhe ato të lashta dhe të përbëra, janë ligjet e mira dhe armët e mira. Nuk mund të kesh ligje të mira, pa armë të mira, dhe ku ka armë të mira, ligjet e mira në mënyrë të pashmangshme i ndjekin.
- Sa më shumë rërë të ketë rrjedhur nga klepsidra e jetës sonë, aq më qartë ne duhet të shohim nëpërmjet saj.
- Sundimtari i ri duhet të përcaktojë të gjitha lëndimet që ai do të duhet të shkaktojë. Ai duhet t’i shkaktojë ato një herë dhe për të gjithë.
- Ai i cili ia përshtat politikën e kohës, përparon, dhe nga ana tjetër politika e atij që përplaset me kërkesat e kohës, nuk përparon.
- Premtimin e dhënë ishte një domosdoshmëri e së kaluarës: fjala e thyer është një domosdoshmëri e së tashmes.
- Njeriu i mençur e bën menjëherë atë çfarë budallai e bën në fund.
- Dëshirojnë për të fituar më shumë është pa dyshim një gjë shumë e natyrshme dhe e zakonshme, dhe kur njerëzit kanë pasur sukses në këtë, ata janë vlerësuar gjithmonë dhe jo dënuar. Por kur atyre u mungon aftësia për ta bërë këtë dhe prapë duan të fitojnë më shumë me çdo kusht, ata meritojnë dënim për gabimet e tyre.
- Ka tri lloje të shërbimit të fshehtë: një lloj i kupton gjërat për vete, tjetri vlerëson atë që të tjerët mund ta kuptojnë, i treti nuk e kupton as për vete as nëpërmjet të tjerëve. Lloji i parë është i shkëlqyer, i dyti i mirë, dhe lloji i tretë padobishëm.
- Nuk ka luftë për t’u shmangur, por vetëm mund të shtyhet për avantazhin e të tjerëve.
- Nuk ka asnjë shenjë më të sigurtë të kalbjes në një vend se të shikosh ritet e fesë të mbajtura me përbuzje.
- Nuk ka asgjë më të vështirë për ta marrë në dorë, më të rrezikshme për ta kryer, ose më të pasigurt në suksesin e saj, se sa për të marrë rolin udhëheqës në futjen e një rendi të ri të gjërave.
- Për të kuptuar natyrën e njerëzve duhet të jesh një princ, dhe për të kuptuar natyrën e princit, duhet të jesh një njeri.
- Lufto vetëm kur është e nevojshme, armët janë të lejueshme kur nuk ka shpresë tjetër përveç armëve.
- Lufta duhet të jetë studimi i vetëm i një princi. Ai duhet të konsiderojë paqen vetëm si një kohë sa për t’u mbushur frymë, çka i jep atij kohë të lirë për të shpikur, dhe e furnizon atë me aftësinë për të ekzekutuar planet ushtarake.
- Ne nuk mund t’ia atribuojmë pasurisë apo virtyt atë që është arritur pa asnjërin prej tyre.
- Kur të çarmatosësh popullin, ti fillon t’i poshtërosh ata dhe të tregosh mosbesim ndaj tyre ose nëpërmjet frikës ose nëpërmjet mungesës së besimit, dhe të dyja këto mendime burojnë urrejtje.
- Kur vullneti është i madh, vështirësitë nuk mund të jenë të mëdha.
- Kushdo që pushton një qytet të lirë dhe nuk e shkatërron atë, kryen një gabim të madh dhe mund të presë që të shkatërrohet ai vetë.
- Kush dëshiron sukses të vazhdueshëm duhet të ndryshojë sjelljen e tij me kohën.
