Nga Albert Vataj
Romakët e lashtë shihen gjithnjë si origjina e qytetërimit të botës perëndimore, por ata i konsideronin përballjet e gladiatorëve si një formë argëtimi normale. Kathleen Coleman e përshkruan se si vazhdoi kjo histori dhe bën një shqyrtim të shoqërisë që pranoi këto barbarizma.
Vullnetarët dhe të rekrutuarit
Sot, ideja e luftimit të gladiatorëve deri në vdekje, dhe në një amfiteatër ku merrte pjesë një audiencë entuziaste, tregon thellësitë në të cilat Perandoria Romake po zhytej. Akoma, për vetë romakët, ajo arenë ishte një nga karakteristikat e civilizimit të tyre.
Shumë pak zëra bashkëkohorë pyesnin për moralin që përcillte lufta e gladiatorëve. Madje dhe vetë epitafet e gladiatorëve përmendin profesionet e tyre pa turp, falje apo keqardhje. Kush ishin këta gladiatorë, dhe cili ishte roli i tyre në shoqërinë romake?
Romakët besonin se gladiatorët e parë ishin skllevër të cilët përdoreshin për të luftuar deri në vdekje. Gjatë funeralit të aristokratit të shquar Junius Brutus Pera, 264 vjet para Krishtit, shënohet “ndeshje” e parë mes gladiatorëve. Ky spektakël u organizua nga njerëzit e Junius në nderim të kujtimit të tij.
Me kalimin e kohës, spektakli i gladiatorëve u nda nga konteksti i funeraleve, dhe organizohej nga të pasurit si mjet për të shfaqur pushtetin dhe influencën e tyre në komunitetet lokale. Lajmërimet për përballjet e gladiatorëve kanë mbijetuar në Pompei, të pikturuara nga piktorë profesionalë nëpër muret e jashtme të qytetit. Sa më i madh të ishte numri i gladiatorëve që merrnin pjesë, aq më tërheqëse bëheshin ndeshjet dhe akoma më bujarë ishin sponsorët dhe akoma më shumë joshës ishte spektakli.
Shumica e gladiatorëve ishin skllevër. Ata i nënshtroheshin trajnimeve rigoroze, të ushqyer me dieta të pasura në energji dhe nën kujdesin mjekësor të ekspertëve. Ata ishin një investim i shtrenjtë.
Për një gladiator që vdiste në luftë, trajneri mund të ngarkonte sponsorin e spektaklit fatal me një çmim 100 herë më lartë se sa gladiatori që mbijetoi. Një gjë që ishte për t’u çmuar ishte fakti që disa gladiatorë nuk ishin skllevër por vullnetarë të lindur. Pagesa ishte më e ulët për ata vullnetarë pasi bënin betimin si gladiatorë. Ky betim do të thoshte se pronarët e tyre vendosnin sanksione mbi jetën e gladiatorit, duke e asimiluar atë në statusin e një skllavi.
Disa perandorë me sens të rëndë humori i bënin romakët e shtresave të larta (të të dy gjinive) të luftonin në arenë. Por për aq kohë sa ata nuk merrnin një pagesë për pjesëmarrjen e tyre, të tillë persona do të përjashtoheshin për paaftësi ligjore që lidhej me praktikuesit e profesioneve me reputacion të keq si ato të gladiatorëve, aktorëve dhe prostitutave.
Rregullat dhe rregulloret
Në të vërtetë, përveç varreve të gladiatorëve, edhe posterat joformale me titujt e tyre që ngjiteshin në muret e suvatuar që jepnin të dhëna individuale për arritjet e gladiatorëve, shërbejnë si burime për historianët modernë për njohjen e këtyre luftëtarëve antikë.
