E spikatur është ngjashmëria mes pjesëzës evangjeliste të cituar dhe një pasazhi nga Libri i të Vdekurve: “Kam kënaqur Zotin me atë që do. I kam dhënë bukë të uriturit, i kam dhënë ujë atij që kishte etje, rroba atij që ishte lakuriq, një varkë atij që nuk e kishte”. Këto fjalë janë shkruajtur 1500 vite përpara Krishtit. Prej teksteve të tillë buron e vërteta e Krishtërimit, të vërteta ashtu si universaliteti ku bazohen të gjithë besimet fetarë dhe që nuk u ka munguar asnjëherë njerëzve
Ekziston ferri? Dhe nëse ekziston, cilët janë kriteret për t’u futur apo për t’u “arratisur” prej tij? Janë këto dy pikëpyetjet e mëdha të ngritura nga diskutimi i fuqishëm i Papa Franceskut kohë më parë, kur e ka ngritur zërin kundër “kujt jeton në të keqen, blasfemon, shfrytëzon të tjerët, i tiranizon, jeton vetëm për paratë, vanitetin, pushtetin”. Kur ka bërë thirrje që të bëhet kujdes dhe “të mos vendoset shpresa tek paratë, tek krenaria, tek pushteti, tek vaniteti”. Kur ka thënë se të korruptuarit nuk do të jenë të lumtur “në anën tjetër dhe për ta do të jetë e vështirë të shkojnë tek Zoti”. Kur ka folur kundër atyre “që prodhojnë armë për të nxitur luftëra, që janë tregtarë vdekjeje dhe bëjnë tregtinë e vdekjes”. Kundër këtyre, Papa ka deklaruar se “do të vijë një ditë kur të gjithë do të duhet të përgjigjen para Zotit”.
Fjalë që më kanë kujtuar dorën e ngritur të fra Kristoforit në shtëpinë e don Rodrigos dhe shprehjen e famshme te tij se “do të vijë një ditë”, në kapitullin e gjashtë tek të “Të premtuarit për martesë”. A ekziston gjykimi dhe ferri që e pason atë? A ekziston pra një logjikë e botës, ku liria duhet të përgjigjet? Apo mos kjo ditë nuk do të vijë dhe nuk do të ketë gjykim, sepse nuk ekziston logjikë më e madhe se e njeriut, dhe bota është vetëm e të pushtetshmëve dhe mashtruesve?
Shumë larg të dërguarit në trishtimet e ferrit dhe skenarët groteskë me djaj dhe tridhëmbësh të nxehtë, ekzistenca e Ferrit të çon tek kuptimi kompleksiv i botës: nëse kjo udhëhiqet në finale nga një logjikë e të mirës dhe drejtësisë, të cilës liria i duhet t’i përgjigjet (duke u bërë e përgjegjshme), apo ndoshta jo, sepse ekziston vetëm arbitri dhe vullneti i pushtetit të individëve në konkurrencë mes tyre.
Që në kohën e tij, Platoni ushqente bindjen se e përtejmja rezervon “diçka shumë më të mirë për të mirët dhe jo për të këqinjtë” dhe Kanti ka ana e tij ka pohuar: “Nuk gjejmë asgjë që të na ofrojë mundësinë e krahasimit në lidhje me fatin tonë në një botë të ardhshme, përveç gjykimit të ndërgjegjes sonë, ajo që gjendja jonë e tanishme morale na lejon të gjykojmë në mënyrë racionale” (Fundi i të gjithë gjërave).
Të gjithë besimet e mëdhenj fetarë mësojnë se shpirti do të gjykohet: egjiptianët, përmes imazhit të psikostazisë dhe peshës së shpirtit (e rimarrë edhe në mesjetën e krishterë), Zoroastrizmi dhe Islami përmes simbolit të urës eskatologjike, e hollë sa një fije floku, mbi të cilën shpirtërat e rënduar prej mëkatit do të bien pa shpëtim, Induizmi dhe Budizmi përmes konceptit të karmas që përcakton rimishërimet e ardhshëm. Skenari është kudo i njëjtë: 1. Ka një logjikë që strukturon ecurinë e botës. 2. Liria njerëzore thirret të përgjigjet. 3. Cilësia e përgjigjes përcakton gjykimin që pret, kur liria do të vihet përballë logjikës kozmike. 4. Gjykimi mund të rezultojë negativ. Ai që krishtërimi e quan Ferr, nga pikëpamja laike është dështimi, në kuptimin që liria mund të dështojë dhe një ekzistencë e tërë rezulton e çuar dëm.
