Nga Albert Vataj
Si çdo legjendë tjetër, edhe “Veza e Kolombit” është pasuruar dhe tjetërsuar në kohë për të mbetur derimsot thelbësisht e njëjtë, por gjithsesi e debatueshme. Ky shprehje përdoret kur përshkruhet një mjet tepër i rëndomtë dhe një rrugëzgjidhje shumë e thjeshtë, për një problem që në dukej është shumë i komplikuar dhe pa zgjidhje. Thuhet se Kristofor Kolombi ishte i ftuar në një darkë pas kthimit të tij nga Amerika. Gjatë banketit disa fisnikë spanjollë u përpoqën të injoronin dhe të ironizonin arritjet e ekspeditës së tij, duke thënë se cilido do të mund të bënte të njëjtën gjë.
Por historia është aluduar shpesh kur diskutojnë kreativitetin .
Kjo legjendë ka ardhur në historinë e njerëzimit nga historiani dhe udhëtari italian, Girolamo Benzoni. Saktësisht ajo cituar në librin e tij “Historia e Botës së Re”, botuar në 1565, ai për këtë ndodhi ka shkruajtur:
“Kur Kolombi ishte duke ngrënë me disa fisnikët spanjollë, njëri prej tyre i drejtohet: “Sir Christopher, edhe në qoftë se zotëria juaj nuk do ta kishte zbuluar Indinë, nuk do të kishte qenë këtu në Spanjë, në vendin e pasur me njerëzve të mëdhenj të ditur në kozmografi dhe në letërsi. Ai që do të kishte filluar një aventurë të ngjashme me të sigurisht që do kishte të njëjtin rezultat”. Kolombi nuk u përgjigj drejtpërdrejtë këtyre fjalëve, por kërkoi që dikush ti sillte një vezë. Ai e vendosi mbi tavolinë dhe tha: “Zotërinjtë e mi, unë do të vë një bast me secilin nga ju, se nuk do të mund ta lini këtë vezë në këmbë pa asnjë lloj ndihme”. Ata të gjithë u përpoqën pa sukses dhe Kolombi nga ana e tij e goditi me kujdes në anë vezën dhe arriti ta linte në këmbë. Të gjithë të pranishmit u zhgënjyen dhe kuptuar se çfarë ai donte të thoshte: se diçka që arritur të bëhet një herë nuk do të jetë e vështirë për tu bërë edhe herë të tjera.
Saktësia faktike e kësaj historie është vënë në pikëpyetje nga ngjashmëria e saj me një tjetër legjendë botuar pesëmbëdhjetë vjet më parë, kur Benzoni ishte ende duke udhëtuar në Amerikë. Piktori dhe arkitekti i shquar, Giorgio Vasari shkruan se arkitekti i ri italian Filippo Brunelleschi kishte projektuar një kupolë jashtëzakonisht të madh dhe të rëndë për katedralen Santa Maria del Fiore në Firence, Itali. Zyrtarët e qytetit kishte kërkuar për të parë modelin e tij, por ai refuzoi, duke propozuar në vend:
Që kushdo që mund të bëjë një vezë të qëndrojë në këmbë në një pjesë të sheshtë prej mermeri duhet të ndërtojë kupolë, pasi në këtë mënyrë intelekti e secilit do të dallohet për mprehtësinë dhe zhdërvjelltësinë tij arkitekturore. Duke marrë një vezë, gjithë mjeshtrat e mbledhur insistuan të bënin që veza të qëndronte në këmbë por pa mundur t’ia arrinin. Pasi të gjithë kishin dështuar në këtë sipërmarrje e kishte radhën ta provonte Filippo. Unë do të arrij ta bëj të qëndrojë në këmbë vezën, u tha ai të pranishëmve. Me shumë kujdes ai e goditi pjesën e sheshtë të mermerit duke arritur kështu ta linte vezën të qëndronte në këmbë. Zejtarët protestuan me pretendimin se edhe ata mund të kishin bërë të njëjtën gjë; por Filippo u përgjigj, duke qeshur, se ata mund të kanë ngritur kupolë, në qoftë se ata kishin parë modelin ose projektimin. Dhe kështu u vendos që ai duhet të jetë i autorizuar për të kryer këtë punë.
Kur kisha u ndërtua në fund ajo kishte formën e një gjysmë veze rrafshuar pak në krye.
Se kush mbetet varianti më i besuar rreth qëndrimin të vezës në këmbë, kjo ende mbetet e diskutueshme. E rëndësishme është ajo që i përbashkon këto dy variante të cilat konturojnë plotësisht eufemizmin që bart kjo legjendë.