Shpeshherë, grafitet e gladiatorëve formojnë një sekuencë. Për të mos u harruar është fillimi spektakolar i karrierës së Marcus Attilius (një gladiator vullnetar). Si një fillestar që ishte ai mundi një dorë të vjetër si Hilarius, trup i zotuar nga perandori Nero, edhe pse Hilarius kishte fituar medalje jo më pak se 13 herë.
Attilius më pas e vazhdoi këtë fillim mahnitës (ku u dekorua me një medalje) duke mundur shokun e tij vullnetar, Lucius Raecius Felix, i cili kishte 12 medalje mbi emrin e tij. Të dy, Hilarius dhe Raecius, luftuan shkëlqyeshëm përballë Attilius-it.
Ishte privilegj i sponsorit, të vepronte sipas dëshirave të spektatorëve, për të vendosur nëse gladiatori i mundur duhet të vritej nga fituesi ose jo. Mozaikët në brendësi të Perandorisë Romake përshkruajnë momentet kritike kur fitimtari po qëndron mbi kundërshtarin e rënë përdhe, në pritje të goditjes finale me kokën e kthyer nga arbitri. Ndonjëherë vendimi i arbitrit shoqërohej dhe nga asistenti i tij. Rregullat e luftimeve mes gladiatorëve kanë humbur përgjatë historisë, por prezenca e këtyre arbitrave sugjeron se rregullat ishin komplekse dhe zbatimi i tyre ishte i diskutueshëm.
Mënyrat e të luftuarit
Rregullat ishin specifike për mënyra të ndryshme të të luftuarit. Gladiatorët armatoseshin individualisht në kombinime të ndryshme. Çdo kombinim impononte stilin e vet luftarak. Gladiatorët që bëheshin çift kundër një kundërshtari dhe që përdornin të njëjtin stil ishin relativisht të pazakontë.
Një lloj të luftuari ishte ai i quajtur “equites” të njohur si Kalorësit. Quheshin kështu pasi hynin në arenë të shoqëruar nga një kalë edhe pse ata detyroheshin shpesh të luftonin në këmbë.
Disa nga çiftet viheshin përballë avantazheve dhe disavantazheve kundër njëri-tjetrit. Lufta që zhvillohej mes “murmillove” (luftëtarët-peshq : quheshin kështu nga logo në helmetat e tyre) kundra thraeksëve ishte një nga më të preferuarat.
Murmillot kishin një mburojë drejtkëndore shumë të madhe, që i mbulonte ata nga shpatullat e deri te këmbët. Ajo siguronte mbrojtje të mirë, por ishte shumë e rëndë për t’u lëvizur. Nga ana tjetër thraeksët mbanin një mburojë katrore të vogël që mbulonte vetëm bustin e tyre.
Të dyja këto mburoja kishin një gjë të përbashkët. Ato t’i mbronin mirë këmbët, sidomos kofshët mbi gju. Murmillot dhe kundërshtarët e tyre mbroheshin mire, por masa dhe pesha e këtyre mburoja i shtynte ata në teknika të ndryshme luftimi.
Më të rrezikuarit nga të gjithë gladiatorët ishin retiarius-ët (luftëtarët me rrjeta). Ata nuk kanë shumë mundësi mbrojtjeje përveç se mburojave të vogla të vendosur në krahun e majtë të tyre. Kjo lloj mburoje i mbron ata nga qafa duke përfshirë të gjithë krahun. Duke qenë shpesh të rrezikuar, ata lëvizin shpejt duke hedhur rrjetën e tyre mbi kundërshtarin, për ta afruar atë e për ta goditur më pas.
Jo të gjithë gladiatorët luftonin me dorën e djathtë. Ky ishte një avantazh për mëngjarashët. Pasi ata edhe pse stërviteshin për të luftuar me dorën e djathtë, shpesh e përdornin edhe dorën e majtë. Kundërshtarët e tyre, të pamësuar duke luftuar nga ai kënd, hasnin vështirësi kur ata i godisnin me të dyja duart. Përdorimi i dorës së majtë ishte një cilësi që reklamohej nëpër grafiti dhe epitafe.
