Gjatë kohës që e kam lexuar Afrikanin, e kam plotësuar mendimin se Afrika është vetëm një pjesë e vogël e asaj që e kemi njohur nga shkolla, librat ose filmat. Një Afrikë e prezantuar kryesisht prej të huajve. Libri “Afrikani” i Le Clézios më është dukur si një bashkëudhëtim për ta parë dhe njohur Afrikën më mirë, në fakt për ta rinjohur.
“Afrika që tashmë po më merrte fytyrën, po më jepte një trup të dhimbshëm, në ethe, që Franca ma pati fshehur në dhimbjen plogështuese të vatrës së gjyshes, pa instikt, pa liri”. Ky fragment nga kapitulli i parë, Trupi, nuk më është dukur se flet për dallimin ndërmjet qytetërimeve, aq sa për përjetimin e të jetuarit në kontinentin e vjetër.
Udhëtimi i tij tek i ati, që për 22 vjet me radhë kishte punuar si mjek në kuadër të kolonive, shënon ndryshimin e botës për të, ose perceptimin e botës nga ana e tij. Para të tjerave, ai nxjerr në pah një liri të munguar. Prapa kishte lënë Evropën që shquhet për qytetërim, zhvillim, liri dhe të drejta të njeriut. Në aktin e rikrijimit (është një kohë bukur e gjatë nga fëmijëria e tij në Afrikë), trupat e zhveshur pranë njëri- tjetrit (në Ogoja), në harmoni me natyrën, e kanë domethënien e lirisë së vërtetë njerëzore, të lirisë që ai nuk e kishte njohur kurrë më parë. Në start, Afrika, është vendi ku njeriu pëson një dehje të pazakontë, dhe jo vetëm nga ajo që shkakton natyra.
Shtëpitë e kasollet prej druri, savanet, palmat, fushat e pambarimta, lumenjtë e rrëmbyeshëm, etj, dhe gjithandej fëmijë zezakë të veshur me pantollona të shkurtëra kaki, janë shmangie nga paragjykimet racore dhe konfuzionet e politikave ditore. Nga ato që shpeshherë, për qëllime të caktuara, shihen vetëm anët e errëta dhe dallimet ndërmjet qytetrimeve.
I Ati i tij, i përballur edhe me luftën për t’i shëruar të sëmurët në vise të ndryshme të Afrikës, gjatë viteve të qëndrimit atje, do të mësojë se në vendin e tij të dytë, lufta mund të duket si diçka e përhershme si; luftë njerëzish ndërmjet tyre, luftë ndaj varfërisë, luftë keqtrajtimesh dhe korrupsioni të trashëguar nga kolonizimi, etj. Në “shëtitjen” e këtij libri, lexuesi kalimthi do të njihet edhe me shumë probleme të Afrikës, siç janë mizoritë në Afrikë, krimet makabre që në disa arrinjnë deri në shkallën e gjenocidit…
Le Clézio, nuk bën pjesë ndër ata autorë që para së gjithash mund të shihen si profetë, që parashohin ose bëjnë përpjekje për ta ndryshuar botën. Atij më tepër i pëlqen roli i raportuesit të realitetit, si dëshmitar i asaj që e ka njohur, që ka përjetuar. Ndaj në vazhdimësi rrëfen, përshkruan, jep informatën, dhe kur duhet për të dhënë mendimin e tij, ndalon, për të pritur mendimin e lexuesit.
Libri “Afrikani “ ka shumëçka për t’u pëlqyer, për t’u marrë si shembull, ndër to, mjeshtëria për të kaluar në thesarin e kujtesës. Tek ky autor e kemi forcën e një udhëtimi në të shkuarën me anë të librit, ku në çast ti je aty dhe situata është në prani, ose përpara teje.
“Jam në kabinen e anijes që shkon ngadalë përgjatë bregut në Conakry, Fretown, Monrovia…”
Pra befas, në mënyrë të jashtëzakonshme, lexuesi është atje ku e zbret autori.
Historitë njerëzore, veçmas tragjeditë, gjithnjë kanë shërbyer për vepra arti, ndoshta se përvoja i shërben gjithnjë artit, letërsisë. E në anën tjetër, njerëzit në përgjithësi nuk e kanë gjithnjë aftësinë e të rrëfyerit. Madje nuk e kanë as fuqinë e të shkruarit në mënyrë intenzive.
Le Clézion, tashmë të përkthyer edhe në shqip, e kisha të lehtë ta lexoj. Të lehtë në kuptimin që proza e tij nuk do përqendrim të veçantë.
Befasia më dilte tek vlera e një shkrimtari i cili vetëm disa muaj më parë vështirë njihej në tryezat e letrave, sidomos jashtë vendit të tij. Të Atin e “Afrikanit”, në tetor të vitit të kaluar nuk po e njihnin as vetë konkurrentët e tij për çmimin Nobel. Dhe tani, i njohur kudo, librat e tij me hov përkthehen gjithandej nëpër botë, lexohen, shkruhet për to, etj. Gjithnjë duke çuar përpara faktin se vlera është dominante në shkrimin e tij. Kurse fama i erdhi shumë më vonë.
Proza e tij e shquar për aventurën poetike dhe stilin e jashtëzakonshëm që përcakton edhe ritmin e ngutshëm të leximit, mund të veçohet edhe për dhjetëra arsye të tjera. Ndër to, kalimi nga njëra situatë narrative tek tjetra, ndryshimi i kohës së rrëfimit, vetës, etj.