Duke përmendur të korruptuarit, trafikantët e njerëzve, tregtarët e vdekjes dhe në përgjithësi të gjithë ata, brendësia e të cilëve është e mbushur me lakmi dhe zili, papa Françesku nuk ka bërë gjë tjetër përveçse ka përsëritur sovranitetin e të mirës dhe drejtësisë (që një i krishterë e quan Zot) në këtë botë, si dhe përgjegjësinë që vjen si pasojë e saj, që është ai element që imponon një jetë në lartësinë e këtij rregulli fisnik. Natyrisht, prej kësaj nuk buron aspak siguria e ekzistencës së Ferrit-Parajsës dhe të Zotit, të gjithë këto do të mbeten gjithmonë objekt i fesë. Prej kësaj buron një pyetje për çdo njeri të përgjegjshëm: dashuria për të mirën dhe për drejtësinë që ndonjëherë ndizet brenda nesh është vetëm një dëshirë e zjarrtë personale, apo është manifestimi i një logjike më të madhe, të cilës ne i përkasim që në krye të herës?
Vijmë tek pyetja e dytë e ngritur prej diskutimit profetik të Papës, ajo e kritereve që në gjykimin përfundimtar do të përcaktojnë humbjen apo shpëtimin. Tradita e krishterë pohon nga njëra anë se cili shpëton falë besimit, nga ana tjetër cili shpëton falë të mirave që bën. Po kujt i takon parësia? Besimit apo të mirës që ke praktikuar? Dhe kush do të shkojë në Ferr: jobesimtarët, apo ata që kanë bërë keq? Edhe sot e kësaj dite, disa të krishterë mbështesin alternativën e parë, duke këmbëngulur për parëndësinë e dimensionit etik për fatin përfundimtar që na pret, luajtur në tërësinë e vet në aderimin tek “skandali” i besimit për të cilin fliste shën Pali dhe që është ilustruar në shprehjen e famshme të Luterit, i cili ftonte që njerëzit edhe pse mëkatonin, të paktën të besonin më shumë (pecca fortiter sed fortius crede).
Pak ditë më parë, Papa ka thënë ekzaktësisht të kundërtën: në Ferr do të shkojnë ata që bëjnë keq, të korruptuarit, ata që jetojnë për paranë dhe i bëjnë keq tjetrit. Eshtë mendimi i Jezusit, i cili në Ungjill paraqet kriteret e gjykimit final të bazuar jo në aderimin doktrinal, por tek praktikimi i të mirës: “Kisha uri dhe më ngopët, kisha etje dhe më dhatë për të pirë…” (Mateu, 25, 35 dhe 42).
Edhe kjo është një bindje universale. Për t’u kufizuar tek feja e Egjiptit të lashtë, në peshën e shpirtit të të vdekurit, si kundërpeshë shërbente penda e perëndeshës Maat, personifikim i Drejtësisë. Por edhe më e spikatur është ngjashmëria mes pjesëzës evangjeliste të cituar dhe një pasazhi nga Libri i të Vdekurve: “Kam kënaqur Zotin me atë që do. I kam dhënë bukë të uriturit, i kam dhënë ujë atij që kishte etje, rroba atij që ishte lakuriq, një varkë atij që nuk e kishte”. Këto fjalë janë shkruajtur 1500 vite përpara Krishtit. Prej teksteve të tillë buron e vërteta e Krishtërimit, të vërteta ashtu si universaliteti ku bazohen të gjithë besimet fetarë dhe që nuk u ka munguar asnjëherë njerëzve. Dhe pikërisht përmes kësaj gjuhe, papa Francesku u drejtohet të gjithë atyre që duan drejtësinë, pavarësisht se cilës fe apo popull i përkasin. Vito Mancuso
/la reppublica/