Mënyrat dhe stilet e të luftuarit kanë evoluar nga mënyrat e të luftuarit që romakët e lashtë kanë mësuar nga popujt që kanë pushtuar. Me kalimin e kohëve, kur stili i të luftuarit u bë stereotip dhe u formalizua, gladiatorët trajnoheshin në një stil etnik të ndryshim nga vendi i origjinës së tyre. Politikisht konsiderohej jo-korrekte emërtimi i stileve të luftimit.
Jeta nëpër kazerma
Kazermat e gladiatorëve karakterizoheshin nga heterogjeniteti. Anëtarësimi ishte i luhatshëm, me trupat luftarakë që vizitonin qarkun lokal. Disa anëtarë mbijetonin derisa arrinin pensionin, të rekrutuar të rinj futeshin në listë, shumë prej tyre të paaftë për të kuptuar latinishten.
Nëpër kazermat e mëdha, anëtarët e të njëjtit stil luftimi kishin trajnerë apostafat për ta. Ata shpesh lidheshin së bashku duke krijuar shoqata formale.
Shumë prej gladiatorëve kanë takuar miqtë e tyre në fushën e betejës. Profesionalizmi dhe instinkti i mbijetesës i ka bërë ata të pamëshirshëm ndaj kundërshtarit Përveç shkollës së trajnimit, ekziston hierarkia në gradë e gladiatorëve, përmes të cilave (gradëve) ata promovonin veten.
Kazermat më të mëdha, kishin fushën e tyre të stërvitjes, me akomodim për spektatorët, në mënyrë që luftëtarët të mësoheshin të praktikonin përpara audiencës. Ky sistem tregonte se luftimet heroike po zhvilloheshin në qendrat urbane të perandorisë romake, por lufta e bërtetë po ndodhte diku larg, në kufijtë e barbarizmit.
Kritikat dhe popullariteti
Ka pasur disa zëra kundërshtues ndaj këtyre luftimeve: Filozofi dhe Perandori Markus Aurelius i shihte luftimet mes gladiatorëve si të mërzitshme, megjithatë ai sponsorizoi legjislacionin për të mbajtur shpenzimet në një nivel të pranueshëm në mënyrë që individët t’i përballonin ato.
Si filozofët paganë ashtu edhe etërit kristianë e përbuznin arenës e betejave. Ata e kundërshtonin atë, jo për brutalitetin që tregonte, por për humbjen e vetë-kontrollit që gjeneronte në mesin e spektatorëve.
I gjithë spektri i shoqërisë lokale përfaqësohej në mënyrë rigoroze sipas statusit që kishte. Luftëtarët bënin paradat e tyre, plotësisht të armatosur. Në fillim të programit mund të gjuheshin kafshë ekzotike, dhe të ekzekutoheshin të burgosurit. Spektatorët bënin si të tërbuar kur gladiatorët ndesheshin mes tyre. Luftëtarët (siç ne e dimë nga mozaikët dhe nga skeletet e mbijetuara) përpiqeshin ta qëllonin kundërshtarin tek arteriet kryesore poshtë krahut dhe mbrapa gjurit, ose përpiqeshin të qëllonin mbi kafkën e tyre.
Mbi të gjitha, luftimet mes gladiatorëve ishin një shfaqje nervash dhe aftësish. Në perandorinë romake, detyra e gladiatorit ishte një nga fijet që lidhte sëbashku strukturën ekonomike dhe shoqërore të botës romake.
Jo vetëm Spartaku, më i famshmi i të gjithë gladiatorëve, ka lënë gjurmë në Perandori. Por prova të shumta, të shkruara ose të pikturuara, kanë mbetur për t’u bashkuar si dëshmi i një institucione që karakterizonte një civilizim të tërë për gati 700 vjet.
Prof. Kathleen Coleman / BBC
