” Eppur si muove” – “E megjithatë ajo lëviz” është një frazë që i atribuohet matematikanit, fizikantit dhe filozofit italian, Galileo Galilei (1564–1642), pasi u detyrua të riformulonte pretendimet e tij se Toka lëviz rreth Diellit, datuar në vitin 1633.
Shprehja u tha se ishte shqiptuar nga Galileo Galilei kur ai u largua nga gjykata e Inkuizicionit në 1633. Ai u detyrua të abuzojë teoritë e tij astronomike (ai kishte argumentuar, siç bëri tashmë kolegu i tij Koperniku, se ishte Toka që rrotullohej rreth Diellit dhe jo në të kundërt), Galileo do t’u thoshte gjyqtarëve: “Me një zemër të sinqertë dhe besim jobesimtar, unë abuzoj, mallkoj dhe i urrej gabimet dhe herezitë e lartpërmendura”. Megjithatë, duke shtuar, në aktin e largimit: “E megjithatë ajo lëviz”, duke iu referuar Tokës.
Sipas Stephen Hawking , disa historianë besojnë se ky episod mund të ketë ndodhur pas transferimit të Galileos nga arrest shtëpie nën vëzhgimin e Kryepeshkopit, Ascanio Piccolomini në “një shtëpi tjetër, në kodrat mbi Firence”. Villa Il Gioiello, në Arcetri ishte gjithashtu shtëpia e tij.
Biografia e hershme e Galileos, shkruar nga dishepulli i tij, Vincenzo Viviani në 1655-1656, nuk e përmend këtë frazë dhe të dhënat e gjykimit të tij nuk e citojnë atë. Disa autorë thonë se do të kishte qenë modeste që Galileo të kishte thënë një gjë të tillë para Inkuizicionit .
Më 1911, shprehja ” E pur si muove ” u gjetën në një pikturë Spanjolle, e cila sapo ishte fituar nga një koleksionist arti, Jules van Belle, nga Roeselare , Belgjikë. Kjo pikturë u përfundua pas një ose dy vitesh vitësh nga vdekja e Galileos, pasi ajo është e vitit 1643 ose 1645 (shifra e fundit është errësuar pjesërisht). Piktura nuk është historikisht e saktë, sepse përshkruan Galileon në një birucë, por megjithatë tregon se disa variante të anekdotës ” Eppur si muove ” ishin në qarkullim menjëherë pas vdekjes së tij, kur shumë nga ata që e kishin njohur atë ishin akoma të gjallë për ta dëshmuar të vërtetën , dhe se ajo kishte qarkulluar për më shumë se një shekull para se të botohej.
Ngjarja u raportua për herë të parë në shtypin anglez në 1757 nga Giuseppe Baretti në librin e tij Biblioteka Italiane, sipas së cilës, “Në momentin kur Galeleo u vendos në liri, ai shikoi lart në qiell dhe poshtë në tokë, dhe, duke e vendosur këmbën e tij me forcë mbi tokë, tha më humor, Eppur si muove , domethënë, “E megjithatë ajo lëviz”, për Tokën.
Libri u botua gjerësisht në Querelles Littéraires në 1761. Debati është i hapur ende. Askush nuk mund të pretendojë bindshëm se kjo frazë ishte e Gelileos. Megjithtë ajo qëndron dhe justifikon qëndrimin e tij dhe provën që feja është detyruar ta pranojë.
Albert Vataj
