Nga Albert Vataj
Gjithçfarë mban emrin e këtij iluministi të madh, këtij klasiku ngadhënjimesh të epërme është jeta dhe shkulmi i shpirtit të tij të trazuar. Një jetë që nis që në vogëli me përplasje atërore rreth përzgjedhjes së rrugës së jetës, që vazhdon me një shkreptimë dashurie, flaka e të cilës do ta torturojë për gjithë jetën, dhe si për ironi të fatit, është sëmundja e cila rreket ta shuaj dalë ngadalë dritëzën e tij të qiririt. Gjithqysh ai 45 vitet e jetës do t’i mbushte përplot, gjithnjë sfidues në botën që atij iu qas si një arenë gladiatorësh. Sa ndriti ky yll diti të ishte Promete dhe të mbushte me dritë rendjen prej Marathonomaku.
Friedrich von Schiller u lind më 10 nëntor 1759 në Marbach am Neckar dhe vdiq më 9 maj të vitit 1805 në Weimar. Njihet dhe pranohet nga Goethe si autori më i shquar i klasikes gjermane. Shumë pjesë teatrale të tijat i përkasin repertorit standard të teatrit të gjuhës gjermane. Baladat e tij radhiten tek më të dashurat e poemave gjermane. Në historinë e mendimit iluminist gjerman ai do të zërë një vend të rëndësishëm. Filozofi, poeti, dramaturgu, historiani mishërojnë te Friedrich von Schiller një emblem.
Shumë pjesë teatrale të tija i përkasin galerisë gjermane të pasurive që trashëgohen si testament i vetëdijes dhe të vetvetishmes. Baladat e skalituar pre tij radhiten në visare e memories së poemave gjermane. I biri i një oficeri dhe vajzës së një bukëpjekësi do të kaplonte me veprën dhe ndikimin e tij, jo vetëm kureshtinë dhe ëndjen gjermane por krejt botëkuptimit klasik të kohës. Vepra dhe fama rendën në rrugëtimin që hoqi kjo figurë emblematike.
Ndodhia me komshinj jo muzikëdashës
* Në vitet e rinisë Shileri kompozonte pjesë muzike të ndryshme që i luante në harpë. Fqinji i tij, i cili nuk e donte muzikën, i tha për t’u tallur:
– Zoti Shiler, ju interpretoni si Davidi, por jo dhe aq mirë.
– Dhe ju flisni si Solemoni, – iu përgjigj Shileri, – po jo edhe aq me mençuri.
Dhurata e dukës
Kur duka Karl August i Vajmarit e bëri fisnik, Shileri nuk e çmoi aq shumë këtë nderim. Ai ishte më mirënjohës ndaj dukeshës e cila i kishte dhuruar një servis kafeje prej argjendi.
– Ja, i tha ai, poeti nuk duhet të shpërblehen veçse me dhurata të tilla.
Në shtratin e vdekjes
Kur Shileri ishte rëndë në shtrat, erdhi ta takonte një mik. Ai e pyeti se si ishte:
– Gjithnjë e më i qetë, – u përgjigj Shileri, para se të vdiste. Tani po i kuptoj më së fundi shumë gjëra që më parë më dukeshin të errëta.
***
Kontributi më i çmuar që Schiller-i i ka dhënë kulturës dhe filozofisë gjermane, janë shkrimet e tij mbi estetikën. Ai arriti të argumentonte se edukimi estetik është i domosdoshëm jo vetëm në ekuilibrin vetjak të shpiritit të cilitdo prej individëve të njerëzimit, por edhe për zhvillimin e harmonishëm të gjithë shoqërisë në tërësi.
Arsyeja e ka arritur atë çka mund të arrinte, për të gjetur një ligj të përshtatshëm e për ta popullarizuar atë, por i takon energjisë së vullnetit dhe zjarrit të ndjenjave të zbatojë këtë ligj. Nëse e vërteta duhet të ruaj fitoren në konflikt me forcën, atëherë ajo fillimisht duhet të bëhet vetë forcë, dhe të kthejë njërin nga instinktet e njeriut në kampionin e saj, në perandorinë e fenomeneve; sepse instinktet janë të vetmet forca lëvizëse në botën materiale. E nëse deri më sot e vërteta e ka treguar aq pak forcën e vet ngadhënjyese, kjo nuk është faji i gjykimit, që nuk e ka zhvilluar atë, por i zemrës që ka qëndruar e mbyllur ndaj saj dhe instinktit që nuk ka mundur të veprojë bashkë me të.
***
“Artisti është bir i kohës së vet, por është keq për të nëse ai njëkohësisht është dishepull apo i përkëdheluri i saj”
***
“Kur drejtësia e blerë me flori, mbyll syt dhe I shërben me heshtjen e saj vesit, kur paudhësitë e të fuqishëmve të kësaj bote ngrihen si tallje mbi pafuqinë e saj dhe frika ia paralizon të djathtën pushtetit, teatri merr në duart e veta shpatën dhe peshoren dhe ia nënshtron vesit një gjyq të rreptë… Kur pikëllimi na gërryen zemrën, kur melankolia e zymtë helmon orët tona të vetmisë, kur bota na ka kthyer shpinën dhe punët ecin së prapthi, kur me mijëra halle na brengosin shpirtin dhe zgjuarsia jonë ka rrezik të shuhet nën peshën e punës, teatri del e na rrok në gjirin e tij.”
